referat wygłoszony na konferencji "Samorząd zawodowy inżynierów budownictwa - dziś i jutro" w Łódzkiej Okręgowej Izbie Inżynierów Budownictwa 17 listopada 2005 r.
1. Wprowadzenie
Wymienione w tytule opracowanie nie jest dla projektantów niczym nowym, bowiem specyfikacja techniczna wykonania i odbioru robót budowlanych (dalej w skrócie STWiORB) pojawiła się już w 1997 roku w ustawie o zamówieniach publicznych.
Niestety brak przepisów wykonawczych był powodem, że STWOiRB, pomimo zapisu w ustawie, w praktyce projektowej firm, na rzecz krajowych inwestorów publicznych, nie pojawiała się jako składnik dokumentacji technicznej, natomiast często występowała w przypadkach projektowania dla inwestorów zagranicznych inwestujących w naszym kraju.
Należy bowiem wiedzieć, że inwestorzy zagraniczni, nie wyobrażali sobie poprawnej realizacji inwestycji, a zwłaszcza jej odbioru bez tego opracowania. Oczywiście w takich przypadkach, konieczność opracowania STWOiRB miała poważny wpływ na wysokość ceny dokumentacji technicznej.
Od jesieni 2004 r., z mocy znowelizowanej ustawy dot. zamówień publicznych, nazwanej „Prawem zamówień publicznych”, obowiązują w projektowaniu, na prawach normatywów wykonawczych, wymienione w pkt.4.1 - dwa rozporządzenia Ministra Infrastruktury, regulujące, niestety nie do końca, metodologię opracowania STWiOR !!
2. Zakres opracowania
Definicję STWiOR B znajdujemy w § 12 rozp. przedmiarowego:
| „Specyfikacje techniczne wykonania i odbioru robót budowlanych stanowią opracowania zawierające w szczególności zbiory wymagań, które są niezbędne do określenia standardu i jakości wykonania robót, w zakresie sposobu wykonania robót budowlanych, właściwości wyrobów budowlanych oraz oceny prawidłowości wykonania poszczególnych robót”. |
Z § 13 rozp. przedmiarowego między innymi wynika, że STWOiRB
„(...) należy opracowywać z uwzględnieniem podziału szczegółowego według Wspólnego Słownika Zamówień, określając w nich co najmniej:
1) roboty budowlane w zakresie przygotowania terenu pod budowę;
2) roboty budowlane w zakresie wznoszenia kompletnych obiektów budowlanych lub ich części oraz roboty w zakresie inżynierii lądowej i wodnej;
3) roboty w zakresie instalacji budowlanych;
4) roboty wykończeniowe w zakresie obiektów budowlanych.”
|
Realizacja postanowień § 13 może napotkać poważne trudności zważywszy, już zauważone niedostatki Wspólnego Słownika Zamówień, jak chociażby błędy w tłumaczeniu tego dokumentu rodem z Brukseli i wynikający z tego faktu, stwierdzony przez Urząd Zamówień Publicznych, brak możliwości dokonywania koniecznych, doraźnych korekt przez agendy krajowe.
Zakres opracowania STWiORB został podany w § 14 ust.1, z którego wynika, że STWiORB zawierają co najmniej:
„1. Część ogólną, która powinna obejmować:
a) nazwę nadaną zamówieniu przez zamawiającego,
b) przedmiot i zakres robót budowlanych,
c) wyszczególnienie i opis prac towarzyszących i robót tymczasowych,
d) informacje o terenie budowy zawierające wszystkie niezbędne dane istotne z punktu widzenia:
– organizacji robót budowlanych
– zabezpieczenia interesów osób trzecich
– ochrony środowiska
– warunków bezpieczeństwa pracy
– zaplecza dla potrzeb wykonawcy
– warunków dotyczących organizacji ruchu
– ogrodzenia
– zabezpieczenia chodników i jezdni
e) w zależności od zakresu robót budowlanych objętych przedmiotem zamówienia nazwy i kody
– grup robót
– klas robót
– kategorii robót
f) określenia podstawowe zawierające definicje pojęć i określeń nigdzie wcześniej nie zdefiniowanych, a wymagających zdefiniowania w celu jednoznacznego rozumienia zapisów dokumentacji projektowej i specyfikacji technicznej wykonania i odbioru robót budowlanych”.
