Ustawa Prawo budowlane nie zna pojęcia - wykonawca robót budowlanych czy wykonawca projektu budowlanego - a wynika to z faktu, iż jest to akt prawa administracyjnego zawierający nakazy sposobu projektowania i wykonania robót budowlanych (zob. art. 5 ustawy Prawo budowlane).

Projekt budowlany składa się dwóch części:

  1. projekt zagospodarowania działki lub terenu,
  2. projekt architektoniczno-budowlany.

Są to części z sobą niepodzielnie związane, gdyż, aby wykonać projekt architektoniczno-budowlany, należy dany obiekt usytuować w terenie.

 

Z przepisu art. 34 ust. 3 ustawy Prawo budowlane wynika, że:

  1. projekt zagospodarowania działki lub terenu, jest sporządzany na aktualnej mapie i obejmuje:
    • określenie granic działki lub terenu,
    • usytuowanie,
    • obrys i układ istniejących i projektowanych obiektów budowlanych,
    • sieci uzbrojenia terenu,
    • sposób odprowadzania lub oczyszczania ścieków,
    • układ komunikacyjny i układ zieleni ze wskazaniem charakterystycznych elementów, wymiarów, rzędnych i wzajemnych odległości obiektów, w nawiązaniu do istniejącej i projektowanej zabudowy terenów sąsiednich;
  2. projekt architektoniczno-budowlany, określa:
    • funkcję,
    • formę,
    • konstrukcję

obiektu budowlanego, jego charakterystykę energetyczną i ekologiczną oraz proponowane rozwiązania techniczne, a także materiałowe ukazujące zasady nawiązania do otoczenia, a w stosunku do obiektów budowlanych użyteczności publicznej i mieszkaniowego budownictwa wielorodzinnego, urządzenia niezbędne dla osób niepełnosprawnych, w szczególności poruszających się na wózkach inwalidzkich.

 

Obydwie części składające się na projekt budowlany powinny zawierać: opis techniczny i część rysunkową.

 

Opis techniczny projektu architektoniczno-budowlanego zawiera:

  • przeznaczenie i program użytkowy obiektu budowlanego,
  • charakterystyczne parametry techniczne, w szczególności: kubaturę, zestawienie powierzchni, wysokość, długość i szerokość,
  • formę architektoniczną i funkcję obiektu budowlanego,
  • sposób jego dostosowania do krajobrazu i otaczającej zabudowy oraz sposób spełnienia wymagań, o których mowa w art. 5 ust. 1 ustawy Prawo budowlane,
  • układ konstrukcyjny obiektu budowlanego:
    • zastosowane schematy konstrukcyjne (statyczne),
    • założenia przyjęte do obliczenia konstrukcji, w tym dotyczące obciążeń oraz podstawowe wyniki tych obliczeń,
    • rozwiązania konstrukcyjno-materiałowe podstawowych elementów konstrukcji obiektu,
    • kategorię geotechniczną obiektu budowlanego,
    • warunki i sposób jego posadowienia,
    • rozwiązania konstrukcyjno-materiałowe wewnętrznych i zewnętrznych przegród budowlanych,
    • rozwiązania zasadniczych elementów wyposażenia budowlano-instalacyjnego, w szczególności instalacji i urządzeń budowlanych: sanitarnych, grzewczych, wentylacji, chłodzenia, klimatyzacji, a także wraz z punktami pomiarowymi założenia do obliczeń instalacji oraz podstawowe wyniki tych obliczeń,
    • charakterystykę energetyczną obiektu budowlanego,
    • dane techniczne obiektu budowlanego charakteryzujące wpływ obiektu budowlanego na środowisko.

Treść art. 5 ust. 1 ustawy Prawo budowlane zobowiązuje projektanta do projektowania w sposób określony w przepisach (w tym - w przepisach techniczno-budowlanych) oraz zgodnie z zasadami wiedzy technicznej.

 

Zakres prac składających się na projekt budowlany wykracza poza możliwości jednego człowieka, a jeżeli się uwzględni, że: „kto wykonuje samodzielną funkcję techniczną w budownictwie, nie posiadając odpowiednich uprawnień budowlanych lub prawa wykonywania samodzielnej funkcji technicznej w budownictwie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do roku” (zob. art. 91 ust. 1 pkt 2 ustawy Prawo budowlane), nie powinno budzić wątpliwości, że w projektowaniu uczestniczą:

  • architekt,
  • konstruktor,
  • drogowiec,
  • instalatorzy (sieci, instalacji i urządzeń składających się na obiekt budowlany).

