Ustanawianie kierownika budowy

1. Obowiązek ustanowienia kierownika budowy

Zorganizowanie procesu budowy obiektu budowlanego jest obowiązkiem inwestora. Jest nim osoba fizyczna, osoba prawna albo jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej, ponosząca nakłady finansowe na budowę i organizująca proces tej budowy. Inwestor nie zawsze musi być przyszłym właścicielem realizowanego obiektu budowlanego. Może to być podmiot, który buduje na przykład domy jednorodzinne w celu ich późniejszej sprzedaży zainteresowanym osobom (inwestor bezpośredni). Inwestorem może być również tzw. "inwestor zastępczy" występujący przy dużych i złożonych inwestycjach wymagających specjalistycznej wiedzy i koordynacji prowadzonych prac.

Jednym z najistotniejszych obowiązków inwestora jest obowiązek zapewnienia objęcia kierownictwa budowy (rozbiórki) przez kierownika budowy (rozbiórki). Obowiązek ten nie dotyczy jedynie budowy lub rozbiórki obiektów, dla których nie jest wymagane pozwolenie na budowę. Wyjątkiem jest budowa instalacji zbiornikowych na gaz płynny z pojedynczym zbiornikiem o pojemności do 7 m³, przeznaczonych do zasilania instalacji gazowych w budynkach mieszkalnych jednorodzinnych, która, pomimo że nie wymaga uzyskania pozwolenia na budowę, jest objęta obowiązkiem ustanowienia kierownika budowy. Właściwy organ administracji architektoniczno-budowlanej może również, w drodze decyzji, wyłączyć stosowanie przepisu art. 42 ust. 1 i 3 ustawy - Prawo budowlane, zobowiązującego do ustanowienia kierownika budowy, w stosunku do obiektów budowlanych objętych obowiązkiem uzyskania pozwolenia na budowę, a tym samym również objętych obowiązkiem ustanowienia kierownika budowy, jeżeli jest to uzasadnione nieznacznym stopniem skomplikowania robót budowlanych lub innymi ważnymi względami.

2. Wymagane uprawnienia budowlane do kierowania budową

Objęcie kierownictwa budowy albo rozbiórki może nastąpić wyłącznie przez osobę posiadającą uprawnienia budowlane w odpowiedniej specjalności. Zakresy uprawnień budowlanych w odnoszące się do kierowania budową lub robotami budowlanymi szczegółowo określa rozporządzenie Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa z dnia 30 grudnia 1994 r. w sprawie samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie (Dz. U. z 1995 r. Nr 8, poz. 38, z późn. zm.)^[1]. Należy jednak pamiętać, że osoby, które uzyskały uprawnienia budowlane albo stwierdzenie posiadania przygotowania zawodowego do pełnienia samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie na podstawie uprzednio obowiązujących przepisów, zachowały uprawnienia do pełnienia tych funkcji w zakresie wynikającym z tych przepisów.

Uprawnienia budowlane do kierowania robotami budowlanymi bez ograniczeń w specjalności konstrukcyjno-budowlanej i architektonicznej stanowią podstawę do kierowania całością budowy obiektu budowlanego. Wyjątkiem jest budowa, na której mają być prowadzone roboty budowlane, do kierowania którymi jest niezbędne posiadanie przygotowania zawodowego w specjalności techniczno - budowlanej innej niż posiada kierownik budowy. W takim przypadku obok kierownika budowy niezbędne jest dodatkowo ustanowienie kierownika tych robót. Jeżeli więc kierownikiem budowy zostanie ustanowiona osoba z uprawnieniami budowlanymi do kierowania robotami budowlanymi bez ograniczeń w specjalności konstrukcyjno-budowlanej albo architektonicznej, a na tej budowie mają być prowadzone roboty budowlane w zakresie realizacji sieci, instalacji i urządzeń cieplnych, wentylacyjnych, gazowych, wodociągowych i kanalizacyjnych, niezbędne jest ustanowienie kierownika tych robót w specjalności instalacyjnej w zakresie sieci, instalacji i urządzeń cieplnych, wentylacyjnych, gazowych, wodociągowych i kanalizacyjnych.

