Pani Ewa N. (nazwisko znane redakcji) przysłała maila, na który postaram się pokrótce odpowiedzieć.

 

Treść zapytania

Jestem inżynierem budownictwa, mam od wielu lat uprawnienia budowlane, kontakt z budową i często kosztorysuję dla Biur Projektowych (zamówienia publiczne). Mam swego rodzaju problem, a właściwie, nazwałabym to sprawę do załatwienia. Po kolei:

Kilka miesięcy temu robiłam na zlecenie BP wycenę szacunkową budowy dwóch budynków z garażem podziemnym w oparciu o projekt koncepcyjny. Dwa miesiące temu miałam ten sam temat, ale w formie kosztorysu szczegółowego wg dokumentacji wykonawczej; do tego doszedł zakres robót, o którym na etapie koncepcji nie było mowy. Okazało się, że teren pod budynki jest silnie nawodniony i trzeba było dodatkowo wycenić odwodnienie (projektant wymyślił ściankę szczelną i montaż Larsenów). Odwodnienie jest znacznie cenotwórcze.
Inwestor na bazie wyceny szacunkowej „zapotrzebował” określone środki finansowe. Sam też nie zwrócił uwagi, że w tej wycenie nie ma odwodnienia. Teraz jest znaczna różnica pomiędzy wyceną szacunkową a szczegółową i z powodu tej różnicy Inwestor nie chce zapłacić Biuru Projektowemu, z którym ma umowę. Chce tę umowę zerwać i do tego obciążyć kosztami za „wadliwy”, w jego mniemaniu, projekt. W konsekwencji i ja za swoją pracę nie otrzymałabym wynagrodzenia.

Moje pytanie: Czy jest jakaś podstawa prawna, która wyjaśnia znaczenie wyceny szacunkowej i skutki z niedoszacowania wartości robót? Czy w świetle prawa Inwestor może zerwać umowę za powyższą różnicę wartości?

Z góry dziękuję za odpowiedź.

 

 

Zakresem pytania objęto tak naprawdę dwa problemy. Pierwszy dotyczy wpływu nienależytego lub niewykonania umowy przez wykonawcę – Biuro Projektów na rozliczenie umowy tego wykonawcy z podwykonawcą prac projektowych lub kosztorysowych. I drugi, uprawnienia zleceniodawcy – Inwestora do rozwiązania umowy z Biurem Projektów z powodu wadliwie wykonanej wyceny szacunkowej. W omawianym przypadku dotyczy to pominięcia w wycenie odwodnienia terenu, na którym będzie posadowiony budynek.

 

Na wstępie trzeba wskazać, iż obecne przepisy nie zabraniają wprowadzenia uregulowań dotyczących podwykonawstwa do umów na prace projektowe i kosztorysowe, jak też powiązania wynagrodzenia podwykonawcy z zapłatą wynagrodzenia przez zleceniodawcę wykonawcy. Jest to ustalenie utrudniające otrzymanie wynagrodzenia przez podwykonawcę, ale nie jest niezgodne z prawem. Wynika z kodeksowej zasady swobody umów wyrażonej w klauzuli generalnej art. 3531 Kc. Takie niekorzystne ustalenia umów z podwykonawcami stały się ostatnio tematem wielu publikacji. Można nawet wskazać, iż problem niekorzystnych zapisów umów na podwykonawstwo jest obecnie przedmiotem prac rządowych (w zakresie niestety tylko umów o zamówienie publiczne).

 

Niestety, nie wiemy w jakim trybie zostały zawarte obie umowy, które wymieniono w pytaniu. Bo umowy są dwie, jedna Inwestora z Biurem Projektów i druga Biura Projektów z Panią kosztorysant sporządzającą wycenę. Nie znamy też treści obu umów. Wiemy jednak, że obie umowy są ze sobą przedmiotowo powiązane. Biuro Projektów zostało bowiem zobowiązane do wykonania projektu koncepcyjnego i jego wyceny, a następnie do opracowania projektu wykonawczego i opracowania wyceny szczegółowej robót budowlanych przewidzianych w tym projekcie. Wiemy też, iż prawdopodobnie na skutek błędów BP w projekcie koncepcyjnym, a w konsekwencji w wycenie szacunkowej Pani kosztorysant nie uwzględniła wartości odwodnienia, koniecznego do wykonania posadowienia budynków. Inwestor na bazie wyceny szacunkowej zapotrzebował określone środki finansowe na budowę budynków. Sam też nie zwrócił uwagi, że w tej wycenie nie ma odwodnienia. Ostatecznie środki te okazały się za małe.

