W dniu 31 marca br. rozpoczęto po przerwie przyjmowanie wniosków o dofinansowanie inwestycji termomodernizacyjnych dla właścicieli i współwłaścicieli domów jednorodzinnych lub wydzielonych w takich budynkach lokali mieszkalnych, z wyodrębnioną księgą wieczystą. Program został zawieszony 28 listopada 2024 r., ponieważ wymagał zreformowania i uszczelnienia, tak żeby nie dochodziło do nadużyć, dofinansowanie trafiało tam, gdzie rzeczywiście jest potrzebne, a dotacje były rzetelnie wykorzystywane na podniesienie standardu energetycznego budynków. W okresie zawieszenia trwały konsultacje między Ministerstwem Klimatu i Środowiska, wojewódzkimi oddziałami Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Instytutem Ochrony Środowiska-Państwowym Instytutem Badawczym, organizacjami branżowymi producentów urządzeń grzewczych oraz przedstawicielami jednostek samorządu terytorialnego.
Ile nowych wniosków złożono?
W zmienionym programie liczba wniosków o dotację jest zdecydowanie niższa niż w analogicznym okresie roku poprzedniego. Wynika to jednak z nowych wymagań programu, które wydłużają proces przygotowania dokumentów. Jak informuje Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w kwietniu i maju 2024 r. wpłynęło 52.509 wniosków, a w kwietniu i maju 2025 r. – 4.778.
I wyjaśnia: „Porównywanie liczby wniosków złożonych w programie „Czyste Powietrze” rok do roku nie oddaje rzeczywistego obrazu sytuacji. Wynika to z faktu, że program przeszedł istotne zmiany, które wpływają nie tylko na tempo składania wniosków, ale także na ich charakter i cel. Nowe zasady wprowadzone w 2025 roku […] mają na celu skierowanie pomocy do najbardziej potrzebujących oraz zwiększenie efektywności wydatkowania środków. To oznacza bardziej przemyślane i kompleksowe wnioski, które wymagają więcej przygotowań – i tym samym dłuższego czasu na ich złożenie. Dlatego niższa liczba wniosków nie świadczy o spadku zainteresowania programem, lecz o jego nowym, jakościowym podejściu, które stawia na trwały efekt, a nie szybkie statystyki. W dłuższej perspektywie właśnie ta zmiana filozofii działania przełoży się na większą skuteczność programu i realne oszczędności energetyczne w polskich domach.”
Program stopniowo nabiera rozpędu, z dnia na dzień rośnie liczba składanych wniosków, np. 3 maja złożono ich 851, 24 maja – 1.210, a 31 maja – 1.363.
Najważniejsze zmiany
Nowe zasady programu mają chronić zarówno środki publiczne, jak i samych beneficjentów. Celem wprowadzonych zmian jest „zwiększenie przejrzystości, ograniczenie nadużyć i skuteczniejsze wspieranie tych, którzy realnie potrzebują pomocy”.
Jako najważniejsze NFOŚiGW wskazuje:
- wymóg trzyletniego okresu własności nieruchomości,
- warunek pełnej termomodernizacji przy ubieganiu się o najwyższy poziom dofinansowania,
- uzależnienie wysokości dotacji od rzeczywistego standardu budynku (najwyższe wsparcie tylko dla domów w najgorszym stanie),
- obowiązek wykonania audytu energetycznego przed inwestycją i świadectwa charakterystyki energetycznej po jej zakończeniu.
Obowiązkowy audyt energetyczny
Każdy, kto chce uzyskać dofinansowanie, musi przeprowadzić najpierw audyt energetyczny ze wskazaniem wariantu, który zapewni odpowiednie poprawienie standardu energetycznego budynku/lokalu i będzie realizowany. Po zakończeniu przedsięwzięcia konieczne jest przedstawienie świadectwa energetycznego potwierdzającego realizację założeń. Ma to zapobiegać nieskutecznym modernizacjom, które nie przynoszą oczekiwanych korzyści.
Zakres dofinansowania zależny od stanu budynku
Przypomnijmy, że w programie „Czyste powietrze” dofinansowanie można otrzymać na:
- wymianę pozaklasowego kotła na paliwo stałe na nowe źródło ciepła,
- termomodernizację, w tym: ocieplenie przegród, stolarkę okienną i drzwiową, bramy garażowe, wentylację mechaniczną z odzyskiem ciepła.
Nowym rozwiązaniem jest powiązanie zakresu dotowanych inwestycji ze standardem energetycznym budynku. Ustalono trzy graniczne wartości wskaźnika zapotrzebowania na energię użytkową do ogrzewania dla dotowanego budynku/lokalu:
- poniżej 80 kWh/(m2∙rok),
- od 80 do 140 kWh/(m2∙rok),
- powyżej 140 kWh/(m2∙rok).
Dofinansowanie zostanie przyznane, jeśli po wymianie źródła ciepła i/lub termomodernizacji, wielkość tego wskaźnika zostanie zmniejszona o co najmniej 40% (są dwa wyjątki, gdy wymieniane jest tylko urządzenie grzewcze).
W przypadku budynków o najwyższym standardzie energetycznym możliwe jest tylko dofinansowanie wymiany źródła ciepła oraz związanych z tym prac instalacyjnych (wraz z projektem), jeśli wcześniej użytkowano tam źródło ciepła na paliwa stałe o klasie niższej niż 5.
W pozostałych dwóch kategoriach zakres dotowanych inwestycji zależy od tego, czy w budynku jest źródło ciepła co najmniej 5 klasy, czy niższej jakości.
