Definicja merytoryczna pojęcia "stawki" została sformułowana w ustawie z dnia 05 lipca 2001 roku o cenach[1], gdzie w art.3 ust.2 pkt 1 zapisano, że pod pojęciem ceny rozumie się również stawkę taryfową. Definicja pojęcia "ceny" zawarta w art.3 ust.1 pkt 1 cytowanej wyżej ustawy określa ją jako wartość wyrażoną w jednostkach pieniężnych, którą kupujący jest obowiązany zapłacić przedsiębiorcy ... za usługę; w cenie uwzględnia się podatek od towarów i usług... jeżeli sprzedaż usługi podlega opodatkowaniu tym podatkiem. Ponadto ustawa o cenach definiuje pojęcia ceny jednostkowej (art.3 ust.1 pkt 2), ceny urzędowej (art.3 ust.1 pkt 7) i pojęcia usługi (art.3 ust.1 pkt.10), i tak cena jednostkowa to cena ustalona za jednostkę określonej usługi, której ilość lub liczba jest wyrażona w jednostkach miar w rozumieniu ustawy o miarach; cena urzędowa to cena ustalona w rozporządzeniu wydanym przez właściwy organ administracji rządowej; zaś usługa to czynność świadczona odpłatnie, wymieniona w klasyfikacjach wydanych na podstawie przepisów o statystyce publicznej.

 

W budownictwie występowały dotąd dwa rodzaje stawek i cen.
Pierwszy to stawki i ceny urzędowe określone w rozporządzeniach wykonawczych do ustawy o zamówieniach publicznych. Stawki i ceny urzędowe są sztywne i mogą zostać zmienione tylko w trybie zmiany aktu prawnego. Stawki i ceny sztywne w budownictwie powinny znajdować zastosowanie tylko do obliczenia wartości szacunkowej planowanych robót budowlanych w kosztorysach inwestorskich sporządzonych pod zamówienia publiczne. W praktyce były nadużywane w kalkulowaniu inwestycji komercyjnych i nagminnie w tworzeniu oferty kosztowej na roboty budowlane przez firmy komercyjne.

 

Drugi to stawki i ceny rynkowe. Aktualnie obowiązujący algorytm kalkulowania stawki robocizny kosztorysowej powstał w pierwszej połowie lat 80 ubiegłego wieku. W publikacji "Kalkulacja robocizny kosztorysowej" E. Smoktunowicz, Warszawa 1984, str.42 czytamy "Zgodnie z rozporządzeniem o kosztach uzasadnionych robót budowlanych stawki robocizny kosztorysowej oblicza się jako średnioważone w układzie zawodów lub łącznie dla całego przedsiębiorstwa, na podstawie obowiązujących tabel płac dla robotników w produkcji budowlano-montażowej."
W dobie gospodarki wolnorynkowej, przed uchwaleniem obecnie obowiązującej ustawy o cenach, kwestie kalkulowania stawki kosztorysowej robocizny (R) regulowały kolejno: zarządzenie Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa z dnia 15 lipca 1996 r. w sprawie metod kosztorysowania obiektów i robót budowlanych[2] oraz rozporządzenie Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa z dnia 13 lipca 2001 r. w sprawie metod kosztorysowania obiektów i robót budowlanych[3]. Akty prawne dzisiaj nieobowiązujące, jednak przedstawione w nich składniki zaliczane do wynagrodzenia są nadal aktualne.

