Specyfikacje techniczne wykonania i odbioru robót (część I)

Wprowadzenie

Specyfikacje techniczne wykonania i odbioru robót budowlanych są pojęciem funkcjonującym w systemie zamówień publicznych od 1997 r. To wówczas w wyniku kolejnej nowelizacji ustawy z dnia 10 czerwca 1994 r. o zamówieniach publicznych wprowadzony został obowiązek określania przedmiotu zamówienia na roboty budowlane na podstawie i przy wykorzystaniu specyfikacji technicznych.
Należy zatem stwierdzić, że zamawiający udzielający zamówień publicznych na roboty budowlane są zobligowani do opracowania specyfikacji technicznej od ponad 12 lat.
Ponadto warto przypomnieć, iż jeszcze wcześniej bo w 1991 r., GDDP (Generalna Dyrekcja Dróg Publicznych, obecnie Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad - GDDKiA) rozpoczęła działania zmierzające do opracowania specyfikacji technicznych. W 1992 r. ukazały się drukiem dwie pierwsze ogólne specyfikacje techniczne (OST): "D-04.07.00-05.03.05 Nawierzchnia. Warstwy z mieszanek mineralno-bitumicznych wytwarzanych i wbudowywanych na gorąco" i "D-05.03.08-05.03.10 Nawierzchnia podwójnie lub pojedynczo powierzchniowo utrwalana", a w 1993 r. już istniało kilkadziesiąt OST, obejmujących najważniejsze rodzaje robót drogowych.
Zarządzenie Generalnego Dyrektora Dróg Publicznych z 1992 r. wprowadziło do stosowania "Wytyczne zlecania robót, usług i dostaw w drodze przetargu", stwierdzające, że warunkiem ogłoszenia przetargu jest posiadanie określonych przez wytyczne dokumentów, wśród których wymieniono specyfikacje techniczne.
Wdrożenie ww. zasad ogłaszania przetargów, spełniających wymagania międzynarodowych instytucji finansowych, pozwoliło na ubieganie się o środki w formie pożyczek i funduszów bezzwrotnych m. in. z Banku Światowego, funduszu Unii Europejskiej "PHARE" i Europejskiego Banku Inwestycyjnego.

Specyfikacje techniczne z powodzeniem funkcjonują od wielu lat w większości rozwiniętych krajów. W przodujących krajach Unii są opracowywane specyfikacje techniczne wg określonych standardów w oparciu o zbiory postanowień normalizacyjnych w postaci norm i aprobat technicznych stanowiących podstawę do określenia wymagań, które powinny być spełnione przy poprawnym wykonaniu robót budowlanych.

W celu wprowadzenia i upowszechnienia podobnych standardów w Polsce w ustawie Prawo zamówień publicznych z 2004 r. uwzględniono odpowiednie regulacje, w tym delegację, na podstawie której zostało wydane rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 2 września 2004 r. w sprawie szczegółowego zakresu i formy dokumentacji projektowej, specyfikacji technicznych wykonania i odbioru robót budowlanych oraz programu funkcjonalno-użytkowego (Dz.U. nr 202, poz.2072 oraz Dz.U. z 2005 r. nr 75, poz.664).

Tak więc opracowania w formie specyfikacji technicznych wykonania i odbioru robót budowlanych funkcjonują w praktyce od wielu lat a szczegółowe zasady ich opracowania prawnie są uregulowane od ponad pięciu lat, a mimo to opracowywane specyfikacje pozostawiają wiele do życzenia, ich jakość jest bardzo niska i to zarówno pod względem formalnym jak i merytorycznym.

Można odnieść wrażenie, że specyfikacje są traktowane przez Zamawiających, ale również przez autorów piszących specyfikacje (często poważne biura projektowe) jako opracowania zbędne, do niczego nieprzydatne, nie mające żadnego znaczenia, a są sporządzane tylko dlatego by spełnić wymóg czysto formalny, dotyczący obligatoryjnego zakresu opracowań opisujących przedmiot zamówienia na roboty budowlane.

Specyfikacje techniczne natomiast stanowić powinny bardzo istotne uzupełnienie projektów (budowlanego i wykonawczego) i być traktowane jako opracowanie, w którym można zawrzeć szereg istotnych wymagań materiałowych, technologicznych i organizacyjnych oraz określić zasady i podstawy kontroli ich przestrzegania, co ma szczególne znaczenie przy braku obowiązujących warunków technicznych wykonania i odbioru robót oraz (wynikającym z aktualnej ustawy o normalizacji) nieobowiązującym statusie Polskich Norm.

Ponadto specyfikacje techniczne mogą i powinny zawierać szereg ważnych ustaleń niezbędnych dla właściwego opracowania przedmiarów i wyceny robót, w tym w szczególności dotyczących:

Właściwie opracowane specyfikacje należy postrzegać jako bardzo ważny dokument zarówno na etapie prowadzenia postępowania o udzielenie zamówienia publicznego jak i w trakcie wykonywania robót, gdyż umożliwia:

Zasady opracowania

Analizując wiele specyfikacji technicznych, dostępnych na stronach internetowych, należy stwierdzić, że większość z nich jest opracowana bez przestrzegania podstawowych zasad, które są przecież określone w obowiązujących przepisach.

