Wycena robót budowlanych (część I)

Dokumentacja projektowa podstawą kalkulacji kosztorysowej

Szacowanie kosztów czy szczegółowa kalkulacja kosztorysowa robót budowlanych zawsze muszą być poprzedzone opisem zadania, które ma być zrealizowane, bez względu na to, jaka to jest faza procesu inwestycyjno – budowlanego: czy dotycząca analiz i oceny celowości inwestowania, faza programowania, planowania, projektowania czy wykonawstwa. Im proces inwestycyjny jest dalej zaawansowany, tym opis robót jest bardziej szczegółowy, a wycena dokładniejsza.

Analizy, szkice, program funkcjonalno-użytkowy, koncepcja, projekt budowlany, projekty wykonawcze, stają się kolejno podstawami szacowania kosztów i kosztorysowania robót budowlanych w fazach poprzedzających wykonawstwo. Początkowo określenia kosztów dokonuje się na ogólnych wskaźnikach odnoszących się m.in. do kubatury obiektu, powierzchni, długości w przypadku obiektu liniowego, czy też innych charakterystycznych parametrów dla danej inwestycji. W miarę postępu prac ogólne wskaźniki zastępowane są wskaźnikami cenowymi stanów i elementów robót, a w końcowym etapie cenami jednostkowymi robót lub podstawami normatywnymi i cenami czynników produkcji.

W fazie wykonawstwa również pojawiają się kalkulacje kosztorysowe, a sposób ich wykonania i podstawy kalkulacyjne uzależnione są od warunków umownych zawartych pomiędzy zamawiającym a wykonawcą. To zagadnienie jednak nie jest przedmiotem niniejszego artykułu.

Reasumując, kosztorysant powinien uczestniczyć w każdej fazie procesu inwestycyjno – budowlanego, a jego zadania powinny wynikać z przepisów prawa, powszechnie stosowanych reguł, a także potrzeb. Tymczasem zauważyć należy, że proces inwestycyjno – budowlany nie jest kompleksowo regulowany przez polskie przepisy. Regulacje dotyczą wybranych fragmentów procesu inwestycyjnego i są podporządkowane celowi, któremu mają służyć. W efekcie są one często niespójne i opierają się na zróżnicowanej nomenklaturze. Luki w przepisach wypełnia prawo zwyczajowe, które w ostatnim czasie coraz bardziej ewoluuje na niekorzyść „dobrych praktyk” w budownictwie, oraz przez prawo, które można nazwać „instytucjonalnym”. Chodzi o regulacje formułowane oraz rozpowszechnianie przez różne instytucje czy stowarzyszenia i stosowane na zasadzie swobodnego korzystania. Na obszarze kosztorysowania taką jednostką jest Stowarzyszenie Kosztorysantów Budowlanych, które propaguje metody i podstawy kosztorysowania adekwatne do aktualnej sytuacji prawnej, gospodarczej i społecznej w kraju. Jednak wzorce, nawet te najlepsze, jeżeli nie są w randze obowiązujących przepisów, nie są w stanie uregulować obszaru, którego dotyczą. Pomimo że Stowarzyszenie od początku swojego istnienia walczy o poprawność sporządzania wycen robót budowlanych, o uznanie pozycji kosztorysanta w procesie inwestycyjnym, o poszanowanie roli, którą on pełni w przedsięwzięciu budowlanym, standardy współpracy pomiędzy uczestnikami procesu inwestycyjnego coraz bardziej się obniżają, co wpływa na spadek jakości usług.

Opis robót budowlanych w fazie projektowania

W chwili obecnej niemałym wyzwaniem dla kosztorysanta jest sporządzenie kalkulacji kosztorysowej na podstawie projektów budowlanych i projektów wykonawczych, w końcowej fazie projektowania. Poniżej zestawiono i omówiono pokrótce przepisy, które stanowią o efektach finalnych tej fazy.

1. Projekt budowlany

Zawartość i forma opracowania projektu budowlanego wynika z ustawy Prawo budowlane z 7 lipca 1994 r. i rozporządzenia Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z 25 kwietnia 2012 r. w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego. Główną istotą tych regulacji jest wskazanie warunków jakie powinien spełnić projekt budowlany, żeby mógł stanowić w procedurze administracyjnej podstawę wydania przez urząd decyzji pozwolenia na budowę. Stąd też rozwiązania konstrukcyjno – materiałowe, istotne dla kosztorysanta i wykonawcy są w tych przepisach potraktowane marginalnie. W konsekwencji projektanci ograniczają projekt budowlany do stopnia uwzględniającego minimalne wymagania ustawowe.

Zagadnienie projektu budowlanego wywołane jest jeszcze w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 2 września 2004 r. w sprawie szczegółowego zakresu i formy dokumentacji projektowej, specyfikacji technicznych wykonania i odbioru robót budowlanych oraz programu funkcjonalno-użytkowego, które to rozporządzenie jest aktem wykonawczym do ustawy Prawo zamówień publicznych. Porządkuje ono i określa zakres dokumentacji projektowej, którą powinien dysponować zamawiający opisując roboty budowlane przy finansowaniu zamówienia ze środków publicznych.

Przy finansowaniu inwestycji ze środków prywatnych przepis ten nie obowiązuje, chyba że strony się do niego odwołają w umowie.

2. Projekty wykonawcze

Zagadnienie projektów wykonawczych pojawia się w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 2 września 2004 r., regulującym obszar zamówień publicznych.
Znamiennym jest paragraf 5.1., który stanowi: „Projekty wykonawcze powinny uzupełniać i uszczegóławiać projekt budowlany w zakresie i stopniu dokładności niezbędnym do sporządzenia przedmiaru robót, kosztorysu inwestorskiego, przygotowania oferty przez wykonawcę i realizacji robót budowlanych.”
Jest to dosyć ogólne stwierdzenie. Przedmiar robót oraz kosztorys inwestorski można sporządzić w różnych poziomach agregacji robót. Należy jednak mieć na uwadze, że im większa agregacja, tym wycena jest mniej dokładna. Jeżeli projektant nie uszczegółowi w dokumentacji przykładowo doboru warstw pod posadzkę, nie poda ich grubości i informacji z jakich materiałów mają być wykonane, kosztorysant zmuszony jest dokonać agregacji i przyjąć uśrednioną cenę za wykonanie 1m² standardowego, powszechnie stosowanego podkładu łącznie z podsypką piaskową, chudym betonem, izolacją przeciwwilgociową i izolacją ocieplającą. Tymczasem dostępne na rynku podstawy normatywne i cenowe pozwalają na skalkulowanie każdej warstwy oddzielnie, co wpływa z korzyścią na dokładność wyceny.

Dla kosztorysanta rozporządzenie jest oczywiste, ponieważ dla niego podstawą przy kosztorysowaniu w oparciu o projekt budowlany i projekty wykonawcze są Katalogi Nakładów Rzeczowych i prezentowana w nich klasyfikacja robót budowlanych. Natomiast dla projektanta, który nigdy nie kosztorysował, nie zna zasad przedmiarowania i kalkulacji ani podstaw rzeczowych i cenowych, paragraf 5.1. może być nieczytelny. Stąd też często nie ma płaszczyzny porozumienia pomiędzy projektantem a kosztorysantem.

3. Rysunki warsztatowe

Wg przepisów prawa i prawa zwyczajowego rysunki warsztatowe nie są składnikiem dokumentacji projektowej, którą powinien posiadać zamawiający udzielając zamówienia na roboty budowlane. To zagadnienie jednak wywołano celowo w niniejszym artykule. Coraz częściej bowiem daje się zaobserwować praktyki polegające na obciążaniu obowiązkiem sporządzania rysunków wykonawczych, wykonawcę robót budowlanych i zacieraniu różnic pomiędzy rysunkami wykonawczymi a warsztatowymi.

Wymóg opracowania rysunków warsztatowych nie wynika z żadnego aktu prawnego lecz z prawa zwyczajowego. Rysunki warsztatowe zazwyczaj sporządza wykonawca na własne potrzeby i służą one do wykonania elementu budowlanego w warsztacie lub bezpośrednio na budowie. Rysunki te sporządzane są z dużą szczegółowością, ażeby w sposób jednoznaczny określić zadanie bez możliwości interpretacji.

Rysunki warsztatowe może również sporządzać projektant, ale na wyraźne zamówienie wykonawcy.

Przykładowo – dostępne źródła i materiały wskazują, co powinny obejmować rysunki warsztatowe konstrukcji stalowych (PN-EN 10164:2007):

Rysunki warsztatowe konstrukcji żelbetowych powinny obejmować:

(Informacje o rysunkach warsztatowych pochodzą z norm oraz opracowań dr. inż. Leszka Chodora pt. „Rysunki warsztatowe a projekt wykonawczy”, „Standard rysunku warsztatowego konstrukcji żelbetowej”, „Standard rysunku warsztatowego konstrukcji stalowej”.)

O roli kosztorysanta w wycenie robót budowlanych napiszę w drugiej części artykułu.