Uprawnienia budowlane do kierowania robotami budowlanymi bez ograniczeń w specjalności konstrukcyjno-budowlanej stanowią ponadto podstawę do kierowania robotami budowlanymi:

1. dróg wewnętrznych,
2. dróg dojazdowych (D), dróg lokalnych (L), dróg zbiorczych (Z), w rozumieniu przepisów w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogi publiczne i ich usytuowanie,
3. dróg nie przeznaczonych do ruchu naziemnego i postoju statków powietrznych na terenie lotnisk,
4. dróg o nawierzchni gruntowej lub trawiastej przeznaczonych do ruchu naziemnego i postoju statków powietrznych na terenie lotnisk,
5. rozbiórek obiektów budowlanych, o których mowa w pkt 1-3.
6. budowy, przebudowy i remontu jednoprzęsłowych mostów, wiaduktów, estakad i kładek o rozpiętości przęsła do 20 m,
7. budowy mostów składanych według stosownych instrukcji,
8. budowy rusztowań i kładek roboczych,
9. rozbiórek obiektów budowlanych, o których mowa w pkt 6-8, nie wymagających uwzględniania wpływów eksploatacji górniczej.

Uprawnienia budowlane w ograniczonym zakresie w specjalności konstrukcyjno-budowlanej stanowią wyłącznie podstawę do kierowania robotami budowlanymi w następujących obiektach:

1. o kubaturze mniejszej niż 5000 m³,
2. nie wyższych niż 15 m nad poziomem terenu lub o wysokości do 4 kondygnacji nadziemnych w odniesieniu do budynków,
3. zagłębionych nie więcej niż 4 m poniżej poziomu terenu i posadowionych na ławach bądź stopach fundamentowych bezpośrednio na stabilnym gruncie nośnym,
4. zawierających elementy konstrukcyjne o rozpiętości do 12 m, wysięgu do 3 m lub wysokości dla jednej kondygnacji do 6 m,
5. mających konstrukcję nośną, zawierającą prostoliniowe belki, słupy i płyty płaskie,
6. nie zawierających elementów konstrukcyjnych poddanych obciążeniu zmiennemu technologicznemu większemu niż 8 kN/m², a także nie wymagających uwzględnienia obciążeń zmiennych ruchomych, parcia gruntów, materiałów sypkich lub cieczy,
7. nie zawierających elementów wstępnie sprężanych na budowie,
8. nie wymagających uwzględnienia wpływu eksploatacji górniczej,
9. dróg wewnętrznych.

Przy czym powyższe ograniczenie uprawnień budowlanych w specjalności konstrukcyjno-budowlanej, nie dotyczy po ostatniej nowelizacji przepisów obiektów budowlanych gospodarki wodnej i obiektów budowlanych melioracji wodnych. Osoby posiadające uprawnienia budowlane w ograniczonym zakresie w specjalności konstrukcyjno-budowlanej są uprawnione do kierowania robotami budowlanymi we wszystkich obiektach budowlanych gospodarki wodnej i obiektach budowlanych melioracji wodnych.

Uprawnienia budowlane w ograniczonym zakresie w specjalności architektonicznej nie uprawniają do kierowania budową albo robotami budowlanymi.

Uprawnienia budowlane bez ograniczeń w specjalności drogowej stanowią podstawę do kierowania robotami budowlanymi: wszystkich dróg kołowych oraz dróg przeznaczonych do ruchu i postoju statków powietrznych, łącznie z typowymi lub powtarzalnymi mostami o długości całkowitej do 10 m i przepustami.

Uprawnienia budowlane bez ograniczeń w specjalności mostowej stanowią podstawę do projektowania lub kierowania robotami budowlanymi: mostów, wiaduktów, estakad, kładek, tuneli, przejść podziemnych, przepustów, konstrukcji oporowych wraz z nieskomplikowanymi odcinkami dróg stanowiącymi bezpośrednie dojazdy do tych budowli.

Uprawnienia budowlane bez ograniczeń w specjalnościach drogowej i mostowej uprawniają ponadto do kierowania robotami budowlanymi w następujących obiektach:

1. o kubaturze mniejszej niż 5000 m³,
2. nie wyższych niż 15 m nad poziomem terenu lub o wysokości do 4 kondygnacji nadziemnych w odniesieniu do budynków,
3. zagłębionych nie więcej niż 4 m poniżej poziomu terenu i posadowionych na ławach bądź stopach fundamentowych bezpośrednio na stabilnym gruncie nośnym,
4. zawierających elementy konstrukcyjne o rozpiętości do 12 m, wysięgu do 3 m lub wysokości dla jednej kondygnacji do 6 m,
5. mających konstrukcję nośną, zawierającą prostoliniowe belki, słupy i płyty płaskie,
6. nie zawierających elementów konstrukcyjnych poddanych obciążeniu zmiennemu technologicznemu większemu niż 8 kN/m², a także nie wymagających uwzględnienia obciążeń zmiennych ruchomych, parcia gruntów, materiałów sypkich lub cieczy,
7. nie zawierających elementów wstępnie sprężanych na budowie,
8. nie wymagających uwzględnienia wpływu eksploatacji górniczej,
9. dróg wewnętrznych.

Powyższe ograniczenie uprawnień budowlanych w specjalności drogowej i mostowej, nie dotyczy obiektów budowlanych gospodarki wodnej i obiektów budowlanych melioracji wodnych. Osoby posiadające uprawnienia budowlane w ograniczonym zakresie w specjalności drogowej i mostowej są uprawnione do kierowania robotami budowlanymi we wszystkich obiektach budowlanych gospodarki wodnej i obiektach budowlanych melioracji wodnych.

Uprawnienia budowlane w ograniczonym zakresie w specjalności drogowej stanowią wyłącznie podstawę do kierowania robotami budowlanymi przy wykonywaniu:

1. dróg wewnętrznych,
2. dróg dojazdowych (D), dróg lokalnych (L), dróg zbiorczych (Z), w rozumieniu przepisów w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogi publiczne i ich usytuowanie,
3. dróg nie przeznaczonych do ruchu naziemnego i postoju statków powietrznych na terenie lotnisk,
4. dróg o nawierzchni gruntowej lub trawiastej przeznaczonych do ruchu naziemnego i postoju statków powietrznych na terenie lotnisk,
5. rozbiórek obiektów budowlanych, o których mowa w pkt 1-3.

Uprawnienia budowlane w ograniczonym zakresie w specjalności mostowej stanowią wyłącznie podstawę do kierowania robotami budowlanymi przy wykonywaniu:

1. budowy, przebudowy i remontu jednoprzęsłowych mostów, wiaduktów, estakad i kładek o rozpiętości przęsła do 20 m,
2. budowy mostów składanych według stosownych instrukcji,
3. budowy rusztowań i kładek roboczych,
4. rozbiórek obiektów budowlanych, o których mowa w pkt 1-3, niewymagających uwzględniania wpływów eksploatacji górniczej.

Uprawnienia budowlane bez ograniczeń w specjalności instalacyjnej w zakresie sieci, instalacji i urządzeń cieplnych, wentylacyjnych, gazowych, wodociągowych i kanalizacyjnych stanowią podstawę do kierowania budową i robotami budowlanymi związanymi z realizacją sieci, instalacji i urządzeń cieplnych, wentylacyjnych, gazowych, wodociągowych i kanalizacyjnych.

Uprawnienia budowlane w ograniczonym zakresie w specjalności instalacyjnej w zakresie sieci, instalacji i urządzeń cieplnych, wentylacyjnych, gazowych, wodociągowych i kanalizacyjnych stanowią wyłącznie podstawę do projektowania lub kierowania budową i robotami budowlanymi przy wykonywaniu instalacji wraz z przyłączami (z wyłączeniem przyłączy gazowych) w budownictwie jednorodzinnym i zagrodowym oraz innych budynków o kubaturze do 1000 m³ i prostej funkcji technologicznej, takich jak magazyny, niewielkie obiekty handlowe, warsztaty rzemieślnicze.

Uprawnienia budowlane bez ograniczeń w specjalności instalacyjnej w zakresie sieci, instalacji i urządzeń elektrycznych i elektroenergetycznych stanowią podstawę do kierowania budową i robotami budowlanymi związanymi z realizacją sieci, instalacji i urządzeń elektrycznych i elektroenergetycznych.

