Zamawianie robót budowlanych na podstawie projektu budowlanego (część II)

Pierwsza część artykułu dotyczyła aspektów prawnych zamawiania robót budowlanych na podstawie projektu budowlanego, a zatem w trakcie procesu projektowania, lecz po ustanowieniu głównych rozwiązań architektonicznych, konstrukcyjnych i materiałowych oraz przyjęciu rozwiązań zasadniczych elementów wyposażenia budowlano – instalacyjnego i doborze podstawowych urządzeń technicznych.
Wydawałoby się, że wobec tego faktu projekty wykonawcze powinny być już tylko uszczegółowieniem projektu budowlanego i wszystkie roboty, które winny być wykonane celem realizacji przedmiotu zamówienia są praktycznie znane doświadczonemu wykonawcy starającemu się pozyskać to zamówienie.
Praktyka pokazuje jednak, że póki proces projektowania nie jest zakończony i nie są ukończone projekty wykonawcze, to należy się spodziewać zmian w odniesieniu do projektu budowlanego. Pytanie tylko, jak daleko idące są to zmiany. Czy będą wymagały zmiany pozwolenia na budowę czy też nie, czy spowodują wzrost kosztów inwestycji i kto poniesie finansowe skutki zmian: zamawiający czy wykonawca w przypadku zawartej umowy z wynagrodzeniem ryczałtowym?
 

Ponadto przy sporządzaniu projektów wykonawczych często ujawniają się nieścisłości lub też błędy projektów budowlanych. Mogą one być zawinione przez projektantów, jak również spowodowane innymi czynnikami. Jak wiadomo proces inwestycyjny jest procesem długofalowym, podczas którego na skutek rozwoju technologicznego zmieniają się materiały budowlane, profile produkcyjne, rozwiązania techniczne, itd. One bezwzględnie mają wpływ na przebieg dalszego procesu projektowania i ostateczny efekt finalny dokumentacji projektowej. Przyjęte przez projektanta rozwiązanie w projekcie budowlanym, kilka miesięcy później może być już nieaktualne z uwagi na wycofanie planowanego urządzenia z produkcji i konieczność zastąpienia innym, być może o odmiennych nieco parametrach, wymogach odnośnie umiejscowienia, sposobie montażu itd. W konsekwencji jedna zmiana może pociągnąć następną, co znajduje zazwyczaj odbicie w kosztach realizacji. Nierzadko również sam zamawiający dąży do wprowadzania zmian w dokumentacji z uwagi na zmianę preferencji czy też potrzeb.
W takiej sytuacji powstają wątpliwości prowadzące do konfliktów pomiędzy zamawiającym a wykonawcą w kwestii zakresu robót objętego wynagrodzeniem umownym i ewentualnym określeniu zakresu i ilości robót dodatkowych.
 

Poniżej przedstawiamy kilka przykładów zaczerpniętych z praktyki, z opisem okoliczności pojawienia się sytuacji konfliktowych związanych z kwalifikacją robót do grupy robót dodatkowych, za które wykonawcy należy się odrębna zapłata.

Przykład 1
Ścianki z PVC

W projekcie budowlanym architekt przewidział ścianki z PVC przeszklone na całej wysokości kondygnacji o wymiarze 4,40 m. Wykonawca zakwestionował możliwość wykonania ścianki o żądanej wysokości z wymaganą sztywnością i zaproponował wykonanie ścianek w konstrukcji aluminiowej z zabezpieczeniem antykorozyjnym. W konsekwencji zażądał dopłaty z tego tytułu, uznając że zaproponowane rozwiązanie jest jedynym możliwym w zaistniałej sytuacji. Strony nie mogąc dojść do porozumienia zwróciły się do rzeczoznawcy z prośbą o rozstrzygnięcie problemu.
 

Po analizie tematu i konsultacjach z przedstawicielem firmy projektującej i wykonującej ścianki, fasady i stolarkę zarówno z PVC jak i z aluminium, rzeczoznawca nie zgodził się ze stanowiskiem wykonawcy. Uznał bowiem, że wykonanie ścianki z PVC o długości 15,00 m i wysokości 4,40 m przy zachowaniu założonej sztywności jest możliwe, ale przy dochowaniu określonych warunków.
Przede wszystkim:

Podkreślenia wymaga fakt, że w projekcie budowlanym projektant nie ma obowiązku obliczania podkonstrukcji i profili, a także ich rozrysowywania, ponieważ te zagadnienia rozwiązuje się w projekcie wykonawczym. Wykonawca, podejmując się wykonania projektów wykonawczych i realizacji robót, winien w ofercie uwzględnić nie tylko koszty wykonania samej ściany, ale również koszty montażu tej ściany (z uwagi na rozmiar ściany i technologię w jakiej wybudowany był obiekt, wykonawca winien przewidzieć, że będzie to niestandardowy montaż). W tym miejscu właśnie pojawia się trudność kalkulacji i ryzyko związane z wynagrodzeniem ryczałtowym szacowanym na podstawie jedynie projektu budowlanego.
 

