1. Weryfikacja dokumentacji projektowej

 

Prawo budowlane (zob. art. 5 ust. 1 ustawy Prawo budowlane) nakazuje uczestnikom procesu budowlanego: projektować i budować w sposób określony w przepisach, w tym techniczno-budowlanych oraz zgodnie z zasadami wiedzy technicznej. Oznacza to m.in., że na wykonawcy robót budowlanych spoczywa obowiązek sprawdzenia i weryfikacji rozwiązań projektowych.

 

W przypadku, gdy wykonawca stwierdzi błędy w dokumentacji, aby zwolnić się od roszczeń odszkodowawczych, ma obowiązek zawiadomić o wadach projektu zamawiającego, od którego zazwyczaj otrzymuje dokumentację projektową (por. § 6 załącznika nr 2 do uchwały nr 11 Rady Ministrów z dnia 11 lutego 1983 r. w sprawie ogólnych warunków umów o prace projektowe w budownictwie oraz o wykonanie inwestycji, robót i remontów budowlanych – M.P. z 1983 r. Nr 8, poz. 47 z późn. zm.).

Przepis ten został uchylony ustawą z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, lecz jest przez strony podnoszony do rangi prawnej przez wpisanie do umowy o wykonanie robót budowlanych ustalenia zobowiązującego wykonawcę do informowania zamawiającego o błędach w dokumentacji projektowej (zob. art. 651 kc). Ustalenie, o którym mowa wyżej, dla zamawiającego będzie stanowiło gwarancję, że profesjonalny wykonawca najskuteczniej wykryje wady projektu, według którego ma realizować roboty budowlane.

 

W przeważającej większości przypadków rozwiązania projektowe są sprawdzane na etapie projektowania przez innego projektanta nazywanego „sprawdzającym”, lecz jak wykazuje praktyka większość wad projektu ujawnia się dopiero w czasie wykonywania robót i jest to „normalne”, jeżeli się uwzględni, że dotyczą przedmiotu skomplikowanego pod względem technicznym i wykonywanego równocześnie przez wiele zespołów roboczych o różnej specjalności technicznej.

 

W tych warunkach „puste”, a więc nie rodzące skutków prawnych, są zapisy w umowach o prace projektowe w budownictwie, że „projektant” gwarantuje, iż dokumentacja jest kompletna dla celów, dla jakich została wykonana i, że dokumentacja nie posiada wad. Zapisy takie mają charakter deklaratywny, a jak wykazuje praktyka rzadko udaje się wykonać obiekt budowlany zgodnie z dokumentacją projektową (zob. art. 3 pkt 14 ustawy Prawo budowlane). Nie zawsze projekt powykonawczy jest wynikiem wad dokumentacji projektowej. Podczas budowy zamawiający ma prawo do zmiany założeń do projektowania (z uwagi na „długowieczność” obiektu i bardzo wysoki koszt wykonania), a jeżeli „projektant” zmiany zaakceptuje, to wykonawca ma obowiązek wykonać roboty budowlane według zmienionej wersji. Często wykonawca inicjuje zmianę sposobu wykonania m.in. z uwagi na swoje możliwości technologiczne nieuwzględnione przez „projektanta” (np. w projekcie wykonawczym) lub kiedy przekona „projektanta” i zamawiającego, że proponowane przez niego zmiany podwyższą wartość techniczną, użytkową czy rynkową obiektu budowlanego. Uwzględniając powyższe uwarunkowania należy obiektywnie oceniać rozwiązania projektowe w tzw. projekcie pierwotnym, gdyż nie zawsze zamienne wykonanie jest wynikiem błędów projektu.

 

 

2. Nadzór autorski

 

Zamawiający, który rozumie złożoność pracy „projektanta” i wykonawcy robót budowlanych, został wyposażony przez ustawę Prawo budowlane (zob. art. 20 ust. 1 pkt 4) w żądanie od projektanta, aby ten pełnił na budowie „nadzór autorski”. Według poglądów prezentowanych przez Urząd Zamówień Publicznych przy zamówieniach publicznych niedopuszczalne jest zlecanie nadzoru autorskiego w czasie budowy z „wolnej ręki”. Według tych poglądów, jeżeli w umowie o prace projektowe strony nie zawarły ustalenia zobowiązującego „projektanta” do pełnienia nadzoru autorskiego, zamawiający jest obowiązany rozpisać przetarg na pełnienie nadzoru autorskiego, a wtedy może się okazać, że nadzór autorski będzie pełniła osoba niebędąca autorem projektu budowlanego lub jego części.

