Czym są zamówienia zielone?

W Polityce zakupowej państwa z 11 stycznia 2022 r. [1] zamówienia zielone zdefiniowano jako te, które pozwalają zaspokoić potrzeby zamawiających, w tym osiągnąć realne korzyści ekonomiczne w całym cyklu życia produktu, i jednocześnie w możliwie najszerszym zakresie są przyjazne dla środowiska i klimatu.
W celu doprecyzowania wskazano, że aspekty środowiskowe mogą zostać wykorzystane w:

  • opisie przedmiotu zamówienia – np. wymagania dotyczące określonych poziomów oddziaływania na środowisko,
  • warunkach udziału w postępowaniu – np. obowiązek spełniania wymogów systemów lub norm zarządzania środowiskowego, brak naruszania nakazów i zakazów w dziedzinie ochrony środowiska lub w fakultatywnych podstawach wykluczenia z postępowania o udzielenie zamówienia (art. 109 ust. 1 pkt 2 i 3 Pzp),
  • kryteriach oceny ofert – np. kryteria odnoszące się do efektywności energetycznej przedmiotu zamówienia,
  • wymaganiach związanych z realizacją zamówienia – np. dotyczące realizacji umowy z zastosowaniem określonych środków zarządzania środowiskowego.

Wśród najważniejszych korzyści dla środowiska i klimatu płynących z udzielania zielonych zamówień publicznych w Polityce zakupowej wymieniono:

  • ograniczenie emisji gazów cieplarnianych – np. poprzez zakup produktów i usług o niższym śladzie węglowym w całym cyklu życia,
  • zmniejszenie zużycia wody – np. poprzez zakup urządzeń o zmniejszonym zapotrzebowaniu na wodę,
  • ograniczenie zanieczyszczenia powietrza, wody i gleby – np. poprzez zakup pojazdów elektrycznych do realizacji usługi transportu publicznego,
  • redukcję ilości produkowanych odpadów – np. poprzez zastosowanie technologii biodegradowalności w produkcji,
  • oszczędność energii – np. poprzez instalowanie odnawialnych źródeł energii,
  • zmniejszenie zużycia surowców naturalnych (pierwotnych) — m.in. poprzez wykorzystanie odpadowych surowców wtórnych.       

W kontekście dążeń do urzeczywistnienia koncepcji gospodarki w obiegu zamkniętym podkreślono, że zielone zamówienia publiczne stanowią jeden ze środków niezbędnych do zapewnienia skuteczniejszego i efektywniejszego wykorzystania zasobów [2].

Dlaczego tak mało jest zamówień zielonych

Niestety wszystkie te zachęty nie skłaniają zamawiających do częstego uwzględniania aspektów środowiskowych w zamówieniach publicznych, szczególnie w przypadkach, gdy obowiązek ten nie wynika z przepisów prawa.
Ze Sprawozdania Prezesa Urzędu Zamówień Publicznych z funkcjonowania systemu zamówień publicznych w 2023 r., część II.2.10. Stan zrównoważonych zamówień publicznych w 2023 r. wynika, że 693 zamawiających udzieliło 4 052 zamówień publicznych uwzględniających aspekty środowiskowe o łącznej wartości 11 925 319 278 zł (bez podatku od towarów i usług). Udział zielonych zamówień w ogólnej liczbie udzielonych w 2023 r. zamówień publicznych wyniósł 3%, podczas gdy ich wartość stanowiła 4% łącznej wartości udzielonych zamówień publicznych.
W porównaniu z rokiem 2022 oznacza to wzrost liczby zamówień zielonych o 730, przy jednoczesnym spadku ich wartości o 5 247 011 109 zł (bez podatku od towarów i usług). Natomiast liczba zamawiających, którzy udzielili zielonych zamówień w 2023 r. wzrosła o 84 podmioty.
Powyższe dane świadczą o niewielkim zainteresowaniu zamówieniami zielonymi wszędzie tam, gdzie stosowanie aspektów środowiskowych jest dobrowolne. Inaczej jest jednak, gdy zasady te wynikają z mocy prawa powszechnie obowiązującego i lokalnego.

Oto kilka przykładów uwzględniania czynników środowiskowych w zamówieniach z obszaru budownictwa. Wszystkie poniżej wymienione aspekty muszą być przedmiotem analiz już na etapie przygotowania zamówienia i na pewno dobrze byłoby, aby zwracano na nie uwagę w regulaminach udzielania zamówień.