Wprowadzenie

 

Brazylia (port. Brasil), a właściwie Federacyjna Republika Brazylii (República Federativa do Brasil), bo tak brzmi pełna, oficjalna nazwa, to największe pod względem powierzchni i liczby mieszkańców państwo Ameryki Południowej oraz piąte pod względem wielkości państwo świata. Jest to też jeden z najludniejszych krajów - liczy ponad 200 milionów mieszkańców. Brazylia to obecnie, biorąc pod uwagę wielkość PKB, szósta gospodarka świata, z bliską perspektywą prześcignięcia Francji i dalszego awansu. Jest jednym z 4 intensywnie rozwijających się krajów należących do tzw. BRIC (skrót od Brazylia, Rosja, Indie, Chiny). Brazylia składa się z 26 stanów i dystryktu federalnego. Walutą Brazylii jest real (dalej w skrócie R$; 1 euro to ok. 2,6 R$).

Ze względu na zdecentralizowany na kilku poziomach system zamówień publicznych (rząd federalny, stany, gminy) nie da się oszacować łącznej wartości rynku zamówień publicznych; musi on być jednak ogromny. Wydatki tylko rządu federalnego w ramach zamówień publicznych wyniosły w 2008 r. 10,5 mld dolarów; do tego dodać należy zamówienia na kolejnych szczeblach administracji. Jest to równocześnie kwota dużo mniejsza niż chociażby inwestycje zaplanowane przez jedną tylko państwową spółkę naftową Petrobras (warte, łącznie w Brazylii i za granicą, w latach 2010-2014, bagatela, 224 mld dolarów).

 

Podstawy prawne udzielania zamówień publicznych

 

Podstawy prawne udzielania zamówień publicznych zawarte są w konstytucji Brazylii, która stanowi że (z wyjątkiem przypadków wskazanych w ustawie) roboty budowlane, usługi oraz towary muszą być nabywane lub sprzedawane przez administrację publiczną w ramach procedur publicznych, zapewniających wszystkim oferentom jednakowe warunki. Zgodnie z innym przepisem, procedury publiczne mogą określać tylko takie warunki techniczne i finansowe, jakie muszą spełnić oferenci, aby zagwarantować, że zobowiązania przez nich podjęte zostaną zrealizowane. Konstytucja wymaga ponadto, aby szczegóły dotyczące procedur zostały określone przez przepisy na szczeblu federalnym, ale mające zastosowanie w odniesieniu do wszystkich poziomów administracji (federacja, stany oraz gminy).

Szczegółowe procedury określa ustawa o zamówieniach publicznych z 21 czerwca 1993 r. (nr 8666, wielokrotnie zmieniana). Ustawa ma zastosowanie do organów oraz podmiotów kontrolowanych przez instytucje publiczne na różnych poziomach administracji, do instytucji publicznych, fundacji oraz przedsiębiorstw (spółek państwowych oraz o kapitale mieszanym). Zakresem ustawy objęte są nie tylko zakupy towarów, zlecanie usług czy też robót budowlanych, ale również sprzedaż własności publicznej.

Wspomniana już wyżej spółka Petrobras stosuje z kolei uproszczone procedury określone ustawą nr 2745 z 24 sierpnia 1998 r., zaś inna spółka Eletrobras (energetyka) stosuje ustawę nr 11943 z 28 maja 2009 r., z jeszcze bardziej uproszczoną procedurą.

Koncesje na dostawy, usługi lub roboty budowlane są z kolei przyznawane w oparciu o ustawę o koncesjach 8987/95 oraz regulacje sektorowe dotyczące określonych dziedzin gospodarki. Na system przepisów zamówieniowych składa się jeszcze ustawa o PPP (11079/04), ustawa o ropie naftowej (9478/97), która określa tryb przyznawania koncesji na poszukiwanie i wydobycie ropy i gazu oraz ustawa telekomunikacyjna.

Warto wspomnieć, że spółka Petrobras ma swój „własny”, zamknięty system zamówień, w którym uczestniczą wyłącznie przedsiębiorcy uprzednio zakwalifikowani w oparciu o kryteria techniczne i zarejestrowani w systemie. Wykonawcy zainteresowani dopuszczeniem do systemu mogą składać wnioski, oferując swoje produkty i usługi za pośrednictwem tzw. “Cadastro Corporativo” (www.petrobras.com.br, trzeba wejść na „Canal Fornecedor“ http://www.petrobras.com.br/canalfornecedor/portugues/servicosfornecedor/vendorlist.asp). Petrobras formalnie nie jest objęty tymi samymi regulacjami co agendy rządowe, stosuje jednak w praktyce rządową politykę zamówień publicznych, opierającą się na preferowaniu w pierwszej kolejności dostawców, usługodawców oraz produktów krajowych (np. zgodnie z najnowszym planem inwestycji co najmniej 65% kontraktów powinno trafić do przedsiębiorców krajowych).

 

Gdzie znaleźć informacje o zamówieniach publicznych

 

Ogólne informacje o zamówieniach publicznych dostępne są na stronie prowadzonej przez Ministerstwo Planowania, Budżetu i Zarządzania (www.comprasnet.gov.br jest to specjalny portal rządu federalnego poświęcony zamówieniom publicznym; informacje są przede wszystkim w języku portugalskim). Ogłoszenia o zamówieniach publicznych udzielanych przez rząd federalny są publikowane w Dzienniku Urzędowym (www.diariooficial.com.br) oraz na portalu www.comprasnet.gov.br; z kolei informacje o przetargach stanowych i municypalnych są zamieszczane w gazecie urzędowej danego stanu, lub w najbardziej poczytnych dziennikach wydawanych w danym stanie lub gminie.

 

Zasady udzielania zamówień publicznych

 

System zamówień publicznych formalnie opiera się na zasadzie równego traktowania wykonawców. Zasada ta, wymieniona już w samej konstytucji, nie ma jednak zastosowania do wykonawców zagranicznych. W praktyce bowiem stosowane są preferencje krajowe (preferencje cenowe nawet do 25% ceny; współczynnik preferencji zależy od rodzaju produktu, i jest określany przez rząd; w odniesieniu np. do ciężarówek w 2012–2013 wynosi 17%, zaś mikrobusów 15%). Aby wziąć udział w postępowaniu przedsiębiorca musi być zarejestrowany w Brazylii – mieć swoją siedzibę lub co najmniej oddział. Firmy zagraniczne, które nie są w żaden sposób obecne w Brazylii mogą startować jedynie w przetargach, które zostały określone jako „międzynarodowe”. Inne zasady zamówień publicznych to przejrzystość (transparentność), legalność (przestrzeganie przepisów), bezstronność i uczciwość. Nie będzie zaskoczeniem fakt, że obowiązuje wymóg stosowania języka portugalskiego – wszelkie dokumenty składane przez firmy zagraniczne muszą być przetłumaczone przez tłumaczy przysięgłych. Oferty składa się w dwóch zamkniętych kopertach – pierwsza zawiera dokumenty „techniczne” dotyczące wykonawcy i produktu, druga zaś cenę i jest otwierana tylko jeśli wykonawca spełnia określone warunki udziału.

 

Tryby udzielania zamówień publicznych

 

W Brazylii stosowanych jest 5 trybów udzielania zamówień:

- przetarg – ofertę może złożyć każdy wykonawca, pod warunkiem, że spełnia warunki wstępne (kwalifikacji) określone przez zamawiającego,

- zapytanie o cenę – kierowane do wykonawców uprzednio zarejestrowanych przez danego zamawiającego – rejestracja może nastąpić nawet na 3 dni przed upływem terminu składania ofert,

- zaproszenie do składania ofert (przetarg ograniczony, ale rozumiany bardziej jak dawny przetarg ograniczony w polskiej ustawie o zamówieniach publicznych, w którym biorą udział wyłącznie wykonawcy, do których zwrócił się zamawiający) – polega na tym, że zamawiający kieruje zaproszenie do co najmniej 3 wykonawców zainteresowanych złożeniem oferty; informacja o możliwości ubiegania się o zamówienie podlega ponadto upublicznieniu i inne podmioty niż te, do których zostało wysłane zaproszenie też mogą złożyć ofertę pod warunkiem, że zgłosiły zainteresowanie zamówieniem zamawiającemu najpóźniej na 24 godziny przed upływem terminu składania ofert,

- konkurs (w przypadku usług projektowych),

- aukcja elektroniczna stosowana w przypadku dostaw towarów i usług standardowych, dostępnych praktycznie „od razu”; jest to aukcja „odwrócona”, w której wykonawcy proponują nowe, coraz bardziej obniżone ceny.

 

W przypadku sprzedaży produktów, których administracja się wyzbywa stosowana jest z kolei licytacja – tu decyduje najwyższa cena zaproponowana przez zainteresowany podmiot.

Ustawa określa progi wartości decydujące, jaka procedura może być zastosowana.

I tak, w przypadku robót inżynieryjnych i usług:

- zaproszenie do składania ofert jest możliwe do 150.000 R$,

- zapytanie o cenę do 1.500.000 R$,

- konkurencyjny przetarg powyżej 1.500.000 R$.

 

Dla pozostałych zamówień:

- zaproszenie do składania ofert do 80.000 R$,

- zapytanie o cenę do 650.000 R$,

- przetarg konkurencyjny, powyżej 650.000 R$.

 

Ustawa nie przewiduje żadnego szczególnego progu dla aukcji – można ją zastosować niezależnie od wartości zamówienia.

 

Terminy składania ofert zależą od trybu i wynoszą od 45 dni (dla konkursu czy przetargu) do 5 dni (w przypadku zaproszenia do składania ofert).

Stosowane są cztery kryteria udzielenia zamówienia publicznego:

- najniższa cena,

- kwalifikacje techniczne,

- kwalifikacje techniczne oraz cena,

- najwyższa cena – w przypadku sprzedaży własności publicznej.

W praktyce dominuje kryterium ceny uważane w Brazylii za najbardziej obiektywne i przejrzyste.

Jako ciekawostkę warto podać fakt, że w Brazylii wykonawcy podpisujący umowę o zamówienie publiczne muszą zgodzić się na ewentualne zmiany zakresu zamówienia polegające na zwiększeniu lub zmniejszeniu zakresu prac do 25%, przy niezmienionych warunkach kontraktowych (wynagrodzeniu). W przypadku prac remontowych lub naprawy sprzętu może to być 50% w jedną lub drugą stronę. Jeśli wykonawca zainwestował już w materiały, które nie będą wykorzystywane w związku ze zmniejszeniem zakresu prac zamawiający zwraca koszty z tym związane.

 

Środki odwoławcze

 

Wykonawcom przysługuje odwołanie od decyzji podejmowanych przez zamawiających w ramach procedur zamówień publicznych. Zasadą jest, że odwołanie wnosi się w pierwszej kolejności do organu wyższego stopnia w stosunku do zamawiającego, ale za pośrednictwem tego zamawiającego, który podjął zaskarżoną decyzję. Termin na wniesienie odwołania wynosi 5 dni roboczych od daty podjęcia danej decyzji. W przypadku kiedy wniesione jest odwołanie, informacja o nim jest przesyłana pozostałym uczestnikom postępowania, aby mogli się też do niego ustosunkować, również w ciągu 5 dni. Zamawiający, który podjął decyzję będącą przedmiotem odwołania, ma 5 dni roboczych od otrzymania odwołania na uchylenie lub zmianę tej decyzji (jeśli uważa, że wykonawca ma rację) lub na przekazanie odwołania organowi wyższej instancji, który z kolei ma 5 dni na rozstrzygnięcie odwołania.