Problem z bakteriami legionella w instalacjach wody użytkowej nie jest nowy, ale w ostatnich latach znacznie się nasilił. W 2022 r. odnotowano ponad 200 przypadków zachorowań, z czego 20 zakończyło się śmiercią. Powodem jest prawdopodobnie obniżanie temperatury w instalacjach ciepłej wody w celu ograniczenia kosztów jej ogrzewania.
Co to za bakteria?
Legionella (Legionella pneumophila) jest rodzajem bakterii, który istnieje od bardzo dawna w środowisku naturalnym, zwłaszcza w wodzie. W przypadku instalacji wodnych, w których nie są przestrzegane odpowiednie normy higieniczne i nie są regularnie dezynfekowane, legionella może występować w większych ilościach. Stanowi zagrożenie dla zdrowia, jeśli w formie aerozolu (drobin zawieszonych w powietrzu) dostanie się do układu oddechowego człowieka, np. podczas kąpieli pod prysznicem. Wtedy powoduje tzw. chorobę legionistów, objawami przypominającą zapalenie płuc. Ryzyko zakażenia zwykle jest większe w budynkach, które mają bardziej rozbudowane systemy wodociągowe czy zbiorniki ciepłej wody. W okresie letnim dodatkowo miejscami rozwoju tej bakterii mogą być instalacje klimatyzacji, fontanny lub kurtyny zraszające.
Jak zapobiegać zakażeniom?
W Polsce, podobnie jak w wielu innych krajach, stosowane są różne metody zapobiegania rozwojowi legionelli w systemach wodociągowych i instalacjach, które mogą być potencjalnymi źródłami zakażenia w budynkach mieszkalnych, instytucjach publicznych, hotelach, zakładach przemysłowych, placówkach opieki zdrowotnej, szkołach i przedszkolach. Kluczowy jest regularny monitoring jakości wody.
W przypadku wykrycia bakterii lub ryzyka ich wystąpienia, jednym z głównych sposobów walki jest regularna dezynfekcja instalacji wody użytkowej. Można to osiągnąć na kilka sposobów: przez stosowanie metody termicznej, środków chemicznych, takich jak: chlor, brom, ozon lub ultradźwięków. W polskich przepisach zalecana jest metoda termiczna lub chemiczna. Pierwsza z nich wykorzystuje tylko i wyłącznie wyższą temperaturę bez np. domieszek substancji chemicznych, które mogą wpływać na właściwości wody. Obowiązek dezynfekcji instalacji wynika z rozporządzenia Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (§ 120 ust. 2a) dla wszystkich typów budynków, o których mówi właściwy przepis.
Dezynfekcja termiczna
Jednym z najskuteczniejszych sposobów eliminowania bakterii legionella jest podgrzewanie wody do odpowiednio wysokiej temperatury.
W zależności od jej wartości proces będzie trwał dłużej bądź krócej. Przepisy zalecają, aby temperatura przegrzewu wynosiła 70-80oC. W niższej, np. 55oC dezynfekcja powinna trwać od 50 minut do 2 godzin, natomiast przy 80oC już tylko od 2 do 6 minut. Podwyższanie temperatury w instalacji ciepłej wody powinno być okresowe i zaplanowane w godzinach nocnych. Polskie przepisy nie mówią nic o częstotliwości dezynfekcji termicznej, ale z reguły wykonywana jest dwa razy w miesiącu, a po wykryciu bakterii legionella niezwłocznie.
W celu zapewnienia większego bezpieczeństwa instalację można wyposażyć w zawory mieszające, chroniące użytkowników przed ewentualnym poparzeniem.
W czym pomagają zawory wielofunkcyjne
Przegrzew powinien odbywać się w sposób automatyczny. Można to zapewnić stosując na pionach lub poziomach instalacji zawory wielofunkcyjne przeznaczone specjalne do tego celu. Jeśli tego typu zawór uzupełnimy o możliwość sterowania, wówczas sterownik systemu zoptymalizuje proces dezynfekcji do najkrótszego możliwego czasu, zapewni jego monitoring, a nawet uzyskanie raportu poświadczającego, że zakończył się on w sposób gwarantujący obumarcie bakterii legionella. Tego typu raport może okazać się niezbędny (do celów monitorowania sytuacji, jak również w sprawach spornych) nie tylko w budynkach wielorodzinnych, ale też szczególnie, w obiektach służby zdrowia, z dużym naciskiem na szpitale, albo w budynkach komercyjnych, np. w hotelach.
Zawór wielofunkcyjny ma funkcję pomiaru temperatury i zabezpieczenie przed ingerencją osób niepowołanych. Kolejna ważna sprawa to ograniczenie kosztów związanych z poprawnym działaniem cyrkulacji wody w instalacji c.w.u. Wyposażenie instalacji w takie rozwiązanie pozwala utrzymywać jednakową temperaturę (w zakresie 35–60°C) w całym układzie. Przy okazji można więc zapewnić natychmiastowy dostęp do ciepłej wody w każdym punkcie czerpalnym (kranie, prysznicu itd.), co obniża straty i koszty wynikające z oczekiwania na wodę o właściwej temperaturze w miejscu poboru.
Dla większych systemów wody użytkowej, czyli w dużych budynkach mieszkalnych, szpitalach czy hotelach nie bez znaczenia będą funkcje dostępne wraz ze sterownikiem. Wtedy przegrzew możemy prowadzić tak krótko, jak to tylko możliwe, zużywając minimum energii, a dodatkowo sterownik zarejestruje wszystkie parametry sporządzając raport przegrzewu – wszystko jest dostępne online.
Koszt wyposażenia instalacji
Cena katalogowa jednego zaworu z modułem dezynfekcyjnym w wersji półautomatycznej to ok. 850 zł brutto – zależy ona od jego średnicy. Jeden zawór może obsłużyć jeden pion cyrkulacyjny, więc jeżeli w budynku jest 20 pionów cyrkulacyjnych, to koszt modernizacji lub wyposażenia nowej instalacji wyniesie ok. 17.000 zł brutto plus koszty robocizny i uruchomienia.
Wersja w pełni automatyczna wymaga wyposażenia każdego zaworu w siłownik i czujkę temperatury oraz dołożenie sterownika procesu przegrzewu. Taka konfiguracja dla instalacji z 20 pionami cyrkulacyjnymi będzie kosztowała ok. 31.000 zł brutto plus koszty montażu i uruchomienia. Inwestycja tego typu zwraca się po kilku miesiącach pracy instalacji.