Ponadto rzeczoznawca zwrócił uwagę na jeszcze inne aspekty sprawy:

Wobec przedstawionej argumentacji należy zgodzić się, że wykonanie ścianki z PVC o wymiarach wynikających z projektu budowlanego jest możliwe, a wynagrodzenie za jej wykonanie i montaż uwzględnione winno być w wynagrodzeniu ryczałtowym.

Przykład 2
Wzmocnienie ściany pod oparcie central wentylacyjnych

W trakcie realizacji robót okazało się, że konstrukcja istniejącego obiektu nie przeniesie dodatkowych obciążeń powstałych z powodu zamontowania zaprojektowanych central wentylacyjnych na dachu. Wobec tego faktu, wykonawca w porozumieniu z inwestorem wybrał, jako optymalne, rozwiązanie polegające na pogrubieniu istniejących ścian, które stanowią w tej chwili oparcie konstrukcyjne pod centrale. W świetle przepisów, analizy projektu budowlanego i projektów wykonawczych jest to robota dodatkowa, za którą wykonawcy należy się odrębne wynagrodzenie. Na etapie postępowania przetargowego, pomimo że organizowane ono było w trybie „zaprojektuj i wybuduj”, wykonawca nie mógł podejrzewać, że projektant projektu budowlanego niedoszacował obciążeń z tytułu montażu central. Projektant, pełniąc samodzielną funkcję techniczną w budownictwie w myśl ustawy Prawo budowlane, w pełni ponosi odpowiedzialność za sporządzenie projektu budowlanego. Zatem wykonawca na etapie postępowania przetargowego nie był zobowiązany do przeprowadzania obliczeń sprawdzających.

Przykład 3
Dachowe konstrukcje wsporcze pod centrale wentylacyjne

Wykonawca, celem montażu przewidzianych projektem central wentylacyjnych na dachu, musiał wykonać konstrukcje wsporcze. Problem w tym, że konstrukcje wsporcze nie były przedmiotem projektu budowlanego, ponieważ (zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 25 kwietnia 2012 w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego) opracowanie to nie musi zawierać szczegółowych rozwiązań np. montażu urządzeń (patrz punkt 5 części I artykułu). Tymczasem wykonawca oczekuje dodatkowego wynagrodzenia za wykonanie konstrukcji stalowej i jej montaż na dachu.
 

Zauważyć należy, że powszechnym sposobem montażu central na dachach, ze względu na sposób ich funkcjonowania i użytkowania, jest umiejscowienie ich na specjalnych konstrukcjach wsporczych. Stanowi o tym również ogólnie dostępna Dokumentacja Techniczno-Ruchowa firmy Clima-Produkt dla central, które były przewidziane w projekcie budowlanym.
 

Dodatkowo podkreślić należy, że inwentaryzacja obiektu, do której Wykonawca miał wgląd przed złożeniem oferty, wskazywała na niewielką wytrzymałość dachu. Dach wykonany z typowych płyt żebrowych wspartych na dźwigarach strunobetonowych o rozpiętości 9,0 i 18,0 m nie mógł stanowić bezpośredniego podłoża do montażu central, o czym powinien wiedzieć każdy doświadczony Wykonawca.
 

Reasumując, Wykonawca sporządzając ofertę na podstawie dokumentów przedstawionych w postępowaniu przetargowym na „zaprojektuj projekty wykonawcze i wybuduj” organizowanym przez Zamawiającego, winien przewidzieć konieczność zaprojektowania i wykonania konstrukcji wsporczych pod centrale wentylacyjne. Jak wspomniano w części I artykułu, w projekcie budowlanym przyjmuje się jedynie podstawowe rozwiązania konstrukcyjne i materiałowe, a szczegóły (jak np. sposób montażu central) rozwiązuje się w projekcie wykonawczym. Jest to podobna sytuacja, jak w przypadku montażu ściany z PVC.
 

W związku z powyższym, uznać należy, że zaprojektowanie i wykonanie konstrukcji wsporczych pod centrale było objęte wynagrodzeniem ryczałtowym i roboty te nie mogą być traktowane w kategorii robót dodatkowych, za które należy się odrębne wynagrodzenie.

