Odsetki ustawowe na nowych zasadach

W dniu 1 stycznia 2016 r. weszły w życie nowe przepisy dotyczące sposobu naliczania i wysokości odsetek ustawowych, wprowadzone ustawą z dnia 9 października 2015 r. o zmianie ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z dnia 9 listopada 2015 r.).
Zgodnie z tymi przepisami obecnie są trzy rodzaje odsetek ustawowych:

Pierwsze dwa rodzaje odsetek to odsetki określone w Kodeksie cywilnym.

Zgodnie z art. 359 § 1 Kodeksu cywilnego odsetki od sumy pieniężnej należą się tylko wtedy, gdy to wynika z czynności prawnej albo z ustawy, z orzeczenia sądu lub z decyzji innego właściwego organu. Jeżeli wysokość odsetek nie jest w inny sposób określona, należą się odsetki ustawowe w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 3,5 punktów procentowych. Zgodnie z art. 359 § 4 Kc w brzmieniu nadanym przez nowelizację z 9 października 2015 r. Minister Sprawiedliwości ogłasza, w drodze obwieszczenia, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski", wysokość tych odsetek ustawowych. Do końca 2015 r. określanie ich wysokości było zadaniem Rady Ministrów.

Zgodnie z obwieszczeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 7 stycznia 2016 r. w sprawie wysokości odsetek ustawowych (M.P. z dnia 12 stycznia 2016 r.) wysokość odsetek ustawowych wynosi 5% w stosunku rocznym (poczynając od 1 stycznia 2016 r.).

Drugi rodzaj odsetek ustawowych to odsetki ustawowe za opóźnienie. Jest o nich mowa w art. 481 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z tym przepisem, jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi (art. 481 § 1 Kc). Dalej przepis ten stanowi, że jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była oznaczona, należą się odsetki ustawowe za opóźnienie w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 5,5 punktów procentowych. Jednakże gdy wierzytelność jest oprocentowana według stopy wyższej, wierzyciel może żądać odsetek za opóźnienie według tej wyższej stopy.

Wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie ogłasza również Minister Sprawiedliwości, w drodze obwieszczenia, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski". Obecnie, zgodnie z obwieszczeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 7 stycznia 2016 r. w sprawie wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie (M.P. z dnia 12 stycznia 2016 r.) wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie wynosi, od dnia 1 stycznia 2016 r., 7% w stosunku rocznym.

Trzecim wreszcie wspomnianym wyżej rodzajem odsetek są odsetki, o których mowa w ustawie z dnia 8 marca 2013 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych (Dz.U. poz. 403 oraz z 2015 r. poz. 1830). Ustawa ta zastąpiła ustawę z dnia 12 czerwca 2003 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych (Dz.U. Nr 139, poz. 1323, z późn. zm.).

Ustawa o terminach zapłaty w transakcjach handlowych określa szczególne uprawnienia wierzyciela i obowiązki dłużnika w związku z terminami zapłaty w transakcjach handlowych.

Na postawie art. 11 c) tejże ustawy wysokość odsetek ustawowych za opóźnienia określa Minister właściwy do spraw gospodarki – obecnie Minister Rozwoju. W dniu 7 stycznia zostało wydane obwieszczenie Ministra Rozwoju w sprawie wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych (M.P. z dnia 12 stycznia 2016 r.). Zgodnie z obwieszczeniem wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych, od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia 30 czerwca 2016 r., wynosiła 9,50% w stosunku rocznym. W obwieszczeniu z dnia 29 czerwca 2016 r. ustalającym wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych (M.P. z dnia 1 lipca 2016 r., poz. 601) Minister Rozwoju ogłosił, że od dnia 1 lipca 2016 r. do dnia 31 grudnia 2016 r. wartość ta również wynosi 9,50% w stosunku rocznym.

Zgodnie z art. 4a ustawy (wprowadzonym nowelizacją z 9 października 2015 r.) do transakcji handlowych określonych w tej ustawie nie stosuje się art. 481 § 2 Kc czyli przepisu o odsetkach ustawowych za opóźnienia (czyli tych o których była wyżej mowa, określanych w obwieszczeniu Ministra Sprawiedliwości).

Zgodnie z art. 5 ustawy, jeżeli strony transakcji handlowej, z wyłączeniem podmiotu publicznego będącego podmiotem leczniczym, przewidziały w umowie termin zapłaty dłuższy niż 30 dni, wierzyciel może żądać odsetek ustawowych po upływie 30 dni, liczonych od dnia spełnienia swojego świadczenia i doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku, potwierdzających dostawę towaru lub wykonanie usługi, do dnia zapłaty, ale nie dłużej niż do dnia wymagalności świadczenia pieniężnego.

