Ostatnie dwa lata to okres dynamicznych wzrostów cen w budownictwie i nieustające zmagania stron procesu inwestycyjnego w sprawie zmiany wynagrodzeń ryczałtowych za wykonanie robót budowlanych. Spory na tym tle obserwuje się zarówno przy finansowaniu inwestycji ze środków publicznych, jak i prywatnych. Z tą jednak różnicą, że rząd i instytucje rządowe umożliwiły zamawiającym i wykonawcom realizującym kontrakty w obszarze zamówień publicznych, podjęcie działań o pozasądowe podwyższenie wynagrodzeń w sposób adekwatny do zmian cen zachodzących na rynku.

W marcu 2022 r. Urząd Zamówień Publicznych zamieścił na swojej stronie internetowej opinię pt. „Dopuszczalność zmiany umowy w sprawie zamówienia publicznego na podstawie art. 455 ust.1 pkt 1 i 4 oraz art. 455 ust.2 ustawy Pzp” [1], ułatwiając stronom odnalezienie się w trudnej ekonomicznie sytuacji. Jednak odpowiedzialność za przyjęcie przesłanki pozwalającej na zmianę wynagrodzenia pozostawił po stronie zamawiających.

Z kolei, w sierpniu 2022 r. Prokuratoria Generalna opublikowała wskazówki dotyczące waloryzacji wynagrodzeń wykonawców w dokumencie „Zmiana umowy z uwagi na nadzwyczajny wzrost cen – podstawowe zagadnienia” [2], chcąc w ten sposób wzmocnić motywację zamawiających do kierowania się zasadami zawartymi w ustawie Pzp, pozwalającymi na zmianę wynagrodzenia (kiedy jest to uprawnienie zamawiających, a nie obligatoryjna konieczność). Konkluzją tego dokumentu było wykazanie niegospodarności zamawiających, którzy odmawiają podwyższenia wynagrodzenia, mimo zaistnienia przesłanek wynikających z ustawy Pzp i potencjalnej możliwości wystąpienia wykonawców na drogę sądową wg art. 3571 lub art. 632. § 2. K.c.

Ostatecznie jednak, wobec miernych efektów podjętych działań, mających na celu pozasądową zmianę wynagrodzenia w oparciu o ustawę Pzp, została uchwalona i wprowadzona w życie ustawa z dnia 7 października 2022 r. o zmianie niektórych ustaw w celu uproszczenia procedur administracyjnych dla obywateli i przedsiębiorców [3]. Umożliwia ona zmianę wynagrodzenia wykonawcy z tytułu istotnej zmiany cen materiałów lub kosztów związanych z realizacją zamówienia m.in. dla kontraktów zawartych przed wejściem ustawy w życie i będących w toku w dniu rozpoczęcia jej obowiązywania. W ślad za tą regulacją ustawa dopuściła również możliwość zmiany klauzul waloryzacyjnych lub zamieszczenia nowych treści, wcześniej nieprzewidywanych.

Metody obliczeń zmiany wynagrodzenia

Ani przywołana ustawa, ani też żaden urzędowy dokument nie określa jednak sposobów ustalenia zmiany wynagrodzenia wykonawcy. Co prawda w art. 48, ust 2, pkt 2 ustawy [3] znalazł się zapis „sposób zmiany wynagrodzenia może być ustalony z użyciem odesłania do wskaźnika zmiany cen materiałów lub kosztów, w szczególności wskaźnika ogłaszanego w komunikacie Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego”, ale jak pokazuje praktyka w obecnej dynamicznej sytuacji rynkowej, wykonawcy kierując żądania pod adresem zamawiających w sprawie podwyższenia wynagrodzenia, nie opierają się na wskaźnikach GUS z uwagi na ich niski poziom, nieadekwatny do zmian zachodzących na rynku.

W sytuacji gdy wykonawcy określają wzrost należnego im wynagrodzenia własnymi siłami firmy, to najczęściej podstawą dla kalkulacji są zaksięgowane faktury zakupu materiałów budowlanych z różnych dat, obrazujące wzrost cen na rynku. W podobny sposób zestawiają koszty najmu sprzętu i ustalają wzrost kosztów paliwa niezbędnego do pracy sprzętu ciężkiego, a w przypadku kosztów robocizny porównują listy płac.