 

Otrzymanie wynagrodzenia kosztorysanta za wykonane wyceny, co do zasady winno być uzależnione od terminowego i należytego wykonania tej pracy. Tym samym zleceniodawca – Biuro Projektów może nie zapłacić, lub zapłacić obniżone wynagrodzenie kosztorysantowi tylko wówczas, gdy ten swoich zobowiązań nie wykona. Sposób rozliczenia Biura Projektów z Inwestorem nie powinien mieć związku z przyjętym sposobem rozliczenia z podwykonawcą, chyba że warunki umowy stanowią inaczej. Jeżeli więc umowa na opracowanie kosztorysów zawierała ustalenie iż kosztorysant otrzyma wynagrodzenie pod warunkiem otrzymania wynagrodzenia od Inwestora lub, w omawianym przypadku, brak ujęcia w kosztorysie odwodnienia wynika z niestarannego wykonania wyceny przez kosztorysanta, to kosztorysant w takiej sytuacji może swojego wynagrodzenia nie otrzymać w ogóle lub otrzymać w zmniejszonej wysokości lub może mieć naliczone kary umowne. Z jakiego uprawnienia skorzysta Biuro Projektów zależy od warunków zawartej umowy.

 

Odpowiadając natomiast na pytanie, czy Inwestor ma prawo do rozwiązania umowy z Biurem Projektów z powodu wadliwie wykonanej wyceny szacunkowej, należy wskazać na obowiązujące w tym zakresie przepisy kodeksu cywilnego.

Biuro Projektów odpowiada za wykonanie dokumentacji projektowej zgodnie z zasadami wiedzy technicznej, obowiązującymi przepisami i warunkami umowy. Jeżeli dokumentacja ma wady, Inwestor ma prawo żądania ich usunięcia. Należy nadmienić iż, co do zasady, większość wad dokumentacji projektowej może się ujawnić dopiero na etapie realizacji robót budowlanych i z istoty oraz natury stosunku prawnego, jakim jest umowa o wykonanie dokumentacji projektowej, często są to wady ukryte. Oznacza to, że BP jest odpowiedzialne za wady dokumentacji projektowej w trakcie realizacji robót budowlanych, bowiem wady te nie powstały po dokonaniu odbioru, tylko ujawniły się po dokonaniu odbioru. Wady te objęte są odpowiedzialnością z tytułu rękojmi, której termin rozpoczyna się właśnie w dniu odbioru tej dokumentacji.

 

Uprawnienia z tytułu rękojmi dają Inwestorowi prawo w przypadku wystąpienia wady do:

  1. żądania usunięcia wady: „Jeżeli dzieło ma wady, zamawiający może żądać ich usunięcia, wyznaczając w tym celu przyjmującemu zamówienie odpowiedni termin z zagrożeniem, że po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu nie przyjmie naprawy. Przyjmujący może odmówić naprawy, gdyby wymagała nadmiernych kosztów.” (art. 637 § 1 Kc)
    – Inwestor ma prawo żądać usunięcia wad dokumentacji projektowej poprzez wykonanie przez Biuro Projektów projektu zamiennego lub uzupełniającego w taki sposób, że projekt nie będzie już wadliwy, o ile wady dokumentacji dadzą się usunąć. Odmowa usunięcia wad przez Biuro Projektów upoważnia Inwestora do odstąpienia od umowy lub żądania obniżenia wynagrodzenia, a także naliczenia kar umownych, jeżeli były w umowie przewidziane.
  2. odstąpienia od umowy o dzieło: „Gdy wady usunąć się nie dadzą albo gdy z okoliczności wynika, że przyjmujący zamówienie nie zdoła ich usunąć w czasie odpowiednim, zamawiający może od umowy odstąpić, jeżeli wady są istotne (...)” (art. 637 § 2 Kc in principio)
    – Żądanie odstąpienia od całej umowy o prace projektowe po dokonaniu odbioru dokumentacji projektowej, szczególnie na etapie realizacji inwestycji, wydaje się być mało praktycznym rozwiązaniem. Należy wówczas przyjąć fikcję prawną, że umowy nie było i dokonać zwrotu świadczeń. Zawsze Inwestor winien poważnie rozważyć tego typu rozwiązanie, ponieważ uniemożliwia ono terminową realizację procesu inwestycyjnego. W takiej sytuacji Inwestor ma prawo żądać również naprawienia szkody.
  3. żądania obniżenia wynagrodzenia: „(...) jeżeli wady nie są istotne, zamawiający może żądać obniżenia wynagrodzenia w odpowiednim stosunku. To samo dotyczy wypadku, gdy przyjmujący zamówienie nie usunął wad w terminie wyznaczonym przez zamawiającego” (art. 637 § 2 Kc in fine)
    – Jeżeli wad dokumentacji projektowej nie da się usunąć lub Biuro Projektów nie chce lub nie jest w stanie ich usunąć w czasie odpowiednim, a są one nieistotne, Inwestor może żądać obniżenia wynagrodzenia projektanta w odpowiednim stosunku.

 

Art. 637 § 1 i 2 Kc nie umożliwia usunięcia wady na koszt Biura Projektów. Takie uprawnienie można jednak uzyskać poprzez rozszerzenie rękojmi w oparciu o art. 558 § 1 Kc, zgodnie z którym „Strony mogą odpowiedzialność z tytułu rękojmi rozszerzyć, ograniczyć lub wyłączyć”.

 

Na marginesie warto wskazać iż nie jest niczym nadzwyczajnym sytuacja, gdy wycena szacunkowa sporządzona na bazie koncepcji odbiega od wyceny opracowanej na etapie projektu wykonawczego. Praktyka, nie tylko krajowa, wskazuje, że różnice te mogą dochodzić nawet do 25–40%.