Przykład 4
Zmiana ocieplenia dachu z wełny mineralnej na piankę PUR

W projekcie budowlanym projektant przewidział docieplenie dachu wełną mineralną. W trakcie realizacji robót stwierdzono, że nośność dachu jest za niska i konstrukcja nie przeniesie takich obciążeń. Z tego powodu projektant zaproponował zamianę wełny mineralnej na warstwę lekkiej piany PUR o zamkniętej strukturze wewnątrzkomórkowej, grubości 13 cm. W związku z tym, że taka izolacja jest bardziej kosztowna od ułożenia wełny mineralnej, wykonawca domaga się od inwestora wynagrodzenia rekompensującego mu zwiększone koszty realizacji.
 

Jest to słuszne stanowisko wobec faktu, że sytuacja zamiany materiału spowodowana została wadą projektu budowlanego polegającą na wadliwie przyjętej nośności konstrukcji dachu, a w konsekwencji na wadliwie zaprojektowanym dociepleniu.
 

Zatem wykonanie warstwy pianki PUR jest robotą zamienną. Koszty jej wykonania winny być odrębnie skalkulowane i umniejszone o koszty niewykonanej warstwy wełny mineralnej. Natomiast izolacja przeciwwodna pokrywająca warstwę pianki i chroniąca przed promieniami UV już nie powinna być rozpatrywana w kategorii robót dodatkowych czy zamiennych, ponieważ była przewidziana w projekcie budowlanym na warstwie wełny mineralnej.

Przykład 5
Wykonanie laminatów w pomieszczeniach remontowanego obiektu

W projekcie budowlanym projektant zaprojektował posadzkę z płytek chemoodpornych o odpowiednim wykończeniu. Ani na rzutach, przekrojach, ani w opisie posadzek nie znalazła się informacja o konieczności ułożenia płytek na laminatach z żywic winyloestrowych, które uniemożliwiłyby penetrację chemikaliów we wnętrze podkładów betonowych. Ta nieścisłość projektowa został ujawniona już w trakcie realizacji robót i wobec decyzji projektanta i inwestora o bezwzględnej potrzebie wykonania tej warstwy, wykonawca z tego tytułu podjął starania o otrzymanie za wykonanie tej roboty dodatkowego wynagrodzenia.
 

Gdyby w projekcie budowlanym nie było zamieszczonych tak szczegółowych rozwiązań obrazujących przekroje przez poszczególne warstwy podłoży i posadzek, a projektant w opisie wskazał jedynie technologię wykonania posadzki chemoodpornej, ułożenie laminatu winyloestrowego byłoby objęte wynagrodzeniem ryczałtowym. Jednak w omawianym przypadku szczegółowość rozwiązania wskazywała na jego kompletność, w związku z czym wykonawca na tym etapie nie miał podstaw do wykrycia wady projektowej.
 

W związku z powyższym wykonanie laminatu pod płytki należy uznać za robotę dodatkową, za którą należy się dodatkowe wynagrodzenie.
Wobec dodatkowych wysokich kosztów, których wcześniej nie był świadomy ani zamawiający ani też wykonawca, strony mogą jeszcze rozważyć zastosowanie laminatu w wariancie bez płytek lecz z ostateczną warstwą winyloestrową, co zapewniłoby chemoodporność posadzki przy niższych kosztach.

Przykład 6
Zamiana wentylatorów zwykłych na przeciwwybuchowe

W projekcie budowlanym instalacji sanitarnych projektant przewidział wentylatory zwykłe i cztery przeciwwybuchowe, które miały być zamontowane w pomieszczeniach remontowanego obiektu. Informacja, że miały to być wentylatory przeciwwybuchowe była podana jedynie w opisie do projektu, bez uwidocznienia jej na rzutach.
 

W trakcie realizacji robót okazało się, że jeszcze dwa wentylatory zwykłe mają być zamienione na przeciwwybuchowe - w pomieszczeniach laboratorium.
 

Z uwagi na fakt, że wentylatory przeciwwybuchowe są droższe od zwykłych, wykonawca w kosztorysie na roboty dodatkowe skalkulował dopłatę do 6 sztuk wentylatorów, z czym nie zgodził się zamawiający.
 

W świetle projektu budowlanego trudno jest zaakceptować tę ilość, skoro 4 wentylatory przeciwwybuchowe wynikały z opisu do projektu budowlanego. Na ten fakt Wykonawca winien zwrócić uwagę przy sporządzaniu oferty, ponieważ w dokumentacji brak było zestawienia wentylatorów i Wykonawca na potrzeby oferty musiał je policzyć w określonych rodzajach.
 