Warto zatem przypomnieć, że z regulacji zawartych w art.31 ust.1 ustawy pzp w powiązaniu z ust. 2 tego artykułu oraz art.36 ust.1 pkt 3 wynika, iż:

Należy pamiętać, że przy opracowaniu specyfikacji technicznej obowiązuje przestrzeganie zasad określonych w art.29 ustawy, a mianowicie, że:

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z 2 września 2004 r. specyfikacje techniczne są opracowaniami zawierającymi zbiory wymagań, które są niezbędne do określenia standardu i jakości wykonania robót, w zakresie sposobu wykonania robót budowlanych, właściwości wyrobów budowlanych oraz oceny prawidłowości wykonania poszczególnych robót.
 

Istotą opracowania ST jest zatem sformułowanie i opis szczegółowych wymagań, które nie wynikają z dokumentacji projektowej, z obowiązujących przepisów oraz wiedzy technicznej – sztuki budowlanej, a których spełnienie warunkuje uzyskanie pożądanych przez Zamawiającego: jakości i standardu wykonania robót.

Przepisywanie do specyfikacji technicznych ustaleń, wymagań, parametrów i danych technicznych z projektów nie ma najmniejszego sensu, podobnie jak wpisywanie sformułowań dot. wymogu przestrzegania obowiązujących przepisów a tym bardziej przepisywanie wybranych regulacji np. z ustawy Prawo budowlane, rozporządzeń dot. warunków technicznych wykonania i odbioru robót czy też rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych.

Trzeba również pamiętać, iż specyfikacji technicznych nie można traktować jako uniwersalnego normatywu lub podręcznika - instruktażu wykonywania robót i w związku z tym powinny mieć inny charakter niż tzw. „Warunki techniczne wykonania i odbioru robót budowlanych”, które były kiedyś opracowane jako prawnie obowiązujące przepisy techniczne, a obecnie są wydawane jako nieobligatoryjne wytyczne.

Specyfikacje są zawsze związane z konkretnym przedsięwzięciem budowlanym stanowiącym przedmiot zamówienia publicznego i określają wymagania i zasady dotyczące zaprojektowanych robót.

Rozporządzenie pozostawia dużą swobodę i dowolność w zakresie wyboru stopnia szczegółowości opracowania specyfikacji, dzięki czemu mogą być opracowywane dla:

Zgodnie z § 13 ust.2 ustalono jedynie zasadę, iż w przypadku zamówienia, którego przedmiotem jest budowa w rozumieniu Prawa budowlanego specyfikacje techniczne muszą być opracowane co najmniej dla wyszczególnionych robót odpowiadających grupom robót wg Wspólnego Słownika Zamówień.

Powyższe oznacza, że w przypadku gdy przedmiotem zamówienia jest wykonanie obiektu budowlanego zamawiający jest zobowiązany do opracowania minimum 4 specyfikacji dotyczących grup 451, 452, 453 i 454 Wspólnego Słownika.

Przy udzielaniu zamówienia na wykonanie specyfikacji technicznej zamawiający powinien określić stopień szczegółowości ich opracowania tj. zdecydować czy wymaga opracowania specyfikacji dla robót podstawowych, rodzajów robót czy też grup robót.

Należy podkreślić, iż ze względu na krajowe uwarunkowania i tradycje w zakresie bardzo szczegółowego podejścia do określania robót podstawowych optymalnym wydaje się opracowywanie specyfikacji technicznych dla rodzajów robót. Problemem jest jednaka brak systematyki i standaryzacji w tym obszarze, gdyż dotychczas nie została wdrożona a nawet opracowana klasyfikacja robót, obejmująca usystematyzowany zbiór rodzajów robót dla których powinny być opracowywane specyfikacje techniczne.

Istniejące opracowania typu: wspólny słownik zamówień (CPV), Polska Klasyfikacja Wyrobów i Usług, klasyfikacja przyjęta do opracowania przez ITB Warunków Technicznych Wykonania i Odbioru Robót Budowlanych są niewystarczające.

Kolejną kwestią wymagającą wyjaśnienia jest problem: kto powinien opracować specyfikacje techniczne.

Biorąc pod uwagę, że specyfikacje techniczne obejmują dane techniczne bezpośrednio związane ze specyficznymi rozwiązaniami zawartymi w dokumentacji projektowej, opracowanie specyfikacji technicznych powinno być powierzone osobom lub podmiotom fachowym w zakresie projektowania, technologii i organizacji budowy czyli jednostkom projektowym. Należy jednocześnie zwrócić uwagę iż rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 2 września 2004 r. ani żaden inny akt prawny nie stawia wymagań w stosunku do osób, które mogą lub powinny być autorami specyfikacji technicznych. Nie ma zatem formalnego wymogu, że autorem specyfikacji mogą być wyłącznie osoby posiadające uprawnienia budowlane do kierowania robotami lub projektowania w jakiejkolwiek specjalności.


Zawartością i układem specyfikacji technicznych wykonania i odbioru robót zajmę się w drugiej części artykułu.