IV. Postępowanie w sprawach odpowiedzialności zawodowej w budownictwie
Wszczyna się je na wniosek organu nadzoru budowlanego właściwego dla miejsca popełnienia czynu lub stwierdzenia popełnienia czynu, złożonego po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego przez ten organ. Sąd dyscyplinarny może też wszcząć postępowanie dyscyplinarne na wniosek sądu powszechnego, w którym zapadł prawomocny wyrok w sprawie o naruszenie przepisów karnych zapisanych w ustawie – Prawo budowlane.
Z wnioskiem o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego bezpośrednio do rzecznika odpowiedzialności zawodowej może wystąpić inwestor w razie odmowy sprawowania nadzoru autorskiego przez projektanta. W takim przypadku rzecznik wszczynając postępowanie jest obowiązany przeprowadzić postępowanie wyjaśniające.
Kary w postępowaniu dyscyplinarnym
Ustawa – Prawo budowlane zawiera rodzaje kar w postępowaniu dyscyplinarnym z ustaleniem ich kolejności uzależnionej od stopnia wykroczenia i uprzedniej karalności, a mianowicie:
- upomnienie,
- upomnienie z jednoczesnym nałożeniem obowiązku złożenia w wyznaczonym terminie egzaminu ze znajomości procesu budowlanego oraz umiejętności praktycznego zastosowania wiedzy technicznej,
- zakaz wykonywania samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie na okres od roku do 5 lat, połączony z obowiązkiem złożenia w wyznaczonym terminie egzaminu, o którym mowa wyżej.
Zakaz wykonywania samodzielnych funkcji w budownictwie nawet na okres do 5 lat może dla obwinionego oznaczać śmierć zawodową, stąd sąd dyscyplinarny uwzględnia społeczne niebezpieczeństwo czynu, co oznacza, że nie musi stosować maksymalnego terminu 5 lat.
Zakaz wykonywania samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie sąd dyscyplinarny określa w latach i miesiącach, a kara biegnie od dnia, w którym decyzja o ukaraniu stała się ostateczna.
Zakaz wykonywania samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie może być również orzeczony w stosunku do osoby, która:
a) pomimo dwukrotnego upomnienia dopuściła się czynu powodującego odpowiedzialność zawodową,
b) uchyla się od złożenia nakazanego egzaminu.
Osobie ukaranej z jednoczesnym nałożeniem obowiązku złożenia egzaminu, która w wyznaczonym terminie egzaminu nie zdała, wyznacza się termin dodatkowy, nie krótszy niż 3 miesiące i nie dłuższy niż 6 miesięcy. W przypadku nieuzyskania oceny pozytywnej w terminie dodatkowym, stwierdza się utratę uprawnień do pełnienia samodzielnej funkcji technicznej w budownictwie.
W sprawach odpowiedzialności zawodowej w budownictwie orzekają sądy dyscyplinarne na podstawie regulaminu krajowego sądu dyscyplinarnego i okręgowych sądów dyscyplinarnych działających przy poszczególnych stowarzyszeniach.
Postępowanie w zakresie odpowiedzialności zawodowej w budownictwie jest prowadzone na podstawie przepisów ustawy – Prawo budowlane i przepisów wykonawczych do tej ustawy.
W sprawach powyższych stosuje się przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego.
Rozstrzygnięcia sądu zapadają w formie decyzji lub postanowienia. Od orzeczenia okręgowego sądu dyscyplinarnego w sprawach odpowiedzialności zawodowej przysługuje obwinionemu i oskarżycielowi (rzecznikowi) prawo odwołania do krajowego sądu dyscyplinarnego za pośrednictwem okręgowego sądu dyscyplinarnego.
Wykonanie ostatecznych decyzji o ukaranie w trybie odpowiedzialności zawodowej następuje przez zawiadomienie o karze:
- jednostki organizacyjnej zatrudniającej daną osobę,
- właściwego stowarzyszenia,
- organu, który wydał ukaranemu uprawnienia do pełnienia samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie,
- Głównego Inspektora Nadzoru Budowlanego.
Decyzje o ukaraniu wpisuje się do centralnego rejestru ukaranych.
Organ, który orzekał w I instancji, na wniosek ukaranego orzeka o zatarciu kary, jeżeli ukarany wykonywał samodzielną funkcję techniczną w budownictwie przez okres:
- 2 lat, a kara polegała na udzieleniu upomnienia,
- 3 lat od złożenia egzaminu, kiedy kara upomnienia była obwarowana obowiązkiem złożenia egzaminu,
- 5 lat po przywróceniu prawa do wykonywania samodzielnych funkcji w budownictwie w przypadku, kiedy kara związana była z zakazem wykonywania samodzielnych funkcji na okres do 5 lat.