 

Waga jaką należy nadać algorytmom wyliczania stawki robocizny kosztorysowej wynika (poza wymuszaną gospodarką rynkową potrzebą konkurencyjności firmy na wolnym rynku zleceń) ze zbliżającej się daty wejścia Polski do Unii Europejskiej. Z datą tą wiąże się konieczność przystosowania się krajowych usługodawców budowlanych do norm i zasad wyrażonych w warunkach kontraktowych FIDIC (Międzynarodowa Federacja Inżynierów Konsultantów). W klauzuli 12.1 Warunków FIDIC zawarto wymaganie, aby wykonawca uwzględnił w cenie ofertowej wszystkie swoje przewidywane zobowiązania z tytułu realizacji roboty z uwzględnieniem wszelkich nakładów wynikających z realizacji zobowiązań kontraktowych. Oznacza to, że wykonawca musi w stawce lub cenie jednostkowej skalkulować wszelkie swoje przewidywane zobowiązania kontraktowe (poza wyraźnie wskazanymi w kontrakcie zwolnieniami z tytułu odpowiedzialności wykonawcy). Ponadto z treści klauzuli 31.1 wynika, że wykonawca jest zobowiązany zapewnić racjonalne warunki wykonywania prac pracownikom zamawiającego oraz przedstawicielom legalnie działających władz. W przypadku dokonania korekt ceny kontraktowej przekraczających 15% wartości kontraktu, wg klauzuli 52.3 Inżynier Kontraktu dokonuje korekty z uwzględnieniem faktycznych kosztów wykonawcy (poniesionych na budowę wraz z narzutami). Z zasady tej wynikają niezwykle szerokie uprawnienia Inżyniera Kontraktu do ingerencji w strukturę kosztów wykonawcy. Jeżeli Inżynier Kontraktu na podstawie szczegółowych kalkulacji wykonawcy w zakresie stawki i ceny jednostkowej jest w stanie odtworzyć metodę cenotwórczą zastosowaną przez wykonawcę, weryfikacja i obliczenie cen zamiennych nie prowadzi do powstania sporu. Stawka lub cena jednostkowa w rozumieniu zasad FIDIC zawiera wszystkie składniki kosztów wykonawcy (wraz z narzutami) i przewidywanym zyskiem. Takie potraktowanie problemu wynika z klauzuli 12.3, która nakłada na Inżyniera Kontraktu obowiązek ustalenia wyceny każdego elementu robót na podstawie ich obmiaru netto oraz odpowiednich cen lub stawek dla danego elementu potwierdzonych przez strony w kontrakcie.

 

Pisząc artykuł mam świadomość, że poza firmami posiadającymi działy księgowe (pełna księgowość) ustalenie stawki robocizny kosztorysowej danej firmy, może jawić się jako niewykonalna brednia serwowana przez Unię Europejską umęczonemu narodowi. Jednak wobec nowelizacji k.c. wprowadzającej między innymi art.6471, wykonawca zobowiązany jest uzyskać zgodę inwestora na zawarcie umowy z podwykonawcą. Wynika stąd, że nawet małe rzemieślnicze firmy mogą stanąć przed koniecznością ustalenia zakładowej stawki robocizny ( R ).
Pewne uproszczone rozwiązanie problemu można znaleźć kierując się algorytmem zastosowanym w załączniku do porozumienia z dnia 12 lutego 2003 roku w sprawie minimalnej stawki godzinowej dla robót budowlano-montażowych w budownictwie wykonywanych na terenie całej Polski w roku 2003. (www.zzbudowlani.pl w dziale Dokumenty). Zastosowano tam jako wartość wyjściową do kalkulacji minimalną stawkę wynagrodzenia miesięcznego w 2003 roku tj. 800 zł. Minimalna stawka wynagrodzenia miesięcznego od dnia 01 stycznia 2004 roku wynosi 824 zł[4]. Poza dyskusyjnym charakterem stawki minimalnej wynagrodzenia, jako wyjściowej dla firmy budowlanej w zakresie zasad FIDIC, kalkulacja ta posiada znaczne mankamenty. Po pierwsze pozbawiona jest narzutów kosztów pośrednich, ryzyka, zysku i ewentualnie podatku VAT (o ile przewidują to warunki materiałów przetargowych). W przyjęciu takiej stawki nie sprzyja też ewentualna postawa Inżyniera Kontraktu, który może uznać, że jest to stawka znacznie odbiegająca od warunków miejscowych.
Skąd wobec tego czerpać ma informacje mała lub średnia firma budowlana, która nie posiada własnych służb księgowych? Źródła informacji są zależne od rodzaju prowadzonych ksiąg podatkowych. Firmy posiadające księgi handlowe[5] posiadają zakładowy plan kont. Informacje potrzebne do wyliczenia stawki robocizny pozyskują z kont nr:

