W zamówieniach publicznych na roboty budowlane opis przedmiotu zamówienia oraz kalkulacja ceny oferty i ustalenie należnego wynagrodzenia za wykonanie przedmiotu umowy należą do najważniejszych czynności determinujących sprawne przeprowadzenie postępowania o udzielenie zamówienia i wykonanie robót budowlanych.
Bardzo ważnym jest, aby przedmiot zamówienia został opisany zgodnie z wymaganiami określonymi w ustawie Pzp, tj. w sposób jednoznaczny i wyczerpujący, za pomocą dostatecznie dokładnych i zrozumiałych określeń, uwzględniając wszystkie wymagania i okoliczności mogące mieć wpływ na sporządzenie oferty.
Zakres robót, który wykonawca jest zobowiązany wykonać za wynagrodzeniem wynikającym z postanowień umowy, powinien wynikać z opracowań, za pomocą których opisuje się przedmiot zamówienia na wykonanie lub zaprojektowanie i wykonanie robót budowlanych wymienionych w ustawie (tj. dokumentacji projektowej i specyfikacji technicznych wykonania i odbioru robót budowlanych lub programu funkcjonalno-użytkowego).
Niestety powszechna jest opinia o niskiej jakości ww. opracowań. Bardzo częste są przypadki występowania w nich rozbieżności, nieścisłości i nieprawidłowości, między innymi dotyczą one sposobu uwzględniania w dokumentacji projektowej i kalkulacji ceny tak zwanego wyposażenia obiektu, co ilustruje poniższy przykład.

 

Przykład

W wyniku zamówienia publicznego przeprowadzonego w trybie przetargu nieograniczonego została zawarta umowa, której przedmiotem było wykonanie robót budowlanych polegających m.in. na budowie pawilonu recepcyjno-wystawowo-gastronomicznego.
Zgodnie z postanowieniami umowy:

- szczegółowy zakres Przedmiotu umowy określony został w specyfikacji istotnych warunków zamówienia dla Przetargu, a w szczególności zawartej w niej dokumentacji projektowej oraz Specyfikacji Technicznej Wykonania i Odbioru Robót Budowlanych,

- Wykonawca zobowiązany jest wykonać Przedmiot umowy zgodnie z ofertą złożoną w Przetargu, obowiązującymi przepisami, normami, wymogami technicznymi oraz zasadami wiedzy technicznej, a także na warunkach ustalonych w SIWZ i umowie.
 

W trakcie wykonywania robót wystąpiły wątpliwości, a w konsekwencji rozbieżne stanowiska stron odnośnie wykonania przez Wykonawcę w ramach zawartej umowy (tj. określonego przedmiotu zamówienia bez prawa do dodatkowego wynagrodzenia) robót dotyczących wykonania baru będącego częścią pawilonu. Zamawiający, Projektant i Inżynier uznali, iż bar stanowi oddzielne opracowanie projektowe w zakresie projektu wykonawczego i powinien zostać zrealizowany przez Wykonawcę w pełnym zakresie wynikającym z projektów w ramach ustalonego wynagrodzenia ryczałtowego.
Wykonawca natomiast twierdził, że zgodnie z SIWZ meble i urządzenia gastronomiczne stanowiące wyposażenie baru nie są objęte przedmiotem przetargu i ich dostawa jest możliwa, ale za dodatkowym wynagrodzeniem.
Rozbieżne stanowiska stron wynikały z różnej interpretacji zapisów zawartych w SIWZ oraz postanowień umowy dotyczących przedmiotu zamówienia i wynagrodzenia.
SIWZ zawierała między innymi następujące zapisy:

1. Przedmiot zamówienia:
Przedmiotem niniejszego zamówienia jest (…….). wraz z budową pawilonu recepcyjno-wystawowo-gospodarczego.
Przedmiot zamówienia opisany został w Dokumentacji Projektowej stanowiącej załącznik nr 8 do siwz oraz Specyfikacji Technicznej Wykonania i Odbioru Robót Budowlanych stanowiącej załącznik nr 9 do siwz. Z dokumentami tymi powinien zapoznać się Wykonawca w celu dokonania rzetelnej wyceny zadania.
Kody CPV:
45000000-7 Roboty budowlane
45400000-1 Roboty wykończeniowe w zakresie obiektów budowlanych
45300000-0 Roboty instalacyjne w budynkach
45330000-9 Roboty instalacyjne wodno-kanalizacyjne i sanitarne
45310000-3 Roboty instalacyjne elektryczne
45112710-5 Roboty w zakresie kształtowania terenów zielonych

Przedmiot zamówienia obejmuje:

1) budowę pawilonu recepcyjno-wystawowo-gospodarczego o powierzchni 169,36 m² składającego się z trzech poziomów,

2) zagospodarowanie terenu.