Wniosek o zatarcie może złożyć jedynie osoba, która nie była w międzyczasie karana ponownie. Informacje o zatarciu kary sąd I instancji przesyła do wiadomości zainteresowanemu i organom, które były wcześniej zawiadomione o orzeczeniu kary.
Zatarcie kary podlega odnotowaniu w centralnym rejestrze ukaranych.
Sąd dyscyplinarny, poza karami wymienionymi w ustawie – Prawo budowlane, może na wniosek okręgowej rady, okręgowego rzecznika odpowiedzialności zawodowej lub krajowego rzecznika orzekać następujące kary za naruszenie przez członka izby przepisu art.41 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o samorządach zawodowych architektów i inżynierów budownictwa oraz urbanistów:
- upomnienia,
- nagany,
- zawieszenia na okres 2 lat w prawach członka,
- skreślenia z listy członków izby.
Dwie ostatnie kary oznaczają, że ukarany nie może po orzeczeniu takiej kary pełnić samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie.
Podobnie jak w innych przepisach prawa, ustawa – Prawo budowlane respektuje instytucje przedawnienia dla określonych nią wykroczeń i występków. I tak – nie można wszczynać postępowania z tytułu odpowiedzialności zawodowej w budownictwie po upływie 6 miesięcy od powzięcia przez organ nadzoru budowlanego wiadomości o popełnieniu czynu powodującego tę odpowiedzialność i później niż po upływie 3 lat od dnia zakończenia robót budowlanych, albo zawiadomienia o zakończeniu budowy lub wydania decyzji o pozwoleniu na użytkowanie obiektu budowlanego.
V. Odpowiedzialność karna w budownictwie
Mając na uwadze zagrożenia, jakie mogą wystąpić przy realizacji robót budowlanych i skutki, jakie mogą z tego wynikać, ustawa – Prawo budowlane zawiera przepisy karne w przypadku:
- samowoli budowlanej,
- udaremnienia czynności organów,
- wykonywania samodzielnych funkcji technicznych bez uprawnień,
- niewłaściwego użytkowania obiektu budowlanego.
Budowanie bez wymaganego pozwolenia na budowę może:
- skutkować decyzją nakazującą rozbiórkę obiektu budowlanego,
- narazić inwestora na wysokie kary finansowe związane z opłatą legalizacyjną oraz na wysokie koszty związane z usunięciem nieprawidłowości oraz ze wstrzymaniem robót realizowanych bez pozwolenia na budowę lub zgłoszenia.
Właściwy organ w przypadku wykonywania robót budowlanych, pomimo wstrzymania ich wykonania w drodze postępowania, nakazuje rozbiórkę części obiektu budowlanego wykonanego po doręczeniu postępowania, albo doprowadzenie obiektu budowlanego do stanu poprzedniego.
Niezależnie od źródła finansowania inwestycji budowlanej, wykonywanie robót budowlanych bez decyzji pozwolenia na budowę lub bez wymaganego zgłoszenia wiąże się ze stratą w mieniu społecznym, stąd osoba odpowiedzialna za realizację robót budowlanych bez pozwolenia na budowę lub wymaganego zgłoszenia podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat 2.
Do osób odpowiedzialnych za taki stan można zaliczyć: kierownika inwestora, kierownika wykonawcy, a także kierownika budowy, kierownika robót, któremu prawo zabrania podjęcia robót budowlanych bez prawomocnej decyzji pozwolenia na budowę lub wymaganego zgłoszenia.
Kierownik budowy może być również narażony na karę dyscyplinarną, kiedy sąd zawiadomi o nakazie rzecznika dyscypliny zawodowej.
Grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku podlega osoba, która:
- udaremnia określone ustawą czynności właściwego organu,
- wykonuje samodzielną funkcję techniczną w budownictwie, nie posiadając odpowiednich uprawnień budowlanych lub prawa wykonywania samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie.
Bardzo wysoką karę grzywny, organ nadzoru budowlanego może nałożyć na osobę prawną lub fizyczną, która:
- użytkuje obiekt budowlany w sposób niezgodny z jego przeznaczeniem, wymaganiami ochrony środowiska oraz utrzymuje obiekt budowy w nienależytym stanie technicznym i estetycznym, dopuszczając do nadmiernego pogorszenia jego właściwości użytkowej i sprawności technicznej.
Dla zapewnienia właściwego użytkowania obiektu budowlanego powinien być on w czasie użytkowania poddawany kontrolom okresowym przez osoby posiadające uprawnienia budowlane w odpowiedniej specjalności.