 

Do oceny zamawiającego należy pozostawić czy nadzór autorski pełniony przez osobę niebędącą autorem projektu budowlanego (lub jego części) będzie efektywny. Obecnie, po podwyższeniu progu dla zamówień „podprogowych” problem przetargów na pełnienie funkcji nadzoru autorskiego uległ złagodzeniu, gdyż większość nadzorów autorskich ma wartość niższą od ustalonej dla zamówień „podprogowych”.

 

Według poglądów autora i doktryny (por. § 2 ust. 2 ogólnych warunków umów o prace projektowe w budownictwie[1] – przepis wycofany z obrotu prawnego, ale prawie zawsze wpisywany do umowy o pełnienie nadzoru autorskiego z upoważnienia płynącego z treści art. 3531 kc w opisie obowiązków „projektanta”), nadzór autorski jest przedłużeniem projektowania, stąd zmiana projektanta oznacza dla zamawiającego dodatkowy koszt na zapoznanie się nowego projektanta z rozwiązaniami projektu budowlanego i utratę uprawnienia płynącego z umowy o dzieło, jakim jest niewątpliwie projekt budowlany. Odpowiedzialność „nowego projektanta” w umowie o nadzór autorski będzie ograniczona do należytej staranności, co według autora, wypacza sens nadzoru autorskiego. Wobec stanowiska Urzędu Zamówień Publicznych, należy zalecić, aby w warunkach przetargowych na prace projektowe w budownictwie, a dotyczące zamówień publicznych, zawrzeć ustalenie, że przedmiotem zamówienia jest również nadzór autorski, którego warunki wykonania ustalone zostaną po wyborze wykonawcy robót budowlanych, tzn. po ocenie jego wiedzy i doświadczenia, potencjału technicznego i osobowego (zob. art. 22 ust. 1 ustawy Prawo zamówień publicznych).

 

Zamawiający niebędący podmiotem ustawy Prawo zamówień publicznych, umowę o pełnienie nadzoru autorskiego może zawrzeć w każdym czasie, a „projektant” nie może odmówić jej zawarcia (zob. art. 95 pkt 5 ustawy Prawo budowlane).

 

Nadzór autorski obejmuje w szczególności:

  1. czuwanie w toku realizacji nad zgodnością rozwiązań technicznych, materiałowych i użytkowych z dokumentacją projektową,
  2. uzupełnianie szczegółów dokumentacji projektowej oraz wyjaśnianie wykonawcy wątpliwości powstałych w toku realizacji,
  3. uzgodnienie z inwestorem i wykonawcą możliwości wprowadzenia rozwiązań zamiennych w stosunku do materiałów i konstrukcji przewidzianych w dokumentacji projektowej,
  4. udział w komisjach i naradach technicznych oraz uczestnictwo w rozruchu technologicznym, odbiorze inwestycji i osiąganiu projektowanych zdolności produkcyjnych

(por. § 3 ust. 2 ogólnych warunków umów o prace projektowe w budownictwie (patrz wyżej)).

 

Nadzór autorski jest czynnością odpłatną za czynności zapisane w umowie. W przypadku, gdy w czasie realizacji zachodzi konieczność zmiany projektu budowlanego, czynności z tym związane należy traktować jako nową umowę o pracę projektową z warunkami finansowymi uzgodnionymi w ramach tej umowy.

 

W przypadku kiedy inwestor jest podmiotem ustawy Prawo zamówień publicznych, na zamawiającym spoczywa obowiązek uzasadnienia zawarcia umowy z „wolnej ręki” (zob. art. 67 ust. 1 pkt 1 lit. a lub b ustawy Prawo zamówień publicznych), a czynność zawarcia nowej umowy na rozwiązanie zamienne musi być poprzedzona negocjacjami z „projektantem” (zob. art. 66 ustawy Prawo zamówień publicznych).

 

Inwestor niebędący podmiotem ustawy Prawo zamówień publicznych może warunki wykonania projektu zamiennego ustalić w formie aneksu do umowy zasadniczej.

 

Inwestor, przed podjęciem decyzji o zmianie rozwiązań projektowych, powinien przedstawić „projektantowi” zakres zmian i uzyskać opinię projektanta na temat oceny charakteru zmian.

 

Ustawa Prawo budowlane w treści art. 36a ust. 5 enumeratywnie (katalog zamknięty) wymienia zmiany istotne, do których zalicza:

  • zmiany dokonane w projekcie zagospodarowania działki lub terenu,
  • zmiany architektury budynku: długość, szerokość i liczba kondygnacji,
  • zapewnienie warunków niezbędnych do korzystania z obiektu przez osoby niepełnosprawne,
  •  zmiany zamierzonego sposobu użytkowania obiektu budowlanego lub jego części,
  • ustalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego lub decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania przestrzennego.