Zadaniem Wykonawcy jest wykonanie wszystkich prac tak, by osiągnąć stan zgodny z dokumentacją projektową i specyfikacjami wykonania i odbioru robót.

 

W „Opisie technicznym projektu budowlano–wykonawczego” były między innymi następujące zapisy dotyczące projektowanego baru:

Funkcja obiektu

Poziom 0 zawiera główne funkcje serwisowe tj. bufet typu baru kawowego z miejscami dla 6 osób na hokerach barowych z zapleczem technologicznym i socjalnym oraz zaplecze sanitarne klientów, a także pomieszczenia techniczne.
Technologia gastronomiczna drink baru
Wyposażenie
Część sali w podpiwniczeniu zajmować będzie indywidualnie wykonany bufet z wbudowaną w blat małą umywalką. Pod blatem będą wbudowane 2 chłodziarki do napojów zimnych, kostkarka do lodu, zmywarka do szkła. Ponadto przewiduje się wykonanie półek lub szafek pod blatem do przechowywania zastawy oraz wieszaków, nad ladą bufetową na kieliszki. Pod blatem stołu należy przewidzieć wolną komorę na beczkę piwa kuflowego. Na blacie bufetu będą ustawione: ekspres do kawy i herbaty, dystrybutor piwa kuflowego oraz kasa fiskalna.
Przy ladzie bufetowej w podziemiu będą zamontowane hokery dla gości. Stoliki będą ustawione na dwóch kondygnacjach nadziemnych. Wszystkie instalowane urządzenia muszą posiadać certyfikat na znak bezpieczeństwa lub deklarację zgodności z polskimi normami.

 

W projekcie wykonawczym były wyszczególnione takie pozycje jak:

1. Chłodziarka na napoje pod blatem bufetu

2. Kostkarka do lodu

3. Umywalka

4. Zmywarka do szkła i naczyń z funkcją wyparzania

5. Ekspres do kawy

6. Bufet podbudowany szafkami z umywalką wpuszczoną w blat

7. Zlew 1-komorowy z ociekiem

8. Regał magazynowy 900x600

 

W Specyfikacji technicznej wykonania i odbioru robót budowlanych w części dotyczącej robót budowlanych wykończeniowych - pozostałych ustalono odnośnie elementów stałego wyposażenia i wystroju wnętrz między innymi co następuje:

(…) Przewidziano wyposażenie wnętrz w przedstawione w projekcie elementy wyposażenia i wystroju, montaż mebli stałych, mat wejściowych, itp.
Wyposażenie stałe:

- wyposażenie stałe pom. zaplecza baru wg projektu technologii,

- wyposażenie stałe WC dla konsumentów w ścianki kabin sanitarnych np. ELTETE Polska, białe błysk z laminatu, z okuciami aluminiowymi i urządzenia sanitarne,

- wyposażenie WC dla personelu w urządzenia sanitarne,

- wyposażenie szatni personelu w szafki firmy ELTETE Polska,

- wyposażenie stałe sali głównej baru w ladę bufetową,

- wyposażenie bufetu (cocktail baru) w lady, witryny chłodnicze i urządzenia według technologii,

- wyposażenie w hokery, stoliki, krzesła.

Elementy znajdujące się w projekcie a niewymienione w specyfikacji należy wykonać zgodnie ze sztuką budowlaną oraz instrukcjami lub technologiami ich stosowania dołączonymi przez producenta do aprobaty technicznej i powołanymi w projekcie.

 

Odnośnie kalkulacji ceny wynagrodzenia w Specyfikacji istotnych warunków zamówienia w punkcie „Opis sposobu obliczenia ceny” stwierdzono:

1. Zamawiający przewiduje wynagrodzenie ryczałtowe.

2. Cena oferty musi zawierać wszystkie elementy zgodnie z Opisem przedmiotu zamówienia.

 

 

Analiza i ocena

Odnośnie spornej kwestii związanej z wykonaniem baru należy stwierdzić zgodnie z opisanym stanem faktycznym oraz analizą dokumentacji projektowej, że bar wchodził w zakres opracowanego projektu i nie może być kwestionowane stanowisko Zamawiającego, Projektanta i Inżyniera, iż bar stanowi oddzielne opracowanie projektowe w zakresie projektu wykonawczego.
Nie można uznać natomiast za oczywiste, że Wykonawca był zobowiązany do wykonania wszystkich prac wynikających z tego projektu wykonawczego w ramach zawartej umowy i ustalonego wynagrodzenia ryczałtowego.

Analiza przytoczonych zapisów z projektu i specyfikacji technicznej wykonania i odbioru robót budowlanych wskazuje na brak jednoznaczności w zakresie określenia, które z elementów szeroko rozumianego wyposażenia bufetu typu bar kawowy należy zakwalifikować do przedmiotu zamówienia i Wykonawca jest zobowiązany wykonać w ramach umowy.

W tej sytuacji, dla potrzeb zakwalifikowania określonych elementów wyposażenia do zakresu objętego przedmiotem umowy, należy przyjąć kryterium rodzaju zamówienia i umowy, tj. ustalenie na podstawie odpowiednich przepisów, które z nich można zaliczyć do robót budowlanych. Uzasadnieniem dla takiego podejścia jest fakt, że zarówno przetarg jak i zawarta umowa dotyczy wyłącznie wykonania robót budowlanych, o czym jednoznacznie świadczą przytoczone wcześniej zapisy w SIWZ i umowie.
Kluczowym jest zatem określenie zakresu przedmiotowego umowy o roboty budowlane zawartej pomiędzy Zamawiającym a Wykonawcą uwzględniając obowiązujące przepisy Kodeksu cywilnego, ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane, ustawy Prawo zamówień publicznych i rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 2 września 2004 r. (w sprawie szczegółowego zakresu i formy dokumentacji projektowej, specyfikacji technicznej wykonania i odbioru robót budowlanych oraz programu funkcjonalno-użytkowego) oraz konkretne ustalenia i wymogi wynikające z przeprowadzonego postępowania o udzielenie zamówienia publicznego i zawarcia przedmiotowej umowy.

Zgodnie z art. 647 Kc „Przez umowę o roboty budowlane wykonawca zobowiązuje się do oddania przewidzianego w umowie obiektu, wykonanego zgodnie z projektem i z zasadami wiedzy technicznej, a inwestor zobowiązuje się do dokonania wymaganych przez właściwe przepisy czynności związanych z przygotowaniem robót, w szczególności do przekazania terenu budowy i dostarczenia projektu, oraz do odebrania obiektu i zapłaty umówionego wynagrodzenia”. Kodeksowa definicja umowy o roboty budowlane określa zatem zobowiązania wykonawcy jako wykonanie obiektu zgodnie z projektem i zasadami wiedzy technicznej.

Podobnie art. 5 ust. 1 Prawa budowlanego określa zasadę, iż „obiekt budowlany jako całość oraz jego poszczególne części wraz ze związanymi z nim urządzeniami budowlanymi należy, biorąc pod uwagę przewidywany okres użytkowania, projektować i budować w sposób określony w przepisach, w tym techniczno-budowlanych, oraz zgodnie z zasadami wiedzy technicznej (…)”.

Ustawa Pzp precyzuje sposób opisu przedmiotu zamówienia publicznego na roboty budowlane w rozumieniu przepisów Prawa budowlanego, czyli zakresu przedmiotowego zamówienia, wymagając, aby został on dokonany „za pomocą dokumentacji projektowej oraz specyfikacji technicznej wykonania i odbioru robót budowlanych (STWiORB)” (art. 31 ust. 1 Pzp).
Należy dodatkowo podkreślić, że zgodnie z § 5 ust. 1 i 2 rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 2 września 2004 r. projekty wykonawcze zostały zdefiniowane jako rysunki (z opisami) uzupełniające i uszczegóławiające projekt budowlany w zakresie potrzebnym do sporządzenia przedmiaru, kosztorysu inwestorskiego, przygotowania oferty i wykonania robót, a konieczność opracowania projektów wykonawczych dotyczy tego zakresu, którego odzwierciedlenie na rysunkach projektu budowlanego nie jest wystarczające dla ww. potrzeb.

Z analizy przedstawionych obowiązujących regulacji prawnych oraz postanowień zawartych w SIWZ i umowie wynika jednoznacznie, że Wykonawca w ramach realizacji przedmiotowego zadania był zobowiązany wykonać za określone w umowie wynagrodzenie ryczałtowe wyłącznie roboty budowlane, objęte opisem przedmiotu zamówienia tj. dokumentacją projektową i specyfikacją techniczną wykonania i odbioru robót budowlanych.

Biorąc powyższe pod uwagę nie ulega zatem wątpliwości, że w opisanym stanie faktycznym do przedmiotu zamówienia, które był zobowiązany wykonać wykonawca na podstawie zawartej umowy, można zaliczyć tylko montaż wyposażenia kwalifikujący się do robót budowlanych w rozumieniu przedstawionych definicji.
Tym samym z całą pewnością nie ma żadnych podstaw, aby do zamówienia zaliczyć dostawę tzw. ruchomego wyposażenia: chłodziarki na napoje, kostkarki do lodu, zmywarki czy ekspresu do kawy.

Bardziej złożony problem jest natomiast związany z wyposażeniem stałym, które może być utożsamiane z tzw. trwałą zabudową a tym samym kwalifikującym się do robót budowlanych.

Problem uznania montażu trwałej zabudowy meblowej w budynkach był na przestrzeni lat wielokrotnie przedmiotem opinii w szczególności organów skarbowych w związku ze stosowaniem właściwej stawki VAT. Opinie te nie były jednakże jednolite: część z nich uznawała przykładowo, że usługi montażu trwałej zabudowy meblowej można zakwalifikować do robót budowlanych, jeżeli montowane składowe elementy będą kupowane przez wykonawcę w innych firmach, a część tych opinii traktowała tego rodzaju usługi jak wykonanie towaru – mebla lub dostawę i montaż, które nie mieszczą się w pojęciu „robota budowlana”.
Z analizy ww. przepisów i interpretacji wynika, że wykonanie takich elementów wyposażenia można zaliczyć do robót budowlanych wówczas, gdy są trwale wbudowane w bryłę budynku /pomieszczenia/, (…) są na trwale połączone i to w taki sposób, że nie byłoby możliwe ich odłączenie od rzeczy głównej /mieszkania/ bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo bez uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu odłączonego (…).
Powyższe stanowisko zajął bowiem Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 1 grudnia 2010 r. sygn. akt I FSK 2067/09 odnosząc się do problemu zabudowy meblowej ze sprzętem AGD w lokalach mieszkalnych, ale na zasadzie analogii może mieć również zastosowanie w analizowanej sprawie.

Tak więc są podstawy do twierdzenia, że w analizowanym przypadku przedmiot umowy nie obejmuje również takich elementów wyposażenia jak lady i witryny chłodnicze, urządzenia według technologii, stoliki, krzesła, a także tzw. hokery, które pomimo że są wymieniane w dokumentacji jako składowe stałego wyposażenia, kwalifikują się de facto do wyposażenia niewbudowanego trwale.
Wyposażenia stałego sali głównej baru w ladę bufetową (obejmujące zabudowę bufetu z półkami, umywalką wpuszczoną w blat i wieszakiem na kieliszki) w świetle wyżej cytowanego wyroku NSA również można nie uznać za trwałą zabudowę i element obiektu budowlanego. Z rysunku w projekcie wykonawczym nie wynikało bowiem, że zabudowa ta nie może być zdemontowana bez jej istotnej zmiany lub uszkodzenia oraz uszkodzenia elementów budowlanych baru. W projekcie nie wskazano sposobu wykonania lady bufetowej oraz jej mocowania do posadzki, który uniemożliwiałby demontaż lub skutkował istotnymi uszkodzeniami elementów budowlanych samego obiektu.
W konkluzji należy zatem stwierdzić, że w analizowanym przypadku:

- zarówno tzw. „ruchome” jak i „stałe” wyposażenie baru nie było objęte przedmiotem umowy, gdyż nie można go zaliczyć do robót budowlanych,

- koszt ww. wyposażenia nie był uwzględniony w cenie ryczałtowej.

 

 

Wnioski

Opisany przykład jest ilustracją niestety często występujących w zamówieniach publicznych nieprawidłowości polegających na braku wnikliwej analizy przedmiotu zamówienia z uwzględnieniem obowiązujących regulacji prawnych w szczególności dotyczących łączenia różnych rodzajów zamówień, w tym wykonania robót budowlanych z dostawą wyposażenia.

Wyposażenie „ruchome”, ale także wyposażenie uznawane za „stałe” nie będące elementem trwałej zabudowy w rozumieniu Prawa budowlanego, nie może być uwzględniane w zamówieniu, którego przedmiotem są roboty budowlane. Tym samym należy uznać za błędne uwzględnianie takiego wyposażenia w przedmiarze robót i w kalkulacji ceny na roboty budowlane.

Należy również przypomnieć, iż przed nowelizacją ustawy Pzp z 22 czerwca 2016 r. istniała możliwość łączenia robót budowlanych tylko z takimi dostawami, które są niezbędne do wykonania tych robót. Natomiast po nowelizacji zamawiający jest każdorazowo zobowiązany uzasadnić w protokóle postępowania powody niedokonania podziału zamówienia na części (art. 96 ust.1 pkt 11). Tym samym są uzasadnione podstawy do twierdzenia, że udzielenie zamówienia obejmującego roboty budowlane i dostawę wyposażenia było i jest niedopuszczalne.

Warto o tym pamiętać, aby unikać kuriozalnych przypadków, które ilustruje przykład przetargu na budowę hali sportowej, gdzie w przedmiarze robót stanowiącym składową dokumentacji projektowej wyszczególniono takie pozycje jak: „piłka lekarska 1kg, skóra syntetyczna”, wycena własna, ilość - 4 szt. Takie opracowanie przedmiaru jest nie tylko niezgodne z obowiązującymi przepisami, ale kompromituje zamawiającego, a przede wszystkim biuro projektów odpowiadające za całość dokumentacji projektowej oraz autora przedmiaru, którym w tym przypadku był niestety rzeczoznawca kosztorysowy.