2. Wymagania dotyczące właściwości wyrobów budowlanych oraz niezbędne wymagania związane z ich przechowywaniem, transportem, warunkami dostawy, składowaniem i kontrolą jakości - poszczególne wymagania odnosi się do postanowień norm.
3. Wymagania dotyczące sprzętu i maszyn niezbędnych lub zalecanych do wykonania robót budowlanych zgodnie z założoną jakością.
4. Wymagania dotyczące środków transportu.
5. Wymagania dotyczące wykonania robót budowlanych z podaniem sposobu wykończenia poszczególnych elementów, tolerancji wymiarowych, szczegółów technologicznych oraz niezbędne informacje dotyczące odcinków robót budowlanych, przerw i ograniczeń, a także wymagania specjalne.
6. Opis działań związanych z kontrolą, badaniami oraz odbiorem wyrobów budowlanych w nawiązaniu do dokumentów odniesienia.
7. Wymagania dotyczące przedmiaru i obmiaru robót.
8. Opis sposobu odbioru robót budowlanych.”
9. Dokumenty odniesienia - dokumenty będące podstawą do wykonania robót budowlanych, w tym wszystkie elementy dokumentacji projektowej, normy, aprobaty techniczne oraz dokumenty i ustalenia techniczne.”
|
Z podanego wyżej katalogu zawartości wynika, że w STWiORB (oprócz informacji technicznych, które można będzie znaleźć w opracowaniach publikowanych i które będzie można powtarzać w kolejnych dokumentacjach) trzeba będzie zamieścić informacje, które dawniej znajdowały miejsce w projektach organizacji i technologii budowy, a ponadto opisać sposób dokonania odbioru czy też sposoby rozliczenia robót podstawowych i tymczasowych.
Z powyższego wynika, że żadne standardowe specyfikacje, których pojawienia się wielu oczekiwało, nie rozwiążą problemu, choćby były opracowane kompleksowo dla szerokiego zakresu robót. Takowe mogą służyć jedynie pomocą w ujmowaniu pewnych zagadnień, lecz zamawiający zmuszony będzie do indywidualnego określenia swoich wymagań co do technicznej i ekonomicznej strony konkretnego zadania (R.Niemczyk „Buduj z głową” - Athenasoft CD: artykuł cz. I i II) !
Kolejna konstatacja wynikająca z tego spostrzeżenia to, że w tej zupełnie dla wielu z nas nowej sytuacji, zamawiający powinien być w miarę równym partnerem w ustaleniach z projektantem, a więc osobą bardzo kompetentną.
3. Autor opracowania
Jak wynika z § 4 ust.1 rozp. przedmiarowego:
„Dokumentacja projektowa, służąca do opisu przedmiotu zamówienia na wykonanie robot budowlanych (...) składa się w szczególności:
1) projektu budowlanego w zakresie uwzględniającym specyfikę robót budowlanych;
2) projektów wykonawczych;
3) przedmiaru robót,
4) informacji dotyczącej bezpieczeństwa i ochrony środowiska, w przypadku gdy jej opracowanie jest wymagane na podstawie odrębnych przepisów.”
|
W podanym wyżej katalogu obligatoryjnej zawartości dokumentacji projektowej, zwraca naszą uwagę brak STWOiRB?! Ponadto, w rozdz. 4 rozp. metodologicznego, ustalającego metody i podstawy obliczania planowanych kosztów prac projektowych oraz w załączniku do tego rozporządzenia, (zawierającym wskaźniki procentowe do obliczania wartości prac projektowych w kosztach robót budowlano-montażowych – użyta w rozp. dziwna nazwa, zwłaszcza w świetle definicji w § 3 ustawy Prawo budowlane) dla inwestycji kubaturowych, brakuje informacji o sposobie obliczania ceny opracowania STWiORB?!
Z powyższego można wyciągnąć dwa wnioski, a mianowicie, że:
1) STWiORB nie jest integralną częścią dokumentacji technicznej;
2) w cenie dokumentacji projektowej obliczanej według algorytmu i danych zawartych w rozp. „metodologicznym”, nie mieści się opracowanie STWiORB!