Ustawa o terminach zapłaty w transakcjach handlowych ma zastosowanie do transakcji handlowych, czyli umów, których przedmiotem jest odpłatna dostawa towaru lub odpłatne świadczenie usługi, jeżeli strony transakcji zawierają ją w związku z wykonywaną działalnością, pod warunkiem, że wyłącznymi stronami są podmioty wskazane w art. 2 ustawy.
Takimi podmiotami są:

Ustawa o terminach zapłaty w transakcjach handlowych może mieć również zastosowanie do umów zawieranych zgodnie z ustawą Prawo zamówień publicznych. Aby tak było, muszą być spełnione określone w ustawie przesłanki podmiotowe i przedmiotowe.
Po pierwsze, stronami umowy powinien być z jednej strony podmiot zobowiązany do stosowania ustawy Pzp na podstawie art. 3 ust. 1 czyli zamawiający, z drugiej zaś inny podmiot wymieniony w art. 2 ustawy (przedsiębiorca, podmiot wykonujący wolny zawód itp.).

Jeśli chodzi o podmioty o których mowa w art. 3 ust. 1 ustawy Prawo zamówień publicznych – są to zamawiający czyli m.in. jednostki sektora finansów publicznych w rozumieniu przepisów o finansach publicznych, inne państwowe jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, inne osoby prawne, utworzone w szczególnym celu zaspokajania potrzeb o charakterze powszechnym niemających charakteru przemysłowego ani handlowego, spełniające warunki określone w Pzp, związki tych podmiotów, inne podmioty, jeżeli zamówienie jest udzielane w celu wykonywania jednego z rodzajów działalności, o której mowa w art. 132 Pzp (zamawiający sektorowi). Pojęcie jednostek sektora finansów publicznych obejmuje organy władzy publicznej, organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały, a także jednostki samorządu terytorialnego i ich organy oraz związki.

Po drugie, umowa o zamówienie publiczne powinna mieć charakter transakcji handlowej w rozumieniu ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych. Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego o uznaniu danej działalności za działalność gospodarczą decyduje jej stały charakter, zorganizowanie i powtarzalność podejmowanych działań, a także podporządkowanie zasadom racjonalnego gospodarowania oraz regułom opłacalności i zysku (tak np. uchwała SN z dnia 13 stycznia 2006 r., III CZP 124/05).
Zdaniem Sądu Najwyższego działalność gminy w ramach wykonywania jej zadań własnych może stanowić działalność gospodarczą, musi ona jednak odpowiadać wspomnianym wyżej kryteriom oraz stanowić formę udziału w obrocie gospodarczym. Nie jest natomiast niezbędne, aby działalność taka przynosiła określony dochód (zysk). We wspomnianej wyżej uchwale Sąd Najwyższy uznał, że przeprowadzenie przez gminę przetargu w celu zawarcia umowy na budowę boiska sportowego było profesjonalnym działaniem i wskazywało na zorganizowany charakter działalności. Zdaniem SN nie można było wykluczyć, że prowadzona przez gminę działalność będzie miała charakter zarobkowy, w związku np. z odpłatnym udostępnianiem boiska.

W świetle orzecznictwa SN ustawie o terminach zapłaty w transakcjach handlowych podlegają zamówienia publiczne związane z budową obiektów wykorzystywanych w zorganizowanej, odpłatnej działalności oraz zakup rzeczy i usług związanych z taką działalnością, np. budowa hali sportowej, zakup autobusów w celu prowadzenia usług transportu publicznego, budowa sieci wodociągowej. Handlowego charakteru nie będą miały natomiast inwestycje i zamówienia niezwiązane z działalnością o charakterze gospodarczym, czyli np. budowa dróg publicznych, obiektów szkolnych, budynków administracyjnych, zakup materiałów i usług dla potrzeb administracji publicznej.

Kiedy z uwagi na niewystąpienie w przypadku zamówienia publicznego przesłanki przedmiotowej (brak transakcji handlowej) nie będzie miała zastosowania ustawa o terminach płatności w transakcjach handlowych, nie będą miały zastosowania odsetki ustawowe określone przez Ministra Rozwoju, ale odsetki ustawowe za opóźnienie, o których mowa w Kc.