Według poglądów autora, tylko architekt z mocy ustawy (o prawach autorskich i prawach pokrewnych) posiada prawa autorskie do jego części projektu budowlanego (architektury), pozostali projektanci mogą takie prawo uzyskać, jeżeli ich części opracowania będą miały charakter „rozwiązań indywidualnych” – nowatorski.

Stroną umowy o wykonanie projektu budowlanego może być:

  1. jednostka projektowania (przedsiębiorca), który zobowiąże się wykonać wszystkie części składające się na projekt budowlany lub umówione części projektu budowlanego,
  2. projektant określonej specjalności na część projektu budowlanego w ramach umowy cywilno-prawnej z zamawiającym, którym może być inwestor lub wykonawca innych części projektu budowlanego.

Zawsze jednak bezpośrednim realizatorem zamówienia będzie projektant w specjalności potwierdzonej odpowiednimi uprawnieniami budowlanymi, w tym projektant zatrudniony w jednostce projektowania na zasadach prawa pracy lub w ramach umowy-zlecenia.

 

I. Odpowiedzialność kontraktowa

 

Umowa o wykonanie prac projektowych w budownictwie jest traktowana jako rodzaj umowy o dzieło. Stąd, wykonawca projektu budowlanego lub jego części, odpowiada za rezultat w postaci gotowego do eksploatacji lub użytkowania obiektu budowlanego lub jego części składowej, opisanymi w umowie o wykonanie projektu budowlanego lub jego części.

W przypadku, gdy w czasie budowy stwierdzone zostaną wady projektu budowlanego lub jego części, wykonawca projektu jest obowiązany na własny koszt wykonać projekt zamienny (usunąć wadę). Tak zwany „projekt wykonawczy”, zgodnie z orzecznictwem sądowym, doktryną i piśmiennictwem nie podlega ochronie prawnej jak projekt budowlany i m.in. do tego „projektu” nie ma zastosowania art. 36a ustawy Prawo budowlane, co oznacza, że w tym projekcie nie występuje pojęcie „zmian istotnych”. Zmiany dokonywane w projekcie wykonawczym nie wymagają opinii projektanta, co nie oznacza, że rozwiązanie zamienne, może być sprzeczne z przepisami techniczno-budowlanymi.

Projektant, który nie jest stroną w umowie cywilno-prawnej nie odpowiada przed zamawiającym (np. inwestorem) za błędy w projekcie budowlanym lub jego części.

Roszczenia zamawiającego dotyczące wad projektu powinny być kierowane do wykonawcy (przedsiębiorcy) - strony umowy cywilno-prawnej o wykonanie prac projektowych w budownictwie, a nie do autora projektu.

Zamawiający (inwestor) po stwierdzeniu wad projektu (por. art. 6 kc) wzywa wykonawcę do usunięcia wad, wyznaczając wykonawcy odpowiedni termin na usunięcie wady z zastrzeżeniem, że po bezskutecznym upływie terminu odmówi przyjęcia zamówionego projektu (opracowania) – zob. art. 55 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631, z późn. zm.).

W przypadku gdy zamawiający poniesie straty w wyniku wad projektu, wykonawca jest obowiązany do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania przedmiotu umowy (projektu) na zasadach art. 471 kc i dalszych.

Autor projektu (projektant) zatrudniony przez wykonawcę na podstawie prawa pracy nie ponosi konsekwencji finansowych z tytułu wad projektu. Poprawki do projektu lub opracowania nowego projektu obciążają wykonawcę. Kierownik wykonawcy, jeżeli uzna to za uzasadnione może wyciągnąć wobec projektanta (pracownika) konsekwencje służbowe.

 

II. Odpowiedzialność zawodowa

 

Odpowiedzialności zawodowej w budownictwie podlega osoba (w tym projektant) wykonująca samodzielne funkcje techniczne w budownictwie, jeżeli:

  • dopuściła się występków lub wykroczeń określonych ustawą,
  • została ukarana w związku z wykonywaniem samodzielnych funkcji w budownictwie,
  • wskutek rażących błędów lub zaniedbań, spowodowała zagrożenia życia lub zdrowia ludzi, bezpieczeństwa mienia lub środowiska albo znacznej szkody materialnej,
  • nie spełnia lub spełnia niedbale swoje obowiązki,
  • uchyla się od podjęcia nadzoru autorskiego lub wykonuje niedbale obowiązki wynikające z pełnienia tego nadzoru.

Katalog naruszeń, o których mowa (art. 95 ustawy Prawo budowlane) jest katalogiem zamkniętym.

Popełnienie czynu powodującego odpowiedzialność zawodową w budownictwie jest zagrożone karami: upomnienia, upomnienia z jednoczesnym obowiązkiem złożenia w wyznaczonym terminie egzaminu, zakazem wykonywania samodzielnych funkcji w budownictwie.

