Zamówienia publiczne w Islandii

Wprowadzenie

Islandia (isl. Ísland, oficjalnie Republika Islandii) to państwo położone w Europie Północnej, w północnej części Oceanu Atlantyckiego, na wyspie Islandia i kilku mniejszych wyspach, m.in. archipelagu Vestmannaeyjar. Powierzchnia kraju wynosi 103.125 km², zaś liczba ludności nieco ponad 325 tysięcy. Jest to zatem jeden z najrzadziej zaludnionych krajów świata (3 osoby na kilometr kwadratowy). Około 3% ludności stanowią Polacy. Stolicą kraju jest Rejkiawik (Reykjavík), w którym mieszka ok. 2/3 ludności Islandii. Islandia może poszczycić się najstarszym działającym nieprzerwanie parlamentem (tzw. Althing ustanowiony w połowie X wieku; nie działał tylko przez 45 lat między 1799 a 1844 r.). Walutą jest islandzka korona (ISK, 1 euro to ok. 140 koron).

Parlament Islandii (zdjęcie autora)

Islandia nie jest członkiem Unii Europejskiej. Przez kilka lat po kryzysie finansowym z 2008 r. prowadziła negocjacje w sprawie przystąpienia do UE. W marcu 2015 r. minister spraw zagranicznych Islandii oświadczył jednak, że Islandia nie jest już kandydatem do członkostwa w UE (aczkolwiek wniosek nie został formalnie wycofany). Islandia jest natomiast (razem z Norwegią oraz Lichtensteinem) członkiem Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG). Jakie są tego konsekwencje? Otóż zgodnie z regułami EOG szereg przepisów obowiązujących w Islandii (w tym również w zakresie zamówień publicznych) musi być zgodnych z unijnymi regulacjami (w naszym przypadku – dyrektywami w sprawie zamówień publicznych). W praktyce oznacza to również, że firmy spoza Islandii, ale z UE mają dostęp do zamówień publicznych na takich samych zasadach jak ubiegając się o kontrakty w państwach członkowskich UE. Islandia jest także członkiem strefy Schengen.

Rejkiawik (zdjęcie autora)

Podstawowym aktem prawnym regulującym udzielanie zamówień publicznych jest ustawa o zamówieniach publicznych nr 84/2007, która wdraża zarówno unijną dyrektywę klasyczną 2004/18, jak i tzw. dyrektywę sektorową 2004/17. Zgodnie z art. 14 ustawy zamówienia publiczne powinny być udzielane zgodnie z zasadami równego traktowania, niedyskryminacji oraz przejrzystości. Ustawa wymaga udzielenia zamówienia w sposób konkurencyjny i zgodny z wyżej wymienionymi zasadami w przypadku zamówień o wartościach szacunkowych przekraczających określone progi krajowe (bez VAT), tj.:

Jednakże nawet w przypadku zamówień o mniejszej wartości niż podane wyżej, zamawiający ma obowiązek uwzględnienia zasady efektywnego wydatkowania środków publicznych oraz porównywania ofert pochodzących od różnych przedsiębiorców. Co ciekawe, po przekroczeniu tych progów zamawiający należący do administracji państwowej stosują te same procedury udzielania zamówień, co określone w unijnych dyrektywach obowiązujących przecież od wyższych progów (tzw. progi unijne tj. 206.000 euro dla dostaw lub usług oraz 5.186.000 euro dla robót budowanych). Z kolei podmioty lokalne oraz inni zamawiający mogą stosować te procedury w przedziale od progów krajowych do progów unijnych, ale nie mają takiego obowiązku – ten powstaje w ich przypadku dopiero po przekroczeniu progów unijnych.

Organy w sprawach zamówień publicznych

Za politykę dotyczącą zamówień publicznych odpowiada Ministerstwo Finansów (http://eng.fjarmalaraduneyti.is/). Na stronie MF jest dostępne tłumaczenie na język angielski wspomnianej wyżej ustawy (http://eng.fjarmalaraduneyti.is/media/skjal/Act_nr_84_2007_on_Public_Procurement_28102013.pdf).

Istotną rolę odgrywa centralny zamawiający – Rikiskaup (ang. State Trading Centre - http://www.rikiskaup.is/english), który udziela zamówień na dostawy i usługi na rzecz administracji centralnej, a także udziela wsparcia w prowadzonych przez zamawiających postępowaniach (o ile zachodzi taka potrzeba). Na stronie Rikiskaup publikowane są ogłoszenia o udzielanych przez niego zamówieniach (w większości w języku islandzkim, ale informacje o zamówieniach objętych zakresem dyrektyw są zamieszczane także w języku angielskim). Na stronie Rikiskaup są zamieszczone także instrukcje, w jaki sposób uzyskać dostęp do informacji o zamówieniach publicznych - http://www.rikiskaup.is/media/rammavefur/Accessing-Tender-documents_-English-instructions.pdf). Rikiskaup świadczy swoje usługi odpłatnie zgodnie z taryfikatorem przyjętym przez Ministra Finansów. Przez pewien czas planowano także powołanie organu konsultacyjno-doradczego – Rady Zamówień Publicznych, jednakże w 2012 r. ostatecznie zarzucono ten pomysł.

Procedury udzielania zamówień publicznych

W przypadku zamówień o wartościach przekraczających progi krajowe zamawiający mają do wyboru następujące tryby udzielania zamówień publicznych:

Procedurami podstawowymi są procedura otwarta i ograniczona – mogą być one zastosowane zawsze, wg swobodnego uznania zamawiającego. Pozostałe tryby wymagają wystąpienia określonych okoliczności. Termin składania ofert w procedurze otwartej wynosi co najmniej 15 dni licząc od dnia następującego po dniu publikacji ogłoszenia. Z kolei w procedurze ograniczonej, dialogu konkurencyjnym oraz procedurze negocjacyjnej z publikacją ogłoszenia zamawiający jest obowiązany wyznaczyć co najmniej 15 dni na składanie wniosków o dopuszczenie do udziału w postępowaniu oraz 10 dni na składanie ofert przez zakwalifikowanych i zaproszonych wykonawców. W tym ostatnim przypadku termin biegnie od dnia następującego po dniu wysłania dokumentów do zaproszonych wykonawców. Jeżeli zachodzi pilna potrzeba udzielenia zamówienia, z powodu okoliczności na które nie ma wpływu zamawiający może wyznaczyć jeszcze krótszy termin składania ofert, ale nie mniej niż 7 dni od daty publikacji ogłoszenia o zamówieniu.

Dokumentacja przetargowa powinna być gotowa do udostępnienia zainteresowanym wykonawcom najpóźniej w ciągu 3 dni od publikacji ogłoszenia o zamówieniu. Wykonawca może domagać się dodatkowych informacji o zamówieniu, bądź też zadawać pytania dotyczące dokumentacji, pod warunkiem że wniosek o te informacje lub wyjaśnienia wpłynie do zamawiającego nie później niż na 7 dni przed upływem terminu wyznaczonego przez zamawiającego na składanie ofert (wniosków o udział). Z kolei wyjaśnienia zamawiającego powinny być przekazane nie później niż na 4 dni przed upływem terminu. Oferty składa się na piśmie (pocztą lub osobiście) lub drogą elektroniczną. Ustawa przewiduje publiczne otwarcie ofert, w którym mogą uczestniczyć wszyscy oferenci. Podczas otwarcia ofert odczytuje się nazwę (nazwisko) wykonawcy, cenę oferty oraz informacje czy została złożona przez niego oferta wariantowa (o ile jest dopuszczona przez zamawiającego).

Zamówienia udziela się wykonawcy, który zaproponował najkorzystniejszą ofertę, którą stanowi wg wyboru zamawiającego oferta z najniższą ceną (jeśli jedynym kryterium oceny jest cena) lub oferta w największym stopniu zaspokajająca potrzeby zamawiającego, w świetle opublikowanych przez niego kryteriów (jakość, cena, walor techniczny, charakterystyka estetyczna lub funkcjonalna, kryteria ekologiczne, społeczne, termin wykonania lub dostawy, usługi po sprzedaży, koszty operacyjne itp.). Wszystkie kryteria udzielenia zamówienia muszą być związane z przedmiotem zamówienia.

Selekcji wykonawców dokonuje się w oparciu o kryteria dotyczące ich sytuacji osobistej (niepodleganie wykluczeniu z uwagi na popełnienie określonych czynów – określonych przestępstw, a także bankructwo, zaleganie z podatkami itp.), zdolność do prowadzenia danej działalności (wpisanie do odpowiedniego rejestru), sytuacja finansowa i ekonomiczna wykonawców oraz zdolność techniczna. Dokumenty, jakich można żądać na potwierdzenie spełniania warunków udziału, są te same co w dyrektywach unijnych.

Publikacja ogłoszeń

Informacje o zamówieniach (zaproszenia do składania ofert lub wniosków do udziału w postępowaniu) powinny być publikowane w taki sposób, aby wszyscy ewentualnie zainteresowani świadczeniem usług lub dostawą towarów dla zamawiającego mogli powziąć wiadomości o tym fakcie. Ogłoszenia o zamówieniach o wartościach przekraczających progi unijne (tj. 134.000 lub 206.000 euro (w zależności od rodzaju zamawiającego) dla dostaw lub usług oraz 5.186.000 euro dla robót budowanych) są publikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej (www.ted.europa.eu).

Ogłoszenia powinny zawierać wszystkie niezbędne informacje do umożliwienia przez wykonawcę podjęcia decyzji o ewentualnym udziale w danym postępowaniu.

Równocześnie z publikacją ogłoszenia lub po, zamawiający może przesłać (celem zwiększenia zainteresowania wykonawców) informacje o udzielanym zamówieniu bezpośrednio do znanych sobie przedsiębiorców. Informacje te nie mogą wszakże wykraczać poza to, co zostało opublikowane i udostępnione wszystkim wykonawcom.

Środki i procedury odwoławcze

Po notyfikacji uczestnikom postępowania decyzji o wyborze oferty najkorzystniejszej zamawiający nie może zawrzeć umowy z wybranym wykonawcą zanim nie upłynie 10-dniowy okres tzw. standstill. Celem tego przepisu jest umożliwienie wykonawcom (którzy są zdania, że w postępowaniu doszło do naruszenia przepisów) do wniesienia ewentualnego odwołania od decyzji zamawiającego. Organem rozpatrującym odwołania jest Komisja ds. odwołań w zamówieniach publicznych (ang. Public Procurement Complaint Committee – PPCC). PPCC jest uprawniona do rozpatrywania odwołań dotyczących wszystkich decyzji zamawiających. Sprawami zamówień publicznych zajmują się również sądy powszechne, ale w praktyce dopiero po rozstrzygnięciu sprawy przez PPCC – z reguły w zakresie przyznania odszkodowania pokrzywdzonemu wykonawcy.

Co do zasady – odwołania w sprawach zamówień publicznych mogą być wnoszone w terminie 20 dni od dnia, w którym odwołujący dowiedział się lub przy zachowaniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o okolicznościach stanowiących podstawę wniesienia odwołania. Skargę o unieważnienie umowy zawartej niezgodnie z prawem można złożyć najpóźniej w ciągu 6 miesięcy od jej zawarcia.

Od odwołania wnosi się opłatę w wysokości około 150.000 ISK; jej celem jest zapobieżenie wnoszenia oczywiście bezzasadnych odwołań.

PPCC może unieważnić decyzję zamawiającego lub zobowiązać go do podjęcia określonych działań (np. usunięcia określonych zapisów ze specyfikacji zamówienia, ponownego opublikowania ogłoszenia o zamówieniu, zmiany treści ogłoszenia lub dokumentacji przetargowej itp.). PPCC może także nakazać zawieszenie postępowania w sprawie zamówienia publicznego. W sprawach przyznawania odszkodowań wyłączną kompetencję mają sądy.

Procedura odwoławcza ma zastosowanie do wszystkich zamówień objętych ustawą. Ustawa wymaga aby odwołania były rozpatrywane sprawnie i bezstronnie. Trzech członków wchodzących w skład PPCC (oraz trzech ich zastępców) jest powoływanych przez rząd na okres 4 lat. PPCC działa jak quasi-sąd – jest obsługiwana przez Ministerstwo Finansów, ale organizacyjne jest od niego oddzielona. Przewodniczący PPCC oraz jeszcze jeden członek PPCC muszą spełniać wymagania takie jakie stawia się przez sędziami sądów okręgowych (wymóg dotyczy także ich zastępców), ostatni członek (i jego zastępca) powinni być ekspertami w sprawach zamówień publicznych. Od wyroku PPCC przysługuje prawo do wniesienