Co wiemy o Unii Celnej euroazjatyckiej

Dramatyczne wydarzenia, jakie miały miejsce w grudniu 2013 r. na Ukrainie wywołane zostały przerwaniem przez to państwo negocjacji o stowarzyszeniu z Unią Europejską. Pojawił się dylemat: czy Ukraina dążyć będzie w przyszłości do członkostwa w UE, czy też stowarzyszy się z patronowaną przez Federację Rosyjską euroazjatycką Unią Celną. Pomijając wątek polityczny warto poznać nieco bliżej Unię Celną, która jest już obecnie międzynarodową organizacją o rosnącym znaczeniu, a przy tym mało znaną w naszym kraju.

Unię Celną powołano 10 października 2000 r. w Kirgiskiej stolicy Biszkeku przez 5 państw: Federację Rosyjską, Kazachstan, Białoruś, Tadżykistan i Kirgistan w intencji stworzenia wspólnej przestrzeni ekonomicznej w obszarze „postradzieckim”. Wzorcem tej organizacji była Unia Europejska, jednak podobieństwo jest pozorne. Unia Celna obejmuje znacznie większą powierzchnię, jest nieporównywalnie mniej rozwinięta gospodarczo, a równocześnie bardzo zróżnicowana kulturowo, etnicznie itp. Poszczególne kraje członkowskie prezentują ogromne różnice pod względem obszaru, liczby ludności, gęstości zaludnienia i wielkości produktu krajowego brutto zarówno całkowitego jak też przypadającego na 1 mieszkańca. Podane w poniższej tabeli przybliżone i zaokrąglone dane statystyczne (pochodzące z roku 2012) ilustrują skalę i zróżnicowanie gospodarki poszczególnych członków wspólnoty.

^1/ w grudniu 2013 r. zgłosiła akces do Unii Celnej

^2/ nie ma możliwości obliczenia PKB na mieszkańca wg parytetu siły nabywczej, jak to jest liczone w krajach UE

Dla porównania łączna liczba ludności, wielkość powierzchni oraz wielkość PKB w krajach członkowskich Unii Europejskiej wynosiły w 2012 r. w zaokrągleniu wg danych GUS i EUROSTAT:

Przedstawione powyżej dane dla Unii Celnej pozwalają na następujące konstatacje:

• Zdecydowanie największy potencjał (powierzchnia, ludność, PKB) posiada Federacja Rosyjska, co bez wątpienia przesądza o podejmowaniu przez to państwo decyzji.
• Występuje duże zróżnicowanie wskaźników w pozostałych krajach członkowskich (uwidaczniające się szczególnie przy porównywaniu wielkości PKB przypadającej na 1 osobę), co jak wiadomo ilustruje zamożność ludności.
• Zwracają także uwagę duże różnice gęstości zaludnienia krajów członkowskich, co uzasadnione jest wielkimi obszarami niezaludnionymi (pustynie, góry) lub słabo zaludnionymi.

Porównanie ludności Unii Europejskiej i Unii Celnej wskazuje, że wspólnota europejska posiada blisko 3-krotnie większy potencjał ludnościowy niż Unia Celna i ponad 7-krotną wielkość wskaźnika PKB. Natomiast obszar Unii Celnej jest ponad 4,5 raza większy od obszaru Unii Europejskiej.

Zamieszczona w niniejszej prezentacji publikacja Euroazjatyckiej Unii Celnej nie ma na celu szczegółowego porównywania tej wspólnoty z Unią Europejską, są to bowiem organizacje różnorodne w każdym praktycznie obszarze. Przedstawiłem jedynie kilka wielkości ilustrujących ogromną przewagę ekonomiczną Unii Europejskiej wyrażającą się zwłaszcza wysokim wskaźnikiem PKB.