Najpewniej fałszywym jest wniosek nr 1 sugerujący, że skoro z „litery” ww. rozporządzeń wynika, iż można domniemywać, że autorem STWiORB, może być inna osoba niż projektant, który uzyskał zamówienie na dokumentację?! Bo przecież najwłaściwszą osobą może być wyłącznie projektant, lub osoba ściśle z nim współpracująca, bo jakżeby inaczej!
Ustalony wyżej stan rzeczy jednak świadczy, że konieczność wykonania tego składnika dokumentacji czyli STWiORB (z uwagi na jego pominięcie w § 4 rozp. wrześniowego) powinien zamawiający bezwzględnie przewidywać w SIWZ do przetargu o wykonanie dokumentacji technicznej, jako składnika tej dokumentacji, a ponadto żądać, żeby autorem tego opracowania był projektant lub jednostka przyjmująca projekt!
Natomiast wniosek nr 2 jest naszym zdaniem w pełni uzasadniony!
4. Cena opracowania
Jak już ustaliliśmy wyżej, w rozp. metodologicznym, nie ustalono sposobu obliczenia ceny opracowania STWiORB. W „Środowiskowych zasadach wyceny prac projektowych - 2003”, a więc instrukcji o charakterze wyłącznie fakultatywnym, zaproponowano ulokowanie ceny STWiORB, na poziomie 15÷20% łącznej wartości projektu budowlanego.
Wydaje się, że czas (2003 r.), w którym wydano ww. „Środowiskowe zasady....” może zaświadczać, że autorzy propozycji nie dysponowali zbyt dużym doświadczeniem w opracowywaniu STWiORB. W tej sytuacji sugerujemy, że przy niewielkiej jeszcze wiedzy o pracochłonności tego opracowania, próba ustanowienia górnej granicy wartości na poziomie np. 20% jest bardzo ryzykowna. Trzeba bowiem wiedzieć, że zamawiający bardzo szybko się przyzwyczajają do drukowanych informacji cenowych. Tymczasem zaniżenie wartości STWiORB, może zaowocować niską jakością, a w konsekwencji małą skutecznością tego dokumentu. A przecież został on wprowadzony przed laty, na budowach europejskich dla pozyskania w realizacji inwestycji istotnych rezultatów właśnie dla zamawiających. Niestety, mając na uwadze nasze przyzwyczajenia, a zwłaszcza zupełnie trudną do zrozumienia skłonność zamawiających do „oszczędzania” na dokumentacji technicznej, co odbija się na jej jakości, a w konsekwencji na kosztach budowy, istnieje realna groźba traktowania STWiORB jako jeszcze jednego pakietu dokumentów, które muszą zaistnieć, natomiast ich przydatność jest iluzoryczna albo najlepiej żadna.
Należy także wiedzieć, że konieczność opracowania rzetelnej STWiORB, a zwłaszcza jej związki z przedmiarem robót (patrz dalej) bardzo poważnie wydłuży cykl projektowania.
Z uwagi na powyższe, wyrażamy opinię, że do czasu pozyskania pewnej wiedzy empirycznej, najwłaściwszym sposobem obliczenia ceny STWiORB powinna być kalkulacja indywidualna, oparta o solidną analizę pracochłonności.
5. Związki STWiOR z przedmiarem robót
Jak ustaliliśmy wyżej, przedmiar robót jest integralną częścią dokumentacji projektowej. Niestety w dalszym ciągu nie ustalono, że kosztorys inwestorski także, pomimo, że zwyczajowo, od lat, jest przekazywany zamawiającemu łącznie z przedmiarem, bo przecież nie może być inaczej!
Zgodnie z § 6 ust.1 rozp. ”przedmiarowego” –
| „Przedmiar robót powinien zawierać zestawienie przewidywanych do wykonania robót podstawowych w kolejności technologicznej ich wykonania wraz z ich szczegółowym opisem lub wskazaniem podstaw ustalających szczegółowy opis oraz wskazaniem właściwych STWiORB, z wyliczeniem i zestawieniem ilości jednostek przedmiarowych robót podstawowych.” |
Z powyższego zapisu wynika, że do poszczególnych pozycji przedmiaru należy wprowadzić indeksację robót zastosowaną w STWiORB ! Stąd płynie wniosek, że przedmiar robót będzie można sporządzić dopiero, po wykonaniu przez projektanta STWiORB !!