Podsumowując – na podstawie zebranych informacji uznać należy, że koszt 4 wentylatorów przeciwwybuchowych jest objęty ryczałtem, a dopłata z tytułu zamiany na wentylatory przeciwwybuchowe należy się tylko przy dwóch wentylatorach (w pomieszczeniach laboratorium).

Przykład 7
Czujki przeciwpożarowe

Na etapie sporządzania projektów wykonawczych okazało się, że w projekcie budowlanym zostały wadliwie przyjęte przez projektanta ilości czujek ppoż. Ilość była znacznie mniejsza niż wynika to z obowiązujących normatywów w tym zakresie. W związku z powyższym wykonawca domaga się uregulowania wynagrodzenia za dodatkowe czujki i ich montaż.
 

Analiza zaistniałej sytuacji wykazała, że:

W związku z powyższym, czujki w ilości wyższej od wskazanej w zestawieniu należy potraktować jako dodatkowe, nieobjęte wynagrodzeniem ryczałtowym.

Przykład 8
Wewnętrzne oprawy oświetleniowe

W projekcie budowlanym, na rzutach poszczególnych kondygnacji projektant wskazał w miejscach planowanych punktów oświetleniowych, jakie jest zapotrzebowanie normatywne na ilość luxów i zamieścił symbole opraw oświetleniowych, które wybrał z szerokiej gamy ofertowej producentów.
 

W trakcie sporządzania projektów wykonawczych okazało się, że oprawy zostały dobrane wadliwie, nie spełniają założonych normatywów natężenia oświetlenia, wobec czego należy zwiększyć ilość opraw. Wykonawca z tego tytułu domaga się dodatkowego wynagrodzenia, natomiast zamawiający jest przeciwnego zdania. Twierdzi, że skoro na rzutach była podana właściwa ilość luxów a jedynie oprawy były wadliwie dobrane, wykonawca powinien ten błąd wychwycić na etapie sporządzania oferty.
 

Po analizie tematu rzeczoznawca przyznał rację wykonawcy. Oprawy dobiera projektant pełniący, zgodnie z ustawą Prawo budowlane, samodzielną funkcję techniczną w budownictwie i ponosi odpowiedzialność za sporządzenie projektu. Wobec tego wykonawca nie ma obowiązku sprawdzania czy dobór opraw spełnia założone wymagania natężenia oświetlenia czy też nie. Tak więc uznać należy, że dostarczenie i montaż opraw ponad ilość wynikającą z projektu podlega odrębnej zapłacie.

Przykład 9
Zmiana usytuowania rozdzielnic głównych

W trakcie sporządzania projektów wykonawczych dla remontowanego obiektu, zamawiający i wykonawca (autor projektów wykonawczych) podjęli decyzję zmieniającą lokalizację rozdzielnic głównych. W projekcie budowlanym rozdzielnice zaprojektowano w budynku głównym, tymczasem strony zdecydowały się na umieszczenie rozdzielnic poza budynkiem, co wymusiło inny sposób wyprowadzenia i podłączenia kabli. Takie rozwiązanie wydawało się tańsze z uwagi na eliminację kosztownej izolacji kabli dochodzących do rozdzielnic wewnątrz budynku, a ponadto pojawiła się możliwość bezpiecznego odcięcia zasilania energetycznego przed budynkiem.
 

Podczas realizacji robót okazało się, że zmiana prowadzenia istniejących kabli wymuszona przez inną lokalizację tablic, zweryfikowała stan kabli. Okazało się przy naruszeniu ich przebiegu, że kable są zniszczone do takiego stopnia, że wymagają usunięcia i ułożenia nowych.
W tym przypadku strony były zgodnie, że ułożenie nowych kabli jest robotą dodatkową. Projekt budowlany bowiem nie przewidywał wymiany kabli, a faktycznie wykonane rozwiązanie było uzgodnione pomiędzy zamawiającym a wykonawcą.
 

Spór natomiast został spowodowany zróżnicowanym podejściem stron co do konieczności wystąpienia o zmianę pozwolenia na budowę w związku ze zmianą lokalizacji rozdzielnic.
 

Zdaniem rzeczoznawcy, który miał za zadanie rozstrzygnąć ten problem, przeniesienie rozdzielnic poza budynek, w świetle obowiązującego prawa i liberalizacji przepisów, nie wymaga uzyskania zamiennego pozwolenia na budowę, ponieważ nie jest zmianą istotną (szerzej podjęto ten temat w punkcie 7 cz.I).