Protokoły z kontroli obiektu budowlanego, oceny i ekspertyzy dotyczące jego stanu technicznego oraz projekty i dokumentacja techniczna robót wykonywanych w obiekcie w toku jego użytkowania powinny być dołączone do książki obiektu budowlanego.
Właściwy organ nadzoru budowlanego może w drodze decyzji nakazać usunięcie stwierdzonych nieprawidłowości obiektu budowlanego.
W razie konieczności niezwłocznego podjęcia działań mających na celu usunięcie niebezpieczeństwa dla ludzi i mienia właściwy organ zapewni, na koszt właściciela lub zarządcy obiektu budowlanego, zastosowanie niezbędnych środków zabezpieczających.
Osoba dokonująca kontroli (uprawniona do wykonywania samodzielnych funkcji w budownictwie) jest obowiązana niezwłocznie przekazać kopię protokołu z kontroli do właściwego organu. Niewykonanie tego obowiązku albo zwłoka w jego przekazaniu może upoważnić organ nadzoru do zawiadomienia rzecznika dyscypliny zawodowej o naruszeniu przez kontrolującego, niespełnienia lub spełniania niedbale jego obowiązków.
Karze aresztu albo karze ograniczenia wolności, albo karze grzywny podlega osoba, która:
1) w razie katastrofy budowlanej nie dopełnia obowiązku
- zorganizowania doraźnej pomocy poszkodowanemu i przeciwdziałania rozszerzeniu się skutków katastrofy,
- zabezpieczenia miejsca katastrofy przed zmianami uniemożliwiającymi prowadzenie postępowania wyjaśniającego przez właściwy organ nadzoru budowlanego,
2) niezwłocznie nie zawiadomiła o katastrofie właściwego organu prokuratury i policji, inwestora, inspektora nadzoru inwestorskiego i projektanta, jeżeli katastrofa nastąpiła w trakcie budowy, oraz innych organów lub jednostek organizacyjnych zainteresowanych przyczynami lub skutkami katastrofy z mocy szczególnych przepisów,
3) utrudnia określone ustawą czynności właściwych organów.
Takiej samej karze podlega osoba, która, pomimo zastosowania środków egzekucji administracyjnej, nie stosuje się do wydanych na podstawie ustawy decyzji właściwego organu.
Karze grzywny podlega osoba, która:
1) przy projektowaniu lub wykonywaniu robót budowlanych w sposób rażący nie przestrzega przepisów art.5 ustawy – Prawo budowlane,
2) przy wykonywaniu robót budowlanych stosuje wyroby naruszające przepisy art.10 ustawy,
3) dokonuje rozbiórki obiektu budowlanego lub jego części bez pozwolenia lub wymaganego zgłoszenia rozbiórki obiektu lub jego części,
4) przystępuje do budowy lub prowadzi roboty budowlane
- bez uprzedniego zawiadomienia o zamiarze rozpoczęcia robót budowlanych, na które jest wymagane pozwolenie na budowę,
- bez wyznaczenia przez inwestora na kierownika budowy/robót osób posiadających uprawnienia budowlane w odpowiedniej specjalności (i objęcia przez te osoby kierownictwa i nadzoru nad robotami oraz dokonania czynności opisanych w art.42 ust.2 ustawy),
5) dostarcza lub umożliwia dostarczenie energii, wody, ciepła lub gazu bez wymaganego pozwolenia na budowę lub zgłoszenia,
6) wykonuje roboty budowlane w sposób odbiegający od ustaleń i warunków określonych w przepisach, pozwoleniach/zgłoszeniach na budowę lub rozbiórkę, bądź istotnie odbiegające od zatwierdzonego projektu,
7) nie prowadzi określonych przepisami kontroli obiektu,
8) nie gromadzi i nie przechowuje dokumentacji projektowej w obiekcie w toku jego użytkowania, protokołów z okresowych kontroli lub nie prowadzi książki obiektu budowlanego,
9) nie przesyła protokołu z kontroli do właściwego organu,
10) użytkuje obiekt budowlany w sposób niezgodny z jego przeznaczeniem,
11) nie udziela organowi nadzoru informacji związanych z prowadzeniem robót, przekazaniem obiektu budowlanego do użytkowania, utrzymaniem i użytkowaniem obiektu budowlanego,
12) nie udostępnia organowi nadzoru świadectw jakości wyrobów wbudowanych do obiektu.
Z wykazu powyższych wykroczeń wynika, że gros tych informacji zobowiązani są przekazać: projektant, kierownik budowy i inspektor nadzoru inwestorskiego, co może skutkować wnioskiem o ukaranie dyscyplinarne tych osób, po uprawomocnieniu się wyroku sądowego.
Orzekanie o karze aresztu i grzywny następuje na podstawie przepisów Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia.