Umowa o prace projektowe w budownictwie jest jednym z rodzajów umowy o dzieło. Umowa ta jest wprost związana z umową o wykonanie robót budowlanych, jest jej przynależnością (zob. art.33 ust.2 pkt 1 i art.20 ust.1 pkt 4 ustawy Prawo budowlane[1]).
W tych warunkach nie ma znaczenia, że ustawa Prawo zamówień publicznych[3] wykonanie projektu w budownictwie sytuuje w usługach. W tym miejscu należy też zwrócić uwagę na nowe nieznane w Prawie budowlanym pojęcia – „koncepcja” i „projekt wykonawczy” (zob. rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 18 maja 2004 roku[2] wydane na podstawie delegacji zapisanej w art.33 ust.3 Pzp[3], które dotyczy wyłącznie metody i podstaw obliczenia planowanych kosztów prac projektowych oraz planowanych kosztów robót budowlanych określonych w programie funkcjonalno-użytkowym). W tych warunkach niesłuszny jest pogląd niektórych autorów, że podmiot ustawy Pzp jest obowiązany zamawiać projekt koncepcyjny, projekt budowlany, projekt wykonawczy. Z tytułu i treści rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 18 maja 2004 roku wynika, że metoda obliczenia przez zamawiającego planowanych kosztów prac projektowych w budownictwie odniesiona została do kosztów robót budowlanych ustalonych wcześniej przez zamawiającego z należytą starannością (zob. art.32 ust.1 Pzp[3]) np. na podstawie programu funkcjonalno-użytkowego lub na podstawie badania rynku (koszt wykonania jednostki obmiarowej (metra bieżącego, metra kwadratowego powierzchni użytkowej, metra sześciennego kubatury).

Należy zwrócić uwagę, że Izba Projektowania Budowlanego dla wyliczenia kosztów prac projektowych w budownictwie propaguje inną metodę obliczenia kosztów prac projektowych w budownictwie i jest to metoda powszechna i bardziej wiarygodna od metody opartej na programie funkcjonalno-użytkowym.

Z całą stanowczością należy zwrócić uwagę, że metoda obliczenia kosztów prac projektowych w budownictwie zapisana w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury służy wyłącznie zamawiającemu do szacunkowego wyliczenia kosztów prac projektowych dokonanego na podstawie założeń do projektowania, w których zamawiający określa rodzaj obiektu budowlanego, jego rozmiary i funkcje. W założeniach do projektowania zamawiający nie określa technologii wykonania robót budowlanych, a prawie każdy obiekt budowlany można wykonać w różnych technologiach, a te wprost przenoszą się na koszt wykonania robót budowlanych. Faktem jest, że obecnie żaden przepis prawa nie zobowiązuje projektanta do oszczędnego projektowania, a wybór najkorzystniejszej oferty na wykonanie prac projektowych w budownictwie sprowadzony został do jedynego „obiektywnego” kryterium ceny za dokumentację projektową składającą się z projektu koncepcyjnego, projektu budowlanego, projektu wykonawczego. Powstaje pytanie, czy zamawiającemu dokumentację projektową zależy na tanim projekcie, czy taniej technologii robót budowlanych? Uwzględniając, że koszt prac projektowych to mniej niż 5% kosztu robót budowlanych, odpowiedź na pytanie jest oczywista – zamawiającemu i projektantowi powinno zależeć na technologii nowoczesnej, taniej dla robót budowlanych. Dla realizacji tego założenia należy zrezygnować z oceny oferty na prace projektowe poprzez jedyne kryterium – cenę oraz trybu przetargu nieograniczonego. Najkorzystniejszym trybem dla zamówień prac projektowych w budownictwie jest tryb przetargu ograniczonego.

W ogłoszeniu o zamówieniu w warunkach udziału w postępowaniu, zamawiający powinien zapisać, że do przetargu zostaną dopuszczeni wykonawcy, którzy we wniosku o dopuszczenie do udziału w przetargu ograniczonym wykażą, że realizowali podobne zamówienia, a zrealizowane na podstawie ich projektów obiekty charakteryzowały się niską ceną robót budowlanych (cena 1 m2 powierzchni użytkowej) i krótkim terminem wykonania robót budowlanych.

W ogłoszeniu o zamówieniu należy zapisać, że do udziału w postępowaniu zamawiający zaprosi wykonawców, którzy wykażą, że ich zrealizowane projekty charakteryzowały się najniższymi kosztami robót budowlanych i gwarantują wykonanie projektu w żądanym terminie.

W przypadku wyboru przez zamawiającego trybu przetargu nieograniczonego należy zalecać, aby jednym z kryterium oceny najkorzystniejszej oferty był koszt wykonania robót budowlanych udokumentowany referencjami zamawiających. Udział tego kryterium w ocenie najkorzystniejszej oferty będzie zależał od rozmiarów robót budowlanych, stopnia skomplikowania technologii robót budowlanych, terminem (cyklu) wykonania robót budowlanych i nie powinien być niższy niż 10 punktów w skali 100-punktowej.
 

Z praktyki wynika, że w czasie wykonywania robót budowlanych na podstawie zatwierdzonego (zarejestrowanego) projektu budowlanego, wnoszone są do niego zmiany. Jeżeli projektant i sprawdzający uznają, że są to zmiany istotne (których katalog zapisano w art.36a ustawy Prawo budowlane[1]), powstanie obowiązek wykonania nowego lub uzupełnienia pierwotnego projektu budowlanego. Zawsze jednak na zamawiającym ciążyć będzie obowiązek uzyskania nowego pozwolenia na budowę (powtórnej rejestracji). Dotychczasowa praktyka organu nadzoru wskazuje, że przy niewielkich zmianach w projekcie budowlanym, nowa decyzja miała charakter aneksu do pozwolenia na budowę (rejestracji). O zmianę pozwolenia na budowę zawsze występował inwestor, niezależnie kto zmianę wnioskował. Prawo budowlane z uwagi na swój charakter (– nakazowy) nie rozstrzyga skutków ekonomicznych zmiany projektu budowlanego. W przypadku, kiedy projekt budowlany musi być zmieniony w sposób istotny, a jego zmiana wynika z działań obciążających projektanta lub wykonawcę robót budowlanych, strony w ramach umowy cywilno-prawnej ustalą, który z partnerów inwestora zapłaci za opracowanie nowego projektu lub uzupełnienie projektu pierwotnego, a nawet za przerwę w wykonaniu robót budowlanych. Odstępstwo dotyczące konstrukcji obiektu wymaga potwierdzenia przez sprawdzającego.

Wznowienie robót w przypadku określonym w art.36a, może nastąpić po dokonaniu/ wydaniu nowej decyzji (rejestracji zmiany zarejestrowanego projektu budowlanego).

Projektant, przystępując do opracowania projektu budowlanego, powinien uzyskać od inwestora pisemne oświadczenie:

  1. o posiadanym prawie do dysponowania nieruchomością na cele budowlane (zob. art.33 ust.2 pkt 2 ustawy Prawo budowlane[1]),
  2. właściwych jednostek organizacyjnych o zapewnieniu dostaw energii, wody, ciepła i gazu, odbioru ścieków oraz o warunkach przyłączenia obiektu do sieci wodociągowych, kanalizacyjnych, cieplnych, gazowych, energetycznych, telekomunikacyjnych oraz dróg lądowych,
  3. właściwego zarządcy drogi o możliwości połączenia działki z drogą publiczną, zgodnie z przepisami o drogach publicznych.

 

Projektant, aby zwolnić się od odpowiedzialności za wadliwe wykonywanie robót budowlanych, w tym realizowanych niezgodnie z projektem budowlanym, ma obowiązek zawiadomić właściwy organ oraz inwestora o możliwości powstania zagrożenia dla bezpieczeństwa ludzi lub mienia oraz, że roboty są wykonywane niezgodnie z projektem budowlanym oraz zasadami wiedzy technicznej.
Niewykonanie tego obowiązku może skutkować odpowiedzialnością dyscyplinarną.


Prawo budowlane z uwagi na jego charakter (administracyjno-nakazowy) nie zajmuje się odpowiedzialnością majątkową projektanta za niezgodne z umową wykonanie prac projektowych, odsyłając w tym zakresie do prawa pracy lub kodeksu cywilnego, gdyż projektant może swoje obowiązki wykonywać w ramach umowy o pracę i umowy o dzieło na rzecz jednostki projektowania. Zamawiający nie zawiera umowy z projektantem lecz z jednostką projektowania, a jej przedmiotem jest dokumentacja projektowa w rozmiarach i zakresie opisanym w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 3 lipca 2003 roku w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego[4], z możliwością rozszerzenia zakresu opracowania o projekt koncepcyjny i projekt wykonawczy. Aby taki projekt wykonać, obok architekta do tych prac muszą być włączeni projektanci robót specjalistycznych oraz projektant sprawdzający.

W zależności od sposobu realizacji prac projektowych różnie kształtowana będzie odpowiedzialność majątkowa projektanta za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy.

W przypadku, kiedy projektant uczestniczy w wykonaniu projektu w ramach umowy o pracę w jednostce projektowania (biurze projektów) lub u inwestora czy wykonawcy robót budowlanych, jego odpowiedzialność majątkowa będzie rozstrzygana na zasadach kodeksu pracy, zrelacjonowana do jego zarobków u tego podmiotu. Pełną (do wysokości szkody) odpowiedzialność majątkową względem inwestora za efekt pracy projektanta (pracownika) ponosi podmiot zatrudniający projektanta.

W stosunkach umownych, opartych o przepisy kodeksu cywilnego, umowa z inwestorem będzie miała charakter umowy o dzieło, w której jednostka projektowania odpowiada za rezultat tzn. uzyskanie na podstawie projektu budowlanego pozwolenia na budowę (rejestracji inwestycji) oraz efektu rzeczowego, w postaci gotowego do eksploatacji lub użytkowania obiektu budowlanego, zrealizowanego na podstawie dokumentacji projektowej, autorstwa jednostki projektowania. Z istoty umowy o dzieło wynika, że jednostka projektowania ponosi pełną odpowiedzialność za sporządzony projekt, za jego jakość, kompletność. Odpowiedzialność jednostki projektowania nie ogranicza się do wad fizycznych dokumentacji projektowej (w tym – niekompletność), jednostka projektowania odpowiada też za wady prawne związane z naruszeniem praw autorskich innego projektanta.

Inwestor nie ma obowiązku sprawdzania jakości przekazywanej mu dokumentacji projektowej wraz z oświadczeniem o jej kompletności.
 

Z uwagi na charakter umowy i brak możliwości sprawdzenia jej jakości przy odbiorze od jednostki projektowania, zabezpieczeniem odpowiedzialności za jej jakość nie może być gwarancja jakości, gdyż karta gwarancyjna, którą gwarant (jednostka projektowania) miałaby wręczyć inwestorowi przy odbiorze, byłaby jedynie deklaracją bez pokrycia. Dla prac projektowych w budownictwie, właściwą instytucją gwarantującą inwestorowi odszkodowanie jest rękojmia, która chroni inwestora za wady fizyczne i prawne (naruszenie praw autorskich przez projektanta).

Odpowiedzialność jednostki projektowania za wady fizyczne przedmiotu umowy (prace projektowe w budownictwie) wygasa w dniu wygaśnięcia odpowiedzialności wykonawcy robót budowlanych za obiekt zrealizowany na podstawie tej dokumentacji, a zarzut np. naruszenia praw autorskich (wada prawna) wygasa po upływie okresu, w którym wygasają prawa autorskie. Jednostka projektowania może zwolnić się od odpowiedzialności z tytułu rękojmi, jeżeli wykaże, że wada powstała wskutek wykonania projektu według wskazówek inwestora, które jednostka projektowania kwestionowała i uprzedziła inwestora na piśmie o konsekwencjach z tego płynących. Jednostka projektowania nie może uwolnić się od odpowiedzialności z tytułu rękojmi, przez zakwestionowanie rozwiązań katalogowych lub powszechnie stosowanych systemów konstrukcyjno-materiałowych. Nie może również podnieść zarzutu, że wada powstała (została ujawniona) po odbiorze dokumentacji przez inwestora.


Twórca jest zainteresowany ochroną swoich praw autorskich, gdyż przynosi mu to profity i zaspokaja jego ambicje zawodowe[*]. Odtwórca jest zainteresowany, aby korzystać z praw autorskich twórcy. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych[5], w art.1 ust.2 pkt 6 przykładowo wymienia przedmiot praw autorskich, w tym utwory architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne i tylko te prace projektowe są chronione prawem autorskim. Aby domagać się ochrony praw autorskich projektant musi wykazać, że jego utwór ma charakter indywidualny (zob. art.1 ust.1 ww. ustawy[5]). Ustawa ta nie daje wprost żadnych praw autorskich autorowi projektu budowlanego, w tym również architektowi.

Dla projektanta zainteresowanego prawem autorskim ważne są dwie kwestie:

  1. jakie przysługują mu uprawnienia,
  2. z jakiej ochrony prawnej może skorzystać, aby bronić się przed naruszeniem praw autorskich.

 

Podmiotem praw autorskich zawsze jest twórca (np. architekt) lub współtwórca (konstruktor). Obie ww. osoby są osobami fizycznymi, gdyż utwór jest przejawem działalności twórczej o indywidualnym charakterze.

Naruszenie praw autorskich wywołuje określone skutki prawne:

  1. powstaje roszczenie wobec naruszyciela,
  2. twórca może żądać interwencji organu państwowego, w celu dokonania przez ten organ oceny naruszenia oraz egzekwowania roszczeń.

 

Z uwagi na zmianę sposobu projektowania budowlanego - z rysownicy kreślarskiej na komputer, przedmiotem ochrony są też programy komputerowe wykorzystane w pracy przez projektanta.
Ochroną praw autorskich w przypadku programów komputerowych są zainteresowane trzy podmioty:

- twórca programów,

- producent oprogramowania komputerowego,

- użytkownik (projektant).

Podstawową przesłanką ochrony programu komputerowego jest ustalenie (zmaterializowanie) programu komputerowego w jakiejkolwiek postaci.
Aby program komputerowy wykorzystywany w projektowaniu budowlanym uzyskał prawa autorskie i był chroniony, program ten powinien charakteryzować się oryginalnością oraz indywidualnością.
Oryginalność oznacza nowość subiektywną, istniejącą w sytuacji, gdy program jest wynikiem wysiłku twórczego danej osoby (twórcy) i jest niepowtarzalny.
Prawo autorskie w programowaniu komputerowym chroni tylko zawarte w nim elementy oryginalności i indywidualności.
 

 

*

Przepisy prawne przywołane w tekście artykułu

 

[1] Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (tekst jedn. Dz.U. z 2006 r. Nr 156, poz.1118, z późn.zm.)

Art. 20.
  1. Do podstawowych obowiązków projektanta należy:

(...)

4) sprawowanie nadzoru autorskiego na żądanie inwestora lub właściwego organu w zakresie:

a) stwierdzania w toku wykonywania robót budowlanych zgodności realizacji z projektem,

b) uzgadniania możliwości wprowadzenia rozwiązań zamiennych w stosunku do przewidzianych w projekcie, zgłoszonych przez kierownika budowy lub inspektora nadzoru inwestorskiego.

(...)

 

Art.33.

(...)

  1. Do wniosku o pozwolenie na budowę należy dołączyć:

1) cztery egzemplarze projektu budowlanego wraz z opiniami, uzgodnieniami, pozwoleniami i innymi dokumentami wymaganymi przepisami szczególnymi oraz zaświadczeniem, o którym mowa w art.12 ust.7, aktualnym na dzień opracowania projektu; nie dotyczy to uzgodnienia i opiniowania przeprowadzanego w ramach oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko albo oceny oddziaływania przedsięwzięcia na obszar Natura 2000;

2) oświadczenie o posiadanym prawie do dysponowania nieruchomością na cele budowlane;

(...)

 

Art.34.

(...)

  1. Projekt budowlany powinien zawierać:

1) projekt zagospodarowania działki lub terenu, sporządzony na aktualnej mapie, obejmujący: określenie granic działki lub terenu, usytuowanie, obrys i układy istniejących i projektowanych obiektów budowlanych, sieci uzbrojenia terenu, sposób odprowadzania lub oczyszczania ścieków, układ komunikacyjny i układ zieleni, ze wskazaniem charakterystycznych elementów, wymiarów, rzędnych i wzajemnych odległości obiektów, w nawiązaniu do istniejącej i projektowanej zabudowy terenów sąsiednich;

2) projekt architektoniczno-budowlany, określający funkcję, formę i konstrukcję obiektu budowlanego, jego charakterystykę energetyczną i ekologiczną oraz proponowane niezbędne rozwiązania techniczne, a także materiałowe, ukazujące zasady nawiązania do otoczenia, a w stosunku do obiektów budowlanych, o których mowa w art.5 ust.1 pkt 4 – również opis dostępności dla osób niepełnosprawnych;

3) stosownie do potrzeb:

a) oświadczenia właściwych jednostek organizacyjnych o zapewnieniu dostaw energii, wody, ciepła i gazu, odbioru ścieków oraz o warunkach przyłączenia obiektu do sieci wodociągowych, kanalizacyjnych, cieplnych, gazowych, elektroenergetycznych, telekomunikacyjnych oraz dróg lądowych,

b) oświadczenie właściwego zarządcy drogi o możliwości połączenia działki z drogą publiczną zgodnie z przepisami o drogach publicznych;

3a. Przepisu ust.3 pkt 1 nie stosuje się do projektu budowlanego przebudowy lub montażu obiektu budowlanego, jeżeli, zgodnie z przepisami o zagospodarowaniu przestrzennym, nie jest wymagane ustalenie warunków zabudowy i zagospodarowania terenu.

3b. Przepisu ust.3 pkt 2 nie stosuje się do projektu budowlanego budowy lub przebudowy urządzeń budowlanych bądź podziemnych sieci uzbrojenia terenu, jeżeli całość problematyki może być przedstawiona w projekcie zagospodarowania działki lub terenu.

(...)

 

Art. 36a.

  1. Istotne odstąpienie od zatwierdzonego projektu budowlanego lub innych warunków pozwolenia na budowę jest dopuszczalne jedynie po uzyskaniu decyzji o zmianie pozwolenia na budowę.
  2. Właściwy organ uchyla decyzje o pozwoleniu na budowę, w przypadku wydania decyzji, o której mowa w art. 51 ust. 1 pkt 3.
  3. W postępowaniu w sprawie zmiany decyzji o pozwoleniu na budowę, przepisy art. 32–35 stosuje się odpowiednio do zakresu tej zmiany.
  4. (uchylony).
  5. Nieistotne odstąpienie od zatwierdzonego projektu budowlanego lub innych warunków pozwolenia na budowę nie wymaga uzyskania decyzji o zmianie pozwolenia na budowę i jest dopuszczalne, o ile nie dotyczy:

1) zakresu objętego projektem zagospodarowania działki lub terenu,

2) charakterystycznych parametrów obiektu budowlanego: kubatury, powierzchni zabudowy, wysokości, długości, szerokości i liczby kondygnacji,

3) (uchylony),

4) (uchylony),

5) zapewnienia warunków niezbędnych do korzystania z tego obiektu przez osoby niepełnosprawne,

6) zmiany zamierzonego sposobu użytkowania obiektu budowlanego lub jego części,

7) ustaleń miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego lub decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu
oraz nie wymaga uzyskania opinii, uzgodnień, pozwoleń i innych dokumentów, wymaganych przepisami szczególnymi.

  1. Projektant dokonuje kwalifikacji zamierzonego odstąpienia oraz jest obowiązany zamieścić w projekcie budowlanym odpowiednie informacje (rysunek i opis) dotyczące odstąpienia, o którym mowa w ust. 5.

 

[2] Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 18 maja 2004 r. w sprawie określenia metod i podstaw sporządzania kosztorysu inwestorskiego, obliczania planowanych kosztów prac projektowych oraz planowanych kosztów robót budowlanych określonych w programie funkcjonalno-użytkowym (Dz.U. Nr 130, poz.1389)

 

[3] Ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. – Prawo zamówień publicznych (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 223, poz.1655 z późn. zm.)

Art. 32.
  1. Podstawą ustalenia wartości zamówienia jest całkowite szacunkowe wynagrodzenie wykonawcy, bez podatku od towarów i usług, ustalone przez zamawiającego z należytą starannością.

(...)

 

Art. 33.

(...)

  1. Przy obliczaniu wartości zamówienia na roboty budowlane uwzględnia się także wartość dostaw związanych z wykonywaniem robót budowlanych oddanych przez zamawiającego do dyspozycji wykonawcy.
  2. Minister właściwy do spraw budownictwa, gospodarki przestrzennej i mieszkaniowej określi, w drodze rozporządzenia:

1) metody i podstawy sporządzania kosztorysu inwestorskiego,

2) metody i podstawy obliczania planowanych kosztów prac projektowych oraz planowanych kosztów robót budowlanych określonych w programie funkcjonalno-użytkowym

–  uwzględniając dane techniczne, technologiczne i organizacyjne, mające wpływ na wartość zamówienia.

 

[4] Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 3 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego (Dz.U nr 120, poz.1133 z późn.zm.)

[5] Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jedn. Dz.U. z 2006 r. Nr 90, poz.631 z późn.zm.)

Art. 1.
  1. Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór).
  2. W szczególności przedmiotem prawa autorskiego są utwory:

(...)

6) architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne;

(...)

 

 

 

 

[*] patrz cykl moich artykułów pod wspólnym tytułem „Prawa autorskie do projektu budowlanego i kosztorysowych programów komputerowych”, które zamieściłem w BzG od nr 2/2008 do 1/2009