Kary, o których mowa wyżej orzeka samorząd zawodowy właściwy dla osób, które dopuściły się ww. naruszeń (zob. art. 98 ustawy Prawo budowlane).

 

Postępowanie w sprawie odpowiedzialności zawodowej w budownictwie wszczyna się na wniosek organu nadzoru budowlanego, złożony po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego (zob. art. 97 ustawy Prawo budowlane).

Nie można wszcząć postępowania z tytułu odpowiedzialności zawodowej w budownictwie po upływie 6 miesięcy od dnia powzięcia przez organ nadzoru budowlanego wiadomości o popełnieniu czynu i nie później niż po upływie 3 lat od dnia zakończenia robót budowlanych albo zawiadomienia o zakończeniu budowy lub wydania decyzji o pozwoleniu na użytkowanie obiektu budowlanego.

 

Z przytoczonych powyżej przepisów wynika, że projektant osobiście odpowiada za ww. wykroczenia.

Wykonywanie samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie, pomimo reżimów wynikających z ustawy Prawo budowlane oraz przepisów techniczno-budowlanych, z uwagi na okres użytkowania obiektu budowlanego oraz wysokiej wartości tego obiektu, związane jest z dużym ryzykiem dla projektanta, gdyż obiekt budowlany jest jednym z najbardziej skomplikowanych pod względem technicznym przedmiotem obrotu gospodarczego.

Uwzględniając powyższe uwarunkowania, stowarzyszenia zawodowe projektantów ubezpieczyły swoich członków od odpowiedzialności cywilnej za szkody, jakie mogą powstać w wyniku wad projektu budowlanego do wysokości równowartości 50.000 euro. W przypadku, gdy dla spełnienia warunków ustawy Prawo budowlane projekt wymaga sprawdzenia przez innego projektanta zamawiający (inwestor) może dochodzić odszkodowania od dwóch projektantów (od każdego w równowartości 50.000 euro, czyli razem 100.000 euro), a jeżeli wady projektu dotyczą równocześnie wad w innych projektach składających się na projekt budowlany, do odpowiedzialności odszkodowawczej wlicza się wady, za które odpowiadają projektanci.

W przypadku, kiedy ubezpieczenie nie pokrywa szkody rzeczywistej, poszkodowanemu przysługuje prawo do odszkodowania uzupełniającego od projektanta w postępowaniu sądowym.

 

III. Odpowiedzialność karna

 

Odpowiedzialności karnej podlega projektant, który:

  • wykonuje samodzielne funkcje techniczne w budownictwie nie posiadając odpowiednich uprawnień budowlanych lub prawa wykonywania samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie.
    Za samodzielną funkcję techniczną w budownictwie, uważa się działalność związaną z koniecznością fachowej oceny zjawisk technicznych lub samodzielnego rozwiązania zagadnień architektonicznych i technicznych oraz techniczno-organizacyjnych (zob. art. 12 ustawy Prawo budowlane oraz rozporządzenie Ministra Transportu i Budownictwa z dnia 28.04.2006 r. w sprawie samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie (Dz.U. z 2006 r. Nr 83, poz. 578, z późn. zm.)),
  • przy projektowaniu w sposób rażący nie przestrzega przepisów art. 5 ustawy Prawo budowlane, a przez to powoduje zagrożenie:
    • bezpieczeństwa konstrukcji,
    • bezpieczeństwa pożarowego,
    • bezpieczeństwa użytkowania,
    • warunków higienicznych i zdrowotnych oraz ochrony środowiska,
    • ochrony przed hałasem i drganiami,
    • oszczędności energii i odpowiedniej izolacji cieplnej przegród.

Oceny zdarzenia powodującego naruszenie przepisów karnych, wymienionych w art. 91 ust. 1 pkt 2 oraz art. 92 pkt 1 ustawy Prawo budowlane, dokonuje sąd na wniosek prokuratora lub osoby, która zawiadomiła o podejrzeniu popełnienia czynu zabronionego przez projektanta.

Warunkiem orzeczenia kary jest udowodnienie projektantowi winy, za którą poczytuje się lekkomyślność przy sporządzaniu (opracowywaniu) projektu lub w czasie pełnienia przez autora projektu funkcji nadzoru autorskiego. Osoba pełniąca funkcję nadzoru autorskiego, nie będąca autorem projektu budowlanego lub jego części, do której zgłoszono zastrzeżenia, może zwolnić się z odpowiedzialności za błędy w projekcie, jeżeli w umowie o nadzór autorski zastrzegła, że nie odpowiada za błędy w projekcie, których nie mogła wykryć przy dołożeniu należytej staranności.