Ten fakt poważnie wzmacnia postawiony wyżej wniosek, o konieczności poważnego wydłużenia cyklu projektowania i w konsekwencji podwyższenia ceny dokumentacji jako całości, co powinni uwzględniać w planowaniu swoich zamiarów inwestorzy publiczni.
6. Ważne wnioski
Wnioski, będące podsumowaniem, niniejszego rozdziału, zapisujemy w postaci pytań i niestety odpowiedzi, wyłącznie na prawach opinii autora, co jest zrozumiałe, bowiem poruszone problemy wynikają z postanowień normatywów rządowych.
- Czy rozporządzenia „kosztorysowe” i „przedmiarowe” stanowią, że STWiORB jest integralną częścią dokumentacji projektowej?
Odp.: Nie, nie stanowią, jednak nikt inny poza jednostką wykonująca projekt nie powinien być autorem tego opracowania. Jest też oczywiste, że to opracowanie inwestor publiczny powinien zamówić dodatkowo w SIWZ.
- W jaki sposób należy obliczać cenę tego opracowania?
Odp.: Do momentu pozyskania pewnej wiedzy empirycznej na temat pracochłonności, najwłaściwszym sposobem obliczenia ceny STWiORB powinna być kalkulacja indywidualna. Bardzo niebezpieczne, zwłaszcza dla jakości tych opracowań, są przedwczesne próby ustalenia górnej granicy wartości np. w postaci wskaźnika procentowego.
- Czy konieczność opracowania STWiORB wydłuży cykl wytwarzania dokumentacji projektowej?
Odp.: Oczywiście i to bardzo poważnie. Zwracamy tu uwagę, chociażby na przedmiar robót (do tej pory wytwarzany równolegle z projektem), z którego opracowaniem trzeba będzie czekać do momentu zakończenia STWiORB. Wszystko to powoduje, że zamawiający, będą zmuszeni zaprzestać zamawiania dokumentacji w trybach, jak obecnie, nadzwyczajnie krótkich.
Na zakończenie wypadałoby zaapelować do instytucji naukowo-badawczych, zwłaszcza politechnik, a także stowarzyszeń technicznych:
Stwierdzona wyżej niedoskonałość (niestety) normatywów rządowych, wywołuje konieczność, wszczęcia poważnych prac, w celu wytworzenia jednolitych wzorców tego opracowania. Jest to ważny apel, bowiem w chwili obecnej nad kształtem STWiORB biedzą się projektanci, wymyślający własne wzorce, co nie wróży dobrze, oczekiwanej przez ustawę „Prawo zamówień publicznych” – celowości tych opracowań, której konsekwencją powinny być, co jest chyba najważniejsze - skuteczność odbioru oczekiwanych przez inwestora zakresu, standardów i jakości wykonanych robót.
Korzystano:
1) Ustawa z dnia 10 czerwca 1994 r. o zamówieniach publicznych (Dz.U. nr 76, poz.344 z późn.zm.)
2) Ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (Dz.U. nr 19, poz.177z późn.zm.)
3) Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 18 maja 2004 r. w sprawie określenia metod i podstaw sporządzania kosztorysu inwestorskiego, obliczania planowanych kosztów prac projektowych, oraz planowanych kosztów robót budowlanych określonych w programie funkcjonalno-użytkowym (Dz.U. nr 130, poz.1389)
4) Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 2 września 2004 r. w sprawie szczegółowego zakresu i formy dokumentacji projektowej, specyfikacji technicznych wykonania i odbioru robót oraz programu funkcjonalno-użytkowego (Dz.U. nr 202, poz.2072 i z 2005 r. nr 75, poz.664)
5) Renata Niemczyk „Specyfikacje techniczne wykonania i odbioru robót budowlanych” (Athenasoft „Buduj z Głową” nr nr 1 i 2/2005)