Ustawa upoważnia „projektanta” do kwalifikacji zamierzonego odstąpienia (zob. art. 36a ust. 6), co oznacza, że może uszczegółowić niektóre ze zmian istotnych, zwłaszcza tych chronionych prawem autorskim i prawami pokrewnymi (zob. art. 1 ust. 2 pkt 6 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych). Przedmiotem prawa autorskiego może być też inna część projektu budowlanego, gdy „projektant” udowodni, że charakteryzuje się ona „przejawem działalności twórczej o indywidualnym charakterze” (zob. art. 1 ust. 1).

 

Zmiany istotne w projekcie budowlanym wymagają nowej decyzji o pozwoleniu na budowę, niekiedy wydawane jako uzupełnienie projektu budowlanego. Dla decyzji uzupełniającej stosuje się procedurę opisaną w art. 33 ustawy Prawo budowlane z zachowaniem wymogów art. 34 ww. ustawy.

 

Realizacja robót budowlanych według projektu zamiennego, zawierającego istotne zmiany, bez zmiany decyzji o pozwoleniu na budowę jest traktowana przez dozór budowlany jako samowola budowlana z konsekwencjami wymienionymi w art. 48 i nast. ustawy Prawo budowlane.

 

Projekt zamienny musi spełniać wymogi prawa (w tym przepisów techniczno-budowlanych) i być zgodny z zasadami wiedzy technicznej (zob. art. 5 ust. 1 ustawy Prawo budowlane).

 

Realizacja robót ze zmianami nieistotnymi nie oznacza, że odbywa się ona bez wiedzy i zgody projektanta. „Projektant” ma prawo i obowiązek odmówić zmiany projektu budowlanego, jeżeli proponowana zmiana może naruszać przepisy techniczno-budowlane, czy interes osób trzecich.

 

Na czynności nadzoru autorskiego nie składają się roboty wykonane na podstawie uzgodnień wykonawcy z inwestorem, których „projektant” nie akceptował lub, o których nie wiedział.

 

Należy zwrócić uwagę, że na nadzór autorski składa się:

  1. jedna z czynności inspektora nadzoru inwestorskiego („czuwanie”, „sprawowanie” kontroli zgodności realizacji z projektem…),
  2. rozwiązania techniczne opisywane w projekcie wykonawczym (uzupełnianie szczegółów dokumentacji projektowej…).

 

 

3. Projekt wykonawczy

 

Ustawa Prawo budowlane nie zna pojęcia – projekt wykonawczy. Pojęcie to zostało wprowadzone dla konkretnych celów zamówień publicznych i doprecyzowane w orzecznictwie Krajowej Izby Odwoławczej, z których wynika, że szacunkową wartość zamówienia zamawiający ustala na podstawie kosztorysu inwestorskiego sporządzonego na „etapie opracowania dokumentacji projektowej”… (zob. art. 33 ust. 1 ustawy Prawo zamówień publicznych). Do sporządzenia kosztorysu inwestorskiego konieczny jest przedmiar robót (szacunkowy) z dokumentacji projektowej.

 

Z treści § 1 rozporządzenia Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 25 kwietnia 2012 r. w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego (Dz.U. 2012 poz.462, z późn. zm.) wynika, że jest on opracowywany w szczegółowości koniecznej do wydania decyzji o pozwoleniu na budowę. Z dalszej części tego przepisu wynika, że w stadiach poprzedzających opracowanie projektu budowlanego, wykonywanych równocześnie, zamawiający może rozszerzyć zakres opracowania „na potrzeby związane z wykonywaniem robót budowlanych”.

 

Reasumując, „projekt wykonawczy” opisany w przepisie wykonawczym do ustawy Prawo zamówień publicznych służy ustaleniu szacunkowej wartości zamówienia, natomiast „projekt wykonawczy” według przepisu wykonawczego do ustawy Prawo budowlane służy „na potrzeby związane z wykonaniem robót budowlanych”.

 

Przyjmując, że projekt wykonawczy opisany w przepisie wykonawczym do ustawy Prawo zamówień publicznych służy wyłącznie do ustalenia szacunkowej wartości robót budowlanych, a szacunek ten można ustalić w postaci programu funkcjonalno-użytkowego, to zakres tego opracowania powinien być ograniczony do granicy możliwości, dla których jest tworzony.