Nieco zmienione kryteria dochodowe
Wysokość dofinansowania zależy od dochodów beneficjentów. Nadal obowiązują trzy progi: podstawowy, podwyższony i najwyższy, w których wielkość dotacji to maksymalnie odpowiednio 40, 70 i 100% kosztów kwalifikowanych netto.
Wielkość dochodów podwyższono w przypadku najwyższego progu, tak więc będzie się o nie mogła ubiegać większa liczba beneficjentów. Dofinansowanie w najwyższym progu przewidziane jest dla osób ubogich energetycznie, czyli dla właścicieli budynków/lokali, w których zapotrzebowanie na energię użytkową do ogrzewania jest bardzo wysokie.
Operatorzy programu
W nowej wersji programu powołano operatorów, których zadaniem jest przeprowadzenie beneficjentów przez wszystkie etapy procesu: od wypełnienia i złożenia wniosku, po rozliczenie inwestycji. Operatorzy mają służyć pomocą przede wszystkim osobom zagrożonym ubóstwem energetycznym, co może iść w parze z brakiem umiejętności posługiwania się komputerem i Internetem. Drugim powodem powołania operatorów były nadużycia dotyczące zwłaszcza podwyższonego lub najwyższego dofinansowania, także z prefinansowaniem.
Funkcję operatora programu mogą pełnić gminy lub wojewódzkie oddziały NFOŚiGW. Na stronie internetowej programu dla każdego wojewódzkiego oddziału jest podana lista i mapa gmin, będącymi operatorami programu, a także tych, które złożyły deklarację i są w trakcie przygotowywania się do podpisania porozumienia. Według stanu na 11 czerwca 2025 r. podpisanych porozumień operatorskich z gminami jest 1.129, czyli już niemal połowa gmin w Polsce (46%) oferuje pomoc operatora. Dodatkowo rolę tę pełni 16 WFOŚiGW.
Operator ma zapewnić prawidłowy przebieg procesu zarówno z punktu widzenia beneficjenta, jak i państwa. Skorzystanie z operatora jest obowiązkowe w przypadku ubiegania się o najwyższy poziom dofinansowania, a także poziom podwyższony z prefinansowaniem.
Własność domu od co najmniej trzech lat
Dofinansowanie można uzyskać tylko na jeden budynek, który od co najmniej trzech lat jest w rękach osoby występującej o dotację (wyjątkiem są sytuacje, gdy beneficjent nabył takie prawo w wyniku spadku). Wcześniej nie było takich ograniczeń i, jak określił to NFOŚiGW, beneficjenci manipulowali składem gospodarstwa domowego, co prowadziło do wyłudzeń dużych kwot.
Mniejsze zaliczki na inwestycje
Prefinansowanie dotyczy tylko beneficjentów, którym przysługuje podwyższony lub najwyższy poziom dotacji. Wcześniej wynosiło do 50% należnej dotacji i połowę tę kwoty otrzymywał wykonawca po podpisaniu umowy z beneficjentem. To prowadziło do nadużyć. Obecnie prefinansowanie wynosi do 35% planowanej inwestycji i otrzymuje je beneficjent. Jednocześnie NFOŚiGW doradza ostrożność w wyborze firm. Pomoc może zapewnić też operator, który w takim przypadku jest obowiązkowy.
Zmiany na liście ZUM
Duże kontrowersje wzbudziły wprowadzone w 2024 r. zmiany na liście ZUM (zielonych urządzeń i materiałów) dotyczące pomp ciepła. Planowano, żeby od 2025 r. mogły być na nią wpisane (czyli być dotowane) tylko pompy ciepła przebadane w akredytowanym laboratorium na terenie Unii Europejskiej lub krajów EFTA. W okresie przejściowym do 31 grudnia 2024 r. dopuszczone było wpisywanie na listę pomp ciepła, które uzyskały europejskie znaki jakości: EHPA Q, HP Keymark lub Eurovent. Takie stanowisko spotkało się z negatywną oceną środowisk branżowych, ponieważ eliminowało możliwość dofinansowania wielu, w ich ocenie, urządzeń wysokiej jakości. Paweł Lachman, prezes PORT PC, argumentował, żeby europejskie standardy jakości były traktowane jako równorzędne wobec wymagań akredytowanych laboratoriów. Zaostrzenie wymogów wobec pomp ciepła spowodowało, że spadła ich liczba na liście ZUM.
W bieżącej odsłonie programu postulaty te zostały w pewnym stopniu uwzględnione. Od 29 kwietnia 2025 r. wprowadzono nowy regulamin listy ZUM dający możliwość wpisania na nią trzech kategorii pomp ciepła: powietrze/powietrze, gruntowych oraz do ciepłej wody użytkowej na podstawie ww. europejskich znaków jakości. Poprawi to dostępność tych urządzeń (w momencie zmiany na liście ZUM były łącznie tylko 122 urządzenia tych trzech kategorii). Obowiązek badań laboratoryjnych pozostaje i pozostanie w długim terminie bez zmian dla najpopularniejszych pomp powietrze/woda (było ich wtedy na liście ponad 1400).
Jednocześnie wprowadzono wymóg, że urządzenia wpisywane na listę ZUM podlegające etykietowaniu energetycznemu muszą być umieszczone w bazie EPREL (Europejski rejestr etykiet energetycznych, ang. European Registry for Energy Labelling). Dostawcy urządzeń, które już są na liście ZUM muszą spełnić ten obowiązek do 15 grudnia 2025 r.
W przyszłości planowane jest objęcie dofinansowaniem tylko urządzeń grzewczych wyprodukowanych w Unii Europejskiej. Aktualnie trwają konsultacje z przedstawicielami branży, jak zdefiniować pojęcie „wyprodukowano w UE”.