Warto natomiast zwrócić uwagę, że Unia Celna posiada olbrzymi potencjał w postaci rozpoznanych, ale także nierozpoznanych zasobów surowcowych, głównie ropy naftowej i gazu; dysponuje również cennymi złożami rud metali (także szlachetnych) i tzw. ziem rzadkich. Wykorzystanie tego potencjału surowcowego zapewne w przyszłości przysporzy UC bogactwa, a jej ludności zamożności.

***

Porozumienie krajów tworzących Unię Celną zorientowane jest na prowadzenie przez państwa członkowskie jednolitej, wspólnej polityki w różnych dziedzinach, a w szczególności zapewnieniu równoprawnego dostępu do rynków towarowych członków. Wiodącym celem porozumienia jest doprowadzenie do zunifikowanych regulacji prawnych.

Wśród licznych zadań przewidzianych przez założycieli Unii Celnej należy wymienić:

• zapewnienie wolnego handlu w ramach Unii w oparciu o wspólną, jednolitą taryfę celną;
• opracowanie zunifikowanego systemu regulacji celnej;
• swobodny przepływ kapitału (zakończenie w 2020 r.) celem ukształtowania wspólnego rynku finansowego;
• uzgodnienie zasad przyjęcia w przyszłości wspólnej waluty;
• zapewnienie swobodnego przepływu siły roboczej w ramach wspólnoty;
• ukształtowanie jednolitych warunków działalności dla firm zajmujących się działalnością produkcyjną na terenie wspólnoty;
• współpraca w dziedzinie transportu uwzględniająca jednolite taryfy przewozowe;
• współdziałanie w dziedzinie wydobycia surowców energetycznych i dostaw energii do odbiorców (linie przesyłowe, rurociągi);
• określenie i wdrażanie jednakowych warunków działalności inwestorów zagranicznych na obszarze Unii Celnej;
• wprowadzenie jednolitych reguł ochrony własności intelektualnej;
• unifikacja norm i standardów wyrobów i zharmonizowanie ich z rosyjskimi zobowiązaniami wobec WTO;
• harmonizacja systemu ustawodawstwa członków wspólnoty;
   

Niezależnie od wymienionych zadań o charakterze ogólnym, ustalono liczne przepisy szczegółowe, z których najważniejsze to:

• przyjęcie zasady, że podatki pośrednie wpłacane są w kraju przeznaczenia towaru, tj. przez płatnika kraju importującego; również podatki pośrednie od robót i usług uiszczane są w kraju ich odbiorcy (nabywcy);
• subwencje dla przedsiębiorstw przemysłowych do 2017 r. członkowie wspólnoty będą mogli stosować według własnego uznania (inaczej niż w Unii Europejskiej);
• państwowe subwencje dla rolnictwa nie mogą przekraczać 10% wartości brutto ogółu wyprodukowanych artykułów rolnych;
• do 1 stycznia 2015 r. muszą być ujednolicone ceny gazu w całej wspólnocie;
• zamierzeniem przyszłościowym powinno być dążenie do integracji gospodarki członków Unii Celnej z gospodarką światową m.in. przystąpienie wspólnoty do WTO.
   

Integracja gospodarki Unii Celnej wzoruje się na doświadczeniach Unii Europejskiej, gdzie zaczynano od zbliżenia ekonomicznego między członkami tej wspólnoty. Kolejne kroki to stopniowe przekazywanie organom ponadpaństwowym części kompetencji krajów wspólnoty. Na razie Unia Celna ma ograniczone uprawnienia do narzucania państwom członkowskim wspólnych reguł i przepisów.
Organizacja i wzajemne zobowiązania Unii Celnej i jej członków, a zwłaszcza cele i zadania tej organizacji wspólnotowej są oczywiście bardzo obszerne i szczegółowo opisane w licznych dokumentach.
Intencją niniejszej publikacji jest zaprezentowanie podstawowych reguł i zasad obowiązujących w Euroazjatyckiej Unii Celnej, która jak się można spodziewać podlegać będzie dalszemu rozwojowi i zapewne odgrywać rosnącą rolę w globalnej gospodarce światowej.