 

Natomiast przy zamówieniach na roboty o szczególnie złożonych technicznych warunkach wykonania, zamawiający (inwestor) może zlecić autorowi projektu budowlanego lub innemu projektantowi „projekt wykonawczy” dla potrzeb wykonawcy. Przyjmując, że „projekt wykonawczy” zawiera szczegółowe rozwiązania w ramach konkretnej technologii, należy rozważyć sens zamawiania „projektu wykonawczego” dla potrzeb „związanych z wykonawstwem robót budowlanych” przed przetargiem na roboty budowlane, kiedy nie jest znany wykonawca, a inwestor nie posiada wiadomości na temat jego wiedzy i doświadczenia, potencjału technicznego, w tym jego technologii robót i uzbrojenia technicznego.

 

Nie negując, że w określonych warunkach, dla zachowania zgodności wykonania robót budowlanych z projektem budowlanym i decyzją o pozwoleniu na budowę, potrzebne będzie uszczegółowienie projektu budowlanego w postaci „projektu wykonawczego”, opracowanie to powinno uwzględniać możliwości wybranego wykonawcy robót budowlanych.

 

Z uwagi na fakt, iż projekt wykonawczy stanowi jedynie wypis z norm i przepisów technicznych, nie jest on chroniony prawem autorskim; zmiany tam zawartych rozwiązań nie są zmianami istotnymi; dozór budowlany nie ma obowiązku sprawdzania zawartych tam rozwiązań; stąd autorem tego projektu nie musi być wykonawca projektu budowlanego - projektant o najwyższych kwalifikacjach.

 

Wykonawcą projektu wykonawczego powinien być wykonawca robót budowlanych (por. kierownik budowy wykonuje dokumentację powykonawczą w zakresie nieistotnych zmian wykonania w stosunku do projektu budowlanego).

 

 

4. Odbiór prac projektowych

 

Odbiór zamówienia od projektanta nie wiąże się z obowiązkiem sprawdzenia przez zamawiającego jego kompletności pod względem celu ani poprawności rozwiązań technicznych, gdyż zamawiający nie dysponuje wiedzą dla takiej oceny, a z istoty umowy o prace projektowe w budownictwie (rodzaj umowy o dzieło) wynika, że „projektant” w ramach rękojmi odpowiada przed zamawiającym za rezultat w postaci gotowego do eksploatacji lub użytkowania obiektu budowlanego, który zaprojektował.

 

Termin upływu rękojmi na dokumentację projektową upływa po upływie rękojmi na roboty budowlane. Z tych to m.in. powodów, w umowach na prace projektowe w budownictwie lub na nadzór autorski wpisywany jest obowiązek dla projektanta uczestniczenia w odbiorze robót od wykonawcy robót budowlanych oraz odbiorze „ostatecznym”, tj. po upływie okresu rękojmi.

 

Uwzględniając, iż odbiór zamówienia od projektanta rodzi dla zamawiającego obowiązek zapłaty umówionego wynagrodzenia, czynność odbioru powinna mieć charakter dwustronny, a po stronie zamawiającego osoba odbierająca zamówienie powinna się legitymować odpowiednim pełnomocnictwem wymaganym od przedstawiciela (zob. art. 95 kc) oraz w miarę możliwości podstawową wiedzą techniczną w zakresie sposobu budowania.

 

Z czynności odbioru powinien być sporządzony dokument nawiązujący do treści umowy o wykonanie prac projektowych dla tej konkretnej budowy oraz szczegółowe zestawienie prac składających się na przedmiot zamówienia – sporządzone przez „projektanta”.

 

Uwzględniając, że niewątpliwie projekt budowlany jest utworem, należy wskazać na przepis art. 54 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, z którego wynika, że zamawiający może odmówić przyjęcia pracy i zapłaty wynagrodzenia, jeżeli „projektant” pozostaje w zwłoce w jego wykonaniu.

 

 

Uwaga: użyte w opracowaniu słowo „projektant” jest synonimem wykonawcy prac projektowych w budownictwie, a to z uwagi na fakt, iż w ustawie Prawo budowlane dla określenia autora projektu używa się sformułowania „projektant”, natomiast w ustawach Kodeks cywilny i Prawo zamówień publicznych wykonawcą jest podmiot tego prawa nazywany „wykonawcą”.

 

 

 

 

[1] przyp.red. – Ogólne warunki umów o prace projektowe w budownictwie – załącznik nr 1 do uchwały nr 11 Rady Ministrów z dnia 11 lutego 1983 r. w sprawie ogólnych warunków umów o prace projektowe w budownictwie oraz o wykonanie inwestycji, robót i remontów budowlanych (M.P. z 1983 r. Nr 8, poz. 47 z późn. zm.)