Najwięcej spraw spornych, które mają miejsce w trakcie realizacji inwestycji budowlanej pomiędzy zamawiającym a wykonawcą, dotyczy zmiany wynagrodzenia za wykonanie robót budowlanych oraz zmiany terminu w zawartej przez strony umowie. Szczególnie trudne są to zagadnienia, kiedy zamawiający musi działać w oparciu o ustawę PZP, a strony uzgodniły wynagrodzenie ryczałtowe.
Poniżej zamieszczam krótki opis sytuacji, która zdarzyła się w praktyce oraz na tym tle, rozważania dotyczące możliwości podwyższenia wynagrodzenia za wykonane świadczenia oraz wydłużenia terminu realizacji.

Opis sytuacji
Zamawiający, w trybie przetargu nieograniczonego, spośród przedsiębiorców legitymujących się wiarygodnością finansową i doświadczeniem popartym referencjami wybrał, kierując się następującymi kryteriami:

  • ceną za wykonanie robót budowlanych,
  • terminem zakończenia robót,

najkorzystniejszą ofertę i podpisał z autorem tej oferty (wykonawcą budowlanym) umowę o wykonanie robót budowlanych. W umowie tej, strony przyjęły wynagrodzenie ryczałtowe i określiły oczywiście termin zakończenia robót. W trakcie realizacji robót okazało się, że wykonawca musi rozebrać nie ławy murowane z cegły, które były przewidziane w przedmiarze przekazanym przez zamawiającego oferentom w trakcie postępowania, lecz ławy żelbetowe. Pojawiły się również roboty, które nie były ujęte w przedmiarze, a wykonawca musiał je zrealizować, żeby wywiązać się z podjętego zadania, jakim była rozbudowa obiektu.
Obecnie wykonawca domaga się z tego tytułu podwyższenia umówionego wynagrodzenia, jak również zmiany terminu zakończenia robót z uwagi na zwiększony, jego zdaniem zakres robót.

Zajęcie stanowiska
Roszczenie wykonawcy o zmianę wynagrodzenia, jak również o zmianę treści umowy, rozpatrzeć trzeba od strony obowiązujących przepisów prawnych, w stosunku do zawartej umowy. Przepisy te ujęte są w:

  • obowiązującym aktualnie Kodeksie Cywilnym,
  • ustawie Prawo zamówień publicznych z dnia 29 stycznia 2004 r.,
  • ustawie Prawo budowlane z dnia 7 lipca 1994 r.

Istotne są przy tym postanowienia przedmiotowej umowy zawartej pomiędzy stronami.

Podstawę do dalszych rozważań tworzą przede wszystkim:

 

Kodeks Cywilny, Tytuł XV - Umowa o dzieło

Art. 632, § 1

Jeżeli strony umówiły się o wynagrodzenie ryczałtowe, przyjmujący zamówienie nie może żądać podwyższenia wynagrodzenia, chociażby w czasie zawarcia umowy nie można było przewidzieć rozmiaru lub kosztów prac.

Art. 632, § 2

Jeżeli jednak wskutek zmiany stosunków, której nie można było przewidzieć, wykonanie dzieła groziłoby przyjmującemu zamówienie rażącą stratą, sąd może podwyższyć ryczałt lub rozwiązać umowę.

 

Prawo zamówień publicznych z dnia 29 stycznia 2004 r.

Art. 67 ust. 1, pkt 5)

Zamawiający może udzielić zamówienia z wolnej ręki w przypadku udzielania dotychczasowemu wykonawcy usług lub robót budowlanych zamówień dodatkowych, nieobjętych zamówieniem podstawowym i nieprzekraczających łącznie 50% wartości realizowanego zamówienia, niezbędnych do jego prawidłowego wykonania, których wykonanie stało się konieczne na skutek sytuacji niemożliwej wcześniej do przewidzenia, jeżeli:

  1. z przyczyn technicznych lub gospodarczych oddzielenie zamówienia dodatkowego od zamówienia podstawowego wymagałoby poniesienia niewspółmiernie wysokich kosztów lub
  2. wykonanie zamówienia podstawowego jest uzależnione od wykonania zamówienia dodatkowego.