Nadzór autorski pełniony przez autora projektu jest „przedłużeniem projektowania”, a przez to taka umowa ma również charakter umowy o dzieło, a odpowiedzialność za wady projektu nie podlega ograniczeniu. Umowa o pełnienie nadzoru autorskiego przez osobę nie będącą autorem projektu ma charakter umowy zlecenia, w której odpowiedzialność jest ograniczona do „należytej staranności”, co oznacza, że taka osoba może zwolnić się z odpowiedzialności, jeżeli wykaże staranność w wykonaniu zlecenia, a wada projektu mogła się ujawnić tylko w wyniku wykonania robót budowlanych.

 

W przypadku, gdy z przepisów Prawa budowlanego wynika obowiązek sprawdzenia poprawności wykonania projektu, odpowiedzialnym za wady projektu powodujące odpowiedzialność karną będzie również sprawdzający.

 

IV. Uwarunkowania odpowiedzialności kontraktowej

 

Mówiąc o odpowiedzialności kontraktowej i zawodowej projektanta nie można pominąć spraw majątkowych.

Każdy producent, wykonawca i inna osoba prawna czy fizyczna funkcjonująca na rynku jest odpowiedzialna w stosunku do kupującego za wady przedmiotu zamówienia z tytułu gwarancji jakości czy rękojmi (zob. art. 415 kc).

Umowa o wykonanie prac projektowych w budownictwie jest umową o dzieło, co oznacza, że projektant jest odpowiedzialny za efekt w postaci gotowego do eksploatacji lub użytkowania obiektu budowlanego (roboty). Odpowiedzialność kontraktowa oznacza, że jeżeli przedmiot zamówienia (projekt) ma wady, do obowiązku wykonawcy (jednostki projektowania, którą może być też projektant, który zawarł umowę cywilnoprawną) należy usunięcie wady, a jeżeli w wyniku wady projektu powstała szkoda – naprawienie szkody (zob. art. 471 kc). Szkodę można naprawić przez np. zapłacenie zamawiającemu określonej kwoty (kara umowna) lub pełnego odszkodowania (rzeczywistego). W warunkach, kiedy w umowie ustalono kary umowne za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy, należy uwzględnić, że w przypadku, gdy kara umowna nie pokryje w całości szkody, zamawiający może wystąpić o tzw. odszkodowanie uzupełniające (różnica pomiędzy szkodą rzeczywistą a zastrzeżoną w umowie karą umowną). Uwzględniając fakt, iż umowa o wykonanie pracy projektowej w budownictwie jest umową o dzieło – rezultatu, zwolnienie się dłużnika (projektanta) z odpowiedzialności kontraktowej jest bardzo trudne. W tych warunkach w interesie projektanta jest ubezpieczenie się od odpowiedzialności cywilnej, niezależnie od ubezpieczenia grupowego zawartego przez stowarzyszenie zawodowe (Izba Inżynierów Budownictwa czy Architektów). Ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej („dodatkowe”) jest kosztowne, zapłacić za nie powinien zamawiający w ramach wynagrodzenia za prace projektowe. Z cen za prace projektowe w budownictwie funkcjonujących na rynku, a szczególnie cen funkcjonujących w zamówieniach publicznych (za prace projektowe w budownictwie) można wyciągnąć wniosek, że nie zawierają one kwoty, z której projektant ubezpiecza swoją działalność. Uwzględniając fakt, iż prace projektowe w budownictwie dotyczą nadzwyczaj skomplikowanego pod względem technicznym przedmiotu (obiektu budowlanego), a okres odpowiedzialności jest bardzo długi (średnio osiem lat licząc od daty odbioru dokumentacji przez zamawiającego), w interesie zamawiającego jest sprawdzenie czy projektant jest ubezpieczony od kontraktowej odpowiedzialności cywilnej i na jaki okres. Ubezpieczenie kontraktowe od odpowiedzialności cywilnej jest dla projektanta dodatkowym kosztem, co oznacza, że o wartość ubezpieczenia powinien on podwyższyć cenę za prace projektowe w budownictwie, a zamawiający dla własnego bezpieczeństwa pokryć ten koszt. Rozważając powyższy problem zamawiający powinien uwzględnić, że żadnego z projektantów nie stać na pokrycie szkody rzeczywistej, a satysfakcja, że jego roszczenie odszkodowawcze zmusiło projektanta do ogłoszenia upadłości, będzie wątpliwa. Przetarg na prace projektowe w budownictwie, gdzie jedynym kryterium wyboru jest cena, może doprowadzić również do upadłości zamawiającego lub bardzo skomplikować jego sytuację ekonomiczną, a kierownika postawić w stan oskarżenia.