Zgodnie z obowiązującymi przepisami strony procesu inwestycyjnego mogą zawrzeć umowę na wykonanie robót budowlanych z wynagrodzeniem ryczałtowym lub kosztorysowym.
W pierwszym przypadku wynagrodzenie jest z góry określone, w drugim znamy jedynie szacunek końcowy, który będzie zweryfikowany przez strony po wykonaniu zadania, na podstawie ilości faktycznie wykonanych robót i ich cen jednostkowych zawartych w załączniku do umowy.

Zdarzają się również sytuacje, w których strony umawiają się na wynagrodzenie kosztorysowe wynikające z kalkulacji w oparciu o Katalogi Nakładów Rzeczowych (KNR) i określone składniki cenotwórcze (stawka robocizny kosztorysowej, wskaźniki narzutów, uzgodnione ceny pracy sprzętu oraz ceny materiałów wynikające z faktur).
Pomimo, że normatywna baza katalogowa straciła swoją obligatoryjność ponad 20 lat temu, a normatywy opracowane w ramach rządowego programu w latach 80. i 90. nie przystają już w wielu przypadkach do nowych technologii, materiałów i stosowanych metod organizacyjnych oraz coraz większego umaszynowienia wykonywania robót budowlanych, nadal są stosowane w budowlanym procesie inwestycyjnym jako podstawa rozliczeń.

Normatywy w KNR dla warunków modelowych

Jeśli strony umowy zadecydują o wykorzystaniu Katalogów Nakładów Rzeczowych do ustalenia wynagrodzenia kosztorysowego za wykonanie robót budowlanych, muszą też respektować uwarunkowania, przy których były opracowane normatywy do KNR-ów i w pełni przyjąć wynikające z tego konsekwencje. Chodzi tu przede wszystkim o informacje zawarte w założeniach ogólnych i szczegółowych przyjętych do opracowania nakładów, stanowiących integralną część katalogów.

Do najistotniejszych należy stwierdzenie, że normatywy opracowano na podstawie badań i analiz procesów budowlanych przebiegających w warunkach przeciętnie spotykanych, a więc z pominięciem wszelkich specyficznych okoliczności mogących wystąpić przy wykonywaniu konkretnych robót.