Uprawnienia budowlane w ograniczonym zakresie w specjalności instalacyjnej w zakresie sieci, instalacji i urządzeń elektrycznych i elektroenergetycznych stanowią podstawę do projektowania lub kierowania budową i robotami budowlanymi przy wykonywaniu instalacji i urządzeń niskiego napięcia (wraz z przyłączami) w budownictwie jednorodzinnym i zagrodowym oraz innych budynków o kubaturze do 1000 m³ i prostej funkcji technologicznej, takich jak magazyny, niewielkie obiekty handlowe, warsztaty rzemieślnicze.

Uprawnienia budowlane do wykonywania pracy na stanowisku majstra budowlanego i kierowania w powierzonym zakresie robotami budowlanymi stanowią podstawę do wykonywania tych czynności w zakresie objętym rzemiosłem określonym w dyplomie mistrza, z wyłączeniem robót budowlanych przy obiektach zabytkowych. Osoby posiadające takie uprawnienia nie mogą więc pełnić funkcji kierownika budowy lub kierownika robót budowlanych w ramach określonej w uprawnieniach budowlanych specjalności. Zakres robót budowlanych, do wykonywania których jest uprawniona taka osoba, określa dyplom mistrza.

3. Forma ustanowienia kierownika budowy

Zapewnienie objęcia kierownictwa budowy przez kierownika budowy nie oznacza konieczności zawarcia przez inwestora stosownej umowy bezpośrednio z tym kierownikiem. Wykonanie tego obowiązku najczęściej następuje poprzez zobowiązanie w umowie o roboty budowlane wykonawcy do wyznaczenia kierownika budowy. W razie niezamieszczenia w umowie o roboty budowlane powyższego zapisu inwestor jest obowiązany zawrzeć odrębną umowę w sprawie ustanowienia kierownika budowy (robót budowlanych). W umowie tej niezbędne jest uwzględnienie postanowień umowy o roboty budowlane tak, aby zapewnić prawidłowe wykonywanie funkcji kierownika budowy (robót budowlanych).
Określenie w Prawie budowlanym podstawowych praw i obowiązków kierownika budowy oraz innych uczestników procesu budowlanego kształtuje stosunki umowne zawierane między podmiotami uczestniczącymi w realizacji obiektu budowlanego oraz zakres ich odpowiedzialności. Prawa i obowiązki określone w rozdziale trzecim Prawa budowlanego mają charakter bezwzględnie obowiązujący (ius cogens) i wiążą strony niezależnie od tego czy zostały ujęte w zawartych umowach. Stopień ogólności przepisów Prawa budowlanego regulujących prawa i obowiązki uczestników procesu budowlanego pozwala na dużą swobodę kształtowania treści stosunków umownych.

Pełne ustalenie praw i obowiązków uczestników procesu budowlanego następuje w ramach umów zawieranych zgodnie z przepisami prawa cywilnego. Poddanie stosunków, jakie zachodzą pomiędzy uczestnikami procesu budowlanego stosunkom umownym ma ten szczególny walor, że umożliwia osiągnięcie naturalnego kompromisu w zakresie spornych interesów stron. Wyższość regulacji cywilnoprawnych wynika z faktu umożliwienia kształtowania stosunków prawnych samym stronom na zasadzie swobody umów. Zasadę tę wprowadzono do Kodeksu cywilnego w art. 353¹, zgodnie z którym strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według własnego uznania tak jednak, aby jego treść i cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Strony zawierające umowę mają zatem swobodę w zakresie zawiązania między sobą stosunku zobowiązaniowego, wyboru kontrahenta oraz swobodę w zakresie ukształtowania treści umowy według własnego uznania, stosownie do ich wzajemnych interesów. Umowy te nie mogą jednak naruszać przepisów prawa oraz zasad współżycia społecznego.

Kierownik budowy jest najczęściej reprezentantem interesów wykonawcy. Należy mieć jednak również na uwadze, że rzetelne wykonywanie przez niego obowiązków zapewnia art. 95 pkt 4 Prawa budowlanego, przewidujący odpowiedzialność zawodową w razie niespełniania lub niedbałego spełniania przez kierownika budowy swoich obowiązków.

^[1] Dz.U. z 2002 r. Nr 134, poz.1130 - Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 19 lipca 2002 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie
Dz.U. 2003 r. nr 175, poz. 1704 - Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 19 września 2003 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie