Zamówienia publiczne w Finlandii

Wprowadzenie - podstawy prawne

Rynek zamówień publicznych w Finlandii wart jest ok. 22,5 mld euro. Zamówienia publiczne udzielane każdego roku przez organy państwowe, samorządowe oraz inne podmioty publiczne stanowią ok. 15% PKB Finlandii. System zamówień publicznych w tym kraju można określić mianem zdecentralizowanego – poszczególni zamawiający sami są odpowiedzialni za udzielane przez siebie zamówienia, aczkolwiek istnieją też tzw. zamawiający centralni, korzystanie z ich usług nie jest jednak obowiązkowe (np. „Hansel” – spółka państwowa powołana dla obsługi zamawiających rządowych - www.hansel.fi).

Podstawowym aktem prawnym regulującym udzielanie zamówień publicznych w Finlandii jest Ustawa o zamówieniach publicznych nr 348/2007 oraz ustawa o zamówieniach udzielanych w niektórych sektorach gospodarki (woda, energia, transport oraz usługi pocztowe) nr 349/2007. Ponadto, pewne szczegóły procedur udzielania zamówień publicznych uregulowane są jeszcze w rozporządzeniach wykonawczych, m.in. w rozporządzeniu Nr 614/2007. Sama ustawa o zamówieniach publicznych jest znacznie dłuższa niż jej poprzedniczka z 2002 r. gdyż liczy sobie 87 artykułów (stara ustawa miała tylko 18) zgrupowanych w 12 rozdziałach. Zakresem ustawy objęte są zamówienia publiczne, których przedmiotem są dostawy, usługi oraz roboty budowlane, jeżeli ich wartość wynosi co najmniej 15.000 euro dla dostaw lub usług oraz 100.000 dla robót (koncesji) budowlanych.

Zakres podmiotowy ustawy

Zgodnie z art. 6 do stosowania postanowień ustawy obowiązane są następujące podmioty (zamawiający):

Za osobę prawa publicznego uznaje się każdy podmiot, który spełnia następujące kryteria: został ustanowiony w szczególnym celu zaspokajania potrzeb o charakterze powszechnym, nie mających charakteru przemysłowego ani handlowego, jest finansowany w przeważającej części przez organy państwowe, organy samorządowe lub inne, bądź jego zarząd podlega nadzorowi ze strony tych podmiotów, bądź też ponad połowę składu jego organu kierowniczego, zarządzającego lub nadzorczego stanowią osoby mianowane przez organy państwowe, organy samorządowe lub inne osoby prawne będące częścią administracji publicznej.
Brak jest jednego centralnego organu odpowiedzialnego za kwestie zamówień. Najważniejsza rola przypada Departamentowi Budżetu w Ministerstwie Finansów (m.in. koordynacja funkcjonowania systemu zamówień publicznych) oraz wydziałowi ds. zamówień publicznych, pełniącemu rolę opiniodawczo-doradczą.

Zasady udzielania zamówień publicznych

Do najważniejszych zasad fińskiego systemu zamówień publicznych zaliczyć można zasadę uczciwej konkurencji, równego i niedyskryminacyjnego traktowania wszystkich oferentów na każdym etapie postępowania, oraz zasadę jawności i przejrzystości procedur udzielania zamówień. Wymienione wyżej zasady mają zastosowanie do wszystkich udzielanych zamówień publicznych, niezależnie od wartości zamówienia.

Wartości progowe

Obecnie obowiązujące przepisy różnicują zakres ich obowiązywania w zależności od wartości zamówienia. I tak, ustawie znane są następujące progi:

Procedury udzielania zamówień

W przypadku zamówień o wartościach przekraczających ww. progi unijne obowiązuje zasada, że zamawiający powinien udzielić zamówienia w procedurze otwartej (w której wszyscy zainteresowani wykonawcy mogą złożyć ofertę) lub procedurze ograniczonej (w której oferty mogą złożyć jedynie wykonawcy zaproszeni przez zamawiającego). W sytuacji, kiedy spełnione są określone w ustawie warunki, można skorzystać z dialogu konkurencyjnego, zamówień ramowych, procedury negocjacyjnej, a nawet zamówienia z wolnej ręki (np. sytuacje kiedy jest tylko jeden przedsiębiorca zdolny do wykonania zamówienia). W przypadku zamówień tzw. krajowych ustawa dopuszcza bez żadnych ograniczeń zastosowanie procedury negocjacyjnej, jeżeli wartość zamówienia jest mniejsza niż 50.000 euro dla dostaw lub usług oraz 500.000 euro dla robót budowlanych.

Terminy składania ofert czy też wniosków o dopuszczenie do udziału w postępowaniu przedstawiają się następująco. W przypadku zamówień unijnych, a więc podlegających publikacji w Dzienniku Urzędowym UE: co najmniej 52 dni na złożenie oferty w procedurze otwartej (22 dni jeśli opublikowano ogłoszenie o planowanych zamówieniach), w procedurze ograniczonej co najmniej 37 dni na złożenie wniosku o dopuszczenie do udziału w postępowaniu (15 dni, jeżeli zamówienia jest pilne) oraz co najmniej 40 dni na złożenie oferty (26 dni, jeśli było ogłoszenie o planowanych zamówieniach oraz 10 dni w przypadku pilnej potrzeby). W procedurze negocjacyjnej z publikacją ogłoszenia termin na składanie wniosków o dopuszczenie do udziału w postępowaniu wynosi 37 dni od daty wysłania ogłoszenia celem publikacji.

Publikacja ogłoszeń o zamówieniach publicznych

Trudno wyobrazić sobie przejrzyste postępowania o udzielenie zamówienia bez należytego informowania przedsiębiorców o możliwościach ubiegania się o kontrakty publiczne. Stąd też tak ważną rolę w systemie fińskim odgrywa publikacja ogłoszeń o zamówieniach publicznych. Ogłoszenia te ukazują się w specjalnym elektronicznym publikatorze „HILMA”, dostępnym nieodpłatnie pod adresem – www.hankintailmoitukset.fi (serwis dostępny w języku fińskim oraz szwedzkim). Wyszukiwarka umożliwia wyszukiwanie interesujących ogłoszeń wg kodów CPV.

Ustawa wymaga publikacji ogłoszeń o wszystkich zamówieniach od 15.000 euro w górę – dzięki temu liczba publikowanych ogłoszeń wzrosła z 2.000 (sprzed nowelizacji) do prawie 21.000 rocznie.

Ogłoszenia o zamówieniach publicznych o wartościach przekraczających progi unijne publikowane są ponadto w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej, w jego wersji elektronicznej - Tenders Electronic Daily (TED). W 2009 r. fińscy zamawiający opublikowali 3.200 ogłoszeń o zamówieniach unijnych, o wartości prawie 5 mld euro.

Fińscy zamawiający tylko w nielicznych przypadkach dopuszczają w procedurze przetargowej inne od oficjalnych języki (językami urzędowymi są fiński i szwedzki), dotyczy to głównie języka angielskiego. Dopuszczalność składania oferty w innym niż urzędowe języku ma miejsce tylko w przypadku, kiedy z góry wiadomo, że trudno będzie znaleźć odpowiedniego krajowego dostawcę towarów będących przedmiotem zamówienia.

Zamówienia udziela się wykonawcy, którego oferta została oceniona jako najkorzystniejsza. Warto dodać, że zamawiający ma obowiązek określić w ogłoszeniu znaczenie poszczególnych kryteriów wyboru tylko w przypadku zamówień unijnych. Dla zamówień o mniejszej wartości wystarczające jest podanie kryteriów w kolejności malejącego znaczenia.

Postępowanie odwoławcze

Środki odwoławcze, jakie przysługują wykonawcom ubiegającym się o zamówienia publiczne w Finlandii, uregulowane są w rozdziale 11 ustawy i mają zastosowanie do wszystkich zamówień publicznych objętych jej zakresem. Organem odwoławczym w sprawie zamówień publicznych jest sąd handlowy (Market Court). Aby umożliwić wykonawcom ewentualne skorzystanie z przysługujących im uprawnień, zamawiający jest obowiązany poinformować wykonawców na piśmie o miejscu zajętym przez danego kandydata lub oferenta, oraz o wynikach postępowania, wraz z uzasadnieniem (domniemywa się, że wykonawcy zostali prawidłowo poinformowani po upływie 7 dni od dnia wysłania tej informacji). Uzasadnienie powinno zawierać również instrukcje, jak i gdzie można wnieść odwołanie od decyzji zamawiającego (patrz niżej). Zawarcie umowy w sprawie zamówienia publicznego o wartości unijnej nie może nastąpić przed upływem 21 dni od dnia poinformowania wykonawców o wynikach postępowania (niezachowanie tego terminu jest możliwe tylko z uwagi na ważny interes publiczny).

W przypadku naruszenia przez zamawiającego ustawy, przepisów wydanych na jej podstawie, ustawodawstwa Unii Europejskiej lub Porozumienia w sprawie zamówień rządowych WTO (GPA) sąd może, uwzględniając odwołanie:

Z żądaniem odszkodowania można wystąpić w sytuacji, kiedy zastosowanie środków przewidzianych w pkt 1÷3 mogłoby wyrządzić szkodę zamawiającemu, innym uczestnikom postępowania lub naruszyć interes publiczny, lub jeżeli odwołanie jest wnoszone już po podpisaniu umowy w sprawie zamówienia publicznego. Wysokość odszkodowania jest pozostawiona uznaniu sądu – rzadko przekracza ono 10 % wartości zamówienia (sąd bierze pod uwagę powagę naruszenia prawa, wartość zamówienia oraz wysokość szkody poniesionej przez wykonawcę).

Prawo do wniesienia odwołania przysługuje zainteresowanemu podmiotowi (wykonawcy zainteresowanemu danym zamówieniem, który doznał szkody na skutek naruszenia prawa przez zamawiającego) oraz Ministrowi Przemysłu i Handlu.
Odwołanie należy wnieść na piśmie, w terminie 14 dni od dnia, kiedy wykonawca otrzymał informację o podjętej przez zamawiającego decyzji w sprawie zamówienia publicznego. Otrzymawszy odwołanie sąd może zabronić zamawiającemu wykonania decyzji będącej przedmiotem odwołania. Zawarcie umowy w sprawie zamówienia publicznego nie stoi na przeszkodzie rozpatrzeniu odwołania. Od odwołań wnoszonych do sądu pobiera się stały, niezależny od przedmiotu czy też wartości zamówienia, wpis w wysokości 204 euro. Czas trwania procedury odwoławczej jest niestety dość długi i wynosi około roku.

Od decyzji Rady podjętych po przeprowadzeniu odpowiedniego postępowania przysługuje apelacja do Najwyższego Sądu Administracyjnego. Ze środka tego korzysta się zgodnie z postanowieniami ustawy o odwołaniach od decyzji administracyjnych. Odwołanie do NSA wnosi się w terminie 30 dni.