430 - wynagrodzenia brutto (pracowników jednostki i umów zleceń),
440 - ubezpieczenie społeczne i inne świadczenia (prowadzi się w przypadku niewyodrębnienia kont 441, 445, 449),
441 - składki na ubezpieczenia społeczne płacone przez pracodawcę[6]; podstawę do wyliczenia tych składek stanowi przychód otrzymywany przez pracownika[7],
445 - odpisy na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych[8] lub świadczenia urlopowe[9],
449 - pozostałe świadczenia na rzecz pracowników (BHP, szkolenia, bilety, ekwiwalenty za świadczenia rzeczowe, ubezpieczenia na życie).

Narzut kosztów pośrednich w zasadzie należy przyjmować metodą preliminarzową, gdyż metoda wskaźnikowa w warunkach FIDIC wydaje się nieprzydatna dla przedsiębiorcy w procesie ofertowym i wykonawczym.
Narzut ryzyka odzwierciedla subiektywne odczucia wykonawcy, który określa na ile dana realizacja jest pewna (zwykle przyjmuje się go na poziomie kilku punktów procentowych).
Narzut zysku określa poziom opłacalności realizacji danej inwestycji. Przyjmowane w naszej obyczajowości narzuty zysku na poziomie 20% w warunkach kontraktów FIDIC potraktowane byłyby jako niezwykle rentowne - stąd niosące za sobą olbrzymie ryzyko kontraktowe.
Wysokość podatku VAT regulują stosowne przepisy[10].
Natomiast firmom budowlanym prowadzącym podatkowe księgi przychodów i rozchodów, płacącym podatki w formie ryczałtu lub karty podatkowej doradzałbym sporządzanie preliminarza kosztów bezpośrednich pracy w formie arkuszy kalkulacyjnych (notatek) określających wydatki (koszty) brutto (wraz z obciążeniami podatkowymi) z tytułu pracy robotników na budowie. Do kosztów tych należy zaliczyć wymienione wyżej i przypisane do kont nr 430,441,445,449, a poza nimi również koszty zatrudnienia dniówkowego płaconego z ręki (z zysku przedsiębiorcy). Preliminarz taki można prowadzić dla okresu całego roku lub wybranych reprezentatywnych miesięcy dla uzyskania wyniku średnioważonego. Wynik finansowy należy podzielić przez liczbę godzin przepracowanych globalnie przez wszystkich pracowników. Uzyskany wynik stanowi stawkę netto, którą należy powiększyć o opisane wyżej narzuty właściwe dla danej firmy. Dopiero ta stawka będzie stawką dla warunków kontraktowych FIDIC (brutto). Dla ułatwienia zrozumienia koncepcji przedstawię poniżej algorytm matematyczny tworzenia stawki:

 

Stbrutto = Stnetto + Kp + R + Z (+ VAT)

 

gdzie:

 

Stbrutto - stawka dla warunków kontraktowych FIDIC,
Stnetto - stawka robocizny bezpośredniej wyliczona na podstawie preliminarza (netto),
Kp - narzut kosztów pośrednich,
R - narzut ryzyka przedsiębiorcy,
Z - narzut zysku,
(+VAT) - podatek od towarów i usług, którego kalkulowanie uzależnione jest postanowieniami materiałów przetargowych.

 

Przedsiębiorcy prowadzący firmy nieposiadające służb księgowych powinni pamiętać, aby nie dodawać własnego zysku do kosztów pracy. To samo dotyczy kosztów ogólnych budowy i zarządu (np. telefony, eksploatacja pojazdów służbowych, wynagrodzenia kosztorysanta, magazyniera itp.), które należy przyjąć do preliminarza kosztów pośrednich.

 

 

 

[1] Ustawa z dnia 5 lipca 2001 r. o cenach. (Dz.U. Nr 97, poz.1050 z późn.zm.)

 

Art. 1. 1. Ustawa określa:

1) zasady i tryb kształtowania cen towarów i usług,

2) sposoby informowania o charakterystyce jakościowej oraz o cenach oferowanych towarów i usług,

3) skutki nieprzestrzegania jej uregulowań.

2. Przepisów ustawy nie stosuje się do:

1) cen w obrocie pomiędzy osobami fizycznymi, z których żadna nie jest przedsiębiorcą,

2) cen ustalanych na podstawie odrębnych ustaw, w zakresie uregulowanym w tych ustawach.

 

Art. 2. 1. Ceny towarów i usług uzgadniają strony zawierające umowę, z zastrzeżeniem ust.2.

2. Ograniczenia swobody uzgadniania cen mogą być wprowadzone wyłącznie na podstawie art.4, 5 i 8.

 

Art. 3. 1. Użyte w ustawie określenia oznaczają:

1) cena - wartość wyrażoną w jednostkach pieniężnych, którą kupujący jest obowiązany zapłacić przedsiębiorcy za towar lub usługę; w cenie uwzględnia się podatek od towarów i usług oraz podatek akcyzowy, jeżeli na podstawie odrębnych przepisów sprzedaż towaru (usługi) podlega obciążeniu podatkiem od towarów i usług oraz podatkiem akcyzowym

2) cena jednostkowa towaru (usługi) - cenę ustaloną za jednostkę określonego towaru (usługi), którego ilość lub liczba jest wyrażona w jednostkach miar, w rozumieniu przepisów o miarach,

3) charakterystyka jakościowa towaru (usługi) - właściwości (cechy), skład, parametry techniczne towaru (usługi) oraz jego zgodność z określoną normą lub innym dokumentem normatywnym w rozumieniu odrębnych przepisów,

4) kształtowanie cen - uzgadnianie cen między stronami umowy lub ich ustalanie w trybie art. 4, 5 i 8,

5) lecznictwo zamknięte - zakłady opieki zdrowotnej, o których mowa w art.2 ust.1 pkt 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 1991r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz.U. Nr 91, poz.408, z 1992r. Nr 63, poz.315, z 1994r. Nr 121, poz.591, z 1995r. Nr 138, poz.682, z 1996r. Nr 24, poz.110, z 1997r. Nr 104, poz.661, Nr 121, poz.769 i Nr 158, poz.1041, z 1998r. Nr 106, poz.668, Nr 117, poz.756 i Nr 162, poz.1115, z 1999r. Nr 28, poz.255 i 256 i Nr 84, poz.935, z 2000r. Nr 3, poz.28, Nr 12, poz.136, Nr 43, poz.489, Nr 84, poz.948, Nr 114, poz.1193 i Nr 120, poz.1268 oraz z 2001r. Nr 5, poz.45 i Nr 88, poz.961),

6) marża handlowa - różnicę między ceną płaconą przez kupującego a ceną uprzednio zapłaconą przez przedsiębiorcę, wynikającą z kosztów i zysku przedsiębiorcy; marża handlowa może być wyrażona kwotowo lub w procentach,

7) cena urzędowa i marża handlowa urzędowa - cenę i marżę handlową ustaloną w rozporządzeniu wydanym przez właściwy organ administracji rządowej lub w uchwale wydanej przez organ stanowiący właściwej jednostki samorządu terytorialnego,

8) przedsiębiorca - podmiot prowadzący działalność gospodarczą w rozumieniu ustawy z dnia 19 listopada 1999 r. - Prawo działalności gospodarczej (Dz.U. Nr 101, poz.1178, z 2000r. Nr 86, poz.958 i Nr 114, poz.1193 oraz z 2001r. Nr 49, poz.509 i Nr 67, poz.679), a także osoby prowadzące działalność wytwórczą w rolnictwie w zakresie upraw rolnych oraz chowu i hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego,

9) towar - rzecz, jak również energię oraz prawa majątkowe zbywalne,

10) usługa - czynność świadczoną odpłatnie, wymienioną w klasyfikacjach wydanych na podstawie przepisów o statystyce publicznej.

2. Ilekroć w ustawie jest mowa o:

1) cenie - rozumie się przez to również stawkę taryfową,

2) marży handlowej - rozumie się przez to także prowizję,

3) organie nadzoru - rozumie się przez to organ Inspekcji Handlowej, Inspekcji Skupu i Przetwórstwa Artykułów Rolnych, Inspekcji Farmaceutycznej, Inspekcji Sanitarnej lub Inspekcji Weterynaryjnej.

 

[2] Zarządzenie Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa z dnia 15 lipca 1996 r.
w sprawie metod kosztorysowania obiektów i robót budowlanych (M.P. Nr 48, poz.461)

 

§8. Przez kalkulację składników ceny kosztorysowej określonej roboty rozumie się ustalenie cen jednostkowych: robocizny (R), czyli godzinowej stawki robocizny kosztorysowej, materiałów (M) oraz pracy sprzętu i transportu technologicznego (S), a także kosztów zakupu (Kz), kosztów pośrednich (Kp) i zysku (Z).

§9.1. Godzinowa stawka robocizny kosztorysowej obejmuje wszystkie składniki zaliczane do wynagrodzenia, a w szczególności:

1) płace zasadnicze,

2) premie regulaminowe,

3) płace dodatkowe (dodatki stażowe, inne dodatki regulaminowe),

4) płace uzupełniające (wynagrodzenia za urlopy i inne płatne nieobecności, zasiłki chorobowe, odprawy emerytalne, nagrody jubileuszowe),

5) obligatoryjne obciążenia płac,

6) odpisy na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych.

2. Godzinową stawkę robocizny kosztorysowej ustala się na podstawie:

1) kalkulacji własnej wykonawcy robót,

2) publikowanych informacji o wysokości rynkowych stawek kosztorysowych,

3) negocjacji stawki przeprowadzonej między stronami.

 

[3] Rozporządzenie Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa z dnia 13 lipca 2001 r. w sprawie metod kosztorysowania obiektów i robót budowlanych (Dz.U. Nr 80, poz.867)

§ 10.1. Godzinowa stawka robocizny kosztorysowej obejmuje wszystkie składniki zaliczane do wynagrodzenia oraz koszty pochodne naliczane od wynagrodzeń, a w szczególności:

1) płace zasadnicze,

2) premie regulaminowe,

3) płace dodatkowe (dodatki stażowe, inne dodatki regulaminowe),

4) płace uzupełniające (wynagrodzenia za urlopy i inne płatne nieobecności, zasiłki chorobowe, odprawy emerytalne, nagrody jubileuszowe),

5) obligatoryjne obciążenia płac,

6) odpisy na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych.

[4] Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 09 września 2003 roku w sprawie wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę w 2004 r. (Dz.U. Nr 167, poz.1623)

 

[5] Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (tekst jednolity Dz.U. z 2002r. Nr 76, poz.694, z późn.zm.)

 

[6] Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz.887, z późn.zm.)

 

[7] Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jednolity Dz.U. z 2000r. Nr 14, poz.176, z późn.zm.)

 

[8] Ustawa z dnia 04 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (tekst jednolity Dz.U. z 1996r. Nr 70, poz.335, z późn.zm.)

 

[9] Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (art.154 § 1.) (tekst jednolity Dz.U. z 1998r. Nr 21, poz.94, z późn.zm.)

 

[10] Ustawa z dnia 8 stycznia 1993 r. o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym (Dz.U. Nr 11, poz.50, z późn.zm.)