(...)
Art. 144

  1. Zakazuje się zmian postanowień zawartej umowy w stosunku do treści oferty, na podstawie której dokonano wyboru wykonawcy, chyba że zamawiający przewidział możliwość dokonania takiej zmiany w ogłoszeniu o zamówieniu lub w specyfikacji istotnych warunków zamówienia oraz określił warunki takiej zmiany.
  2. Zmiana umowy dokonana z naruszeniem przepisu ust. 1 jest nieważna.

 

Ustawa PZP odnosi się w sposób ogólny do zmiany treści umowy nie precyzując rodzaju zmian, które w umowie mogą być poczynione, natomiast kodeks cywilny konkretnie ustosunkowuje się do kwestii wynagrodzenia ryczałtowego. Stosownie do postanowień art.632 § 1 kc – wynagrodzenie ryczałtowe charakteryzuje się tym, że jest w zasadzie stałe i niezmienne, traktowane jako należność ostatecznie ustalona w chwili zawarcia umowy za wykonanie świadczenia. W piśmiennictwie podkreśla się, że umowne ustalenie wynagrodzenia polega na uzgodnieniu z góry ostatecznego wynagrodzenia, bez względu na rzeczywisty nakład pracy i inne nakłady, które okażą się niezbędne do wykonania dzieła.

Ryczałt stanowi zaspokojenie roszczenia przyjmującego zamówienie o wynagrodzenie za przedmiot umowy nie tylko wówczas, gdy w czasie zawarcia umowy nie można było przewidzieć rozmiaru lub kosztów prac, ale także wówczas, gdy okoliczności te dałyby się przewidzieć, lecz strony ich nie uwzględniły w dostatecznej mierze. A zatem ta forma wynagrodzenia zabezpiecza zamawiającego przed podwyższeniem wynagrodzenia, stwarzając dla wykonawcy ryzyko niedoszacowania wartości wykonywanego świadczenia.

 

Tak więc wobec treści art. 632 kc, wystąpienie wykonawcy z żądaniem o podwyższenie wynagrodzenia z tytułu rozebrania ław wykonanych odmiennie niż przewidywał to przedmiar, jest bezzasadne. Zmiana wynagrodzenia byłaby możliwa tylko w sytuacji, gdyby wykonawca udowodnił przed sądem, że brak możliwości podwyższenia wynagrodzenia groziłby mu rażącą stratą. Wobec tego przepisu, zapis zawarty w umowie, w brzmieniu:

"Wykonawca oświadcza, że przed podpisaniem umowy dokonał oględzin obiektu, zapoznał się z warunkami robót i uwzględnił je w kalkulacji ceny ofertowej. Wycena oferty jest dokonana w oparciu o przedmiar robót, wizję lokalną oraz dokumentację techniczną."

jest już tylko potwierdzeniem, że wykonawca był zorientowany w zakresie przedmiotu zamówienia.

 

Innym zagadnieniem są zgłoszone przez wykonawcę "roboty dodatkowe". Strony powinny przeanalizować, czy wszystkie roboty, które wykonał wykonawca, a które uznaje on za "dodatkowe" objęte były projektami. Jeżeli nie, można je ewentualnie rozliczyć w ramach zamówienia dodatkowego w myśl art. 67 ust. 1 pkt 5) ustawy PZP. Oczywiście nie chodzi tutaj o roboty wynikające z projektów, a nieuwzględnione w przedmiarze, ponieważ są one traktowane jako przedmiot zamówienia podstawowego.

Co do zmiany terminu zakończenia robót, należy to zagadnienie rozpatrzeć w kontekście art. 144 ustawy Prawo zamówień publicznych.
Jest to bardzo rygorystyczny artykuł, który do 24 października 2008 r. brzmiał zupełnie inaczej. Jeżeli zmiana umowy wynikała wówczas z okoliczności, których nie można było przewidzieć w chwili zawarcia umowy, istniała możliwość jej negocjacji. Obecnie, jeżeli zamawiający na etapie postępowania o udzielenie zamówienia publicznego nie poda w ogłoszeniu lub w SIWZ, że w trakcie procesu inwestycyjnego przewiduje możliwość dokonania zmian umownych np. dotyczących terminu zakończenia robót, to nie będzie można takiej zmiany dokonać.

W opisanym przypadku wykonawca domagał się zmiany terminu zakończenia robót z dwóch przyczyn:

- stan faktyczny dotyczący rozbiórki robót był odmienny od opisanego przedmiarem (w rzeczywistości wykonawca musiał rozebrać ławy żelbetowe, a nie murowane z cegły, co jego zdaniem wpłynęło na wydłużenie czasu robót),

- pojawiły się roboty, które nie były ujęte w przedmiarze a wykonawca musiał je zrealizować, żeby wywiązać się z podjętego zadania, jakim była rozbudowa obiektu.

 

W świetle art. 144 ust. 1 nie można dokonać zmiany terminu w umowie, ponieważ inwestor nie zastrzegł takiej możliwości ani w ogłoszeniu, ani w SIWZ. (Jest to dość wątpliwy przepis w sytuacji, gdy pojawiają się roboty dodatkowe, które warunkują wykonanie zamówienia podstawowego. Oznacza to, że najpierw trzeba wykonać roboty dodatkowe, potem roboty wynikające z zamówienia podstawowego, a zatem przesunięcie terminu zakończenia robót jest konieczne, tymczasem, gdy inwestor tego nie przewidział, przepis nie umożliwia takiej zmiany).
Wykonawca natomiast, obciążony karami za nieterminowe wykonanie świadczenia, może dochodzić odszkodowania ze strony inwestora z tytułu nienależytego wykonania przez niego zobowiązania. Zobowiązanie to wynika z art. 647 kc[1] oraz art. 18 ustawy Prawo zamówień publicznych[2] i polega na konieczności zapewnienia przez zamawiającego roboty budowlane opracowania projektu budowlanego. Jeżeli projekt budowlany obarczony jest wadami, tak jak w opisanym wyżej przypadku, i wykonawca jest w stanie wykazać, że zamawiający nie wywiązał się należycie z obowiązków nałożonych przez ww. przepisy, wówczas może dochodzić odszkodowania z art. 471 kc[3].

 

 

 

 

[1] Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz.93, z późn.zm.)

Art. 647.

Przez umowę o roboty budowlane wykonawca zobowiązuje się do oddania przewidzianego w umowie obiektu, wykonanego zgodnie z projektem i z zasadami wiedzy technicznej, a inwestor zobowiązuje się do dokonania wymaganych przez właściwe przepisy czynności związanych z przygotowaniem robót, w szczególności do przekazania terenu budowy i dostarczenia projektu, oraz do odebrania obiektu i zapłaty umówionego wynagrodzenia.

 

[2] Ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. – Prawo zamówień publicznych (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 223, poz.1655, z późn.zm.)

Art. 18.
  1. Za przygotowanie i przeprowadzenie postępowania o udzielenie zamówienia odpowiada kierownik zamawiającego.
  2. Za przygotowanie i przeprowadzenie postępowania o udzielenie zamówienia odpowiadają także inne osoby w zakresie, w jakim powierzono im czynności w postępowaniu oraz czynności związane z przygotowaniem postępowania. Kierownik zamawiającego może powierzyć pisemnie wykonywanie zastrzeżonych dla niego czynności, określonych w niniejszym rozdziale, pracownikom zamawiającego.
  3. Jeżeli przygotowanie i przeprowadzenie postępowania o udzielenie zamówienia na podstawie przepisów odrębnych jest zastrzeżone dla organu innego niż kierownik zamawiającego, przepisy dotyczące kierownika zamawiającego stosuje się odpowiednio do tego organu.

 

[3] Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz.93, z późn.zm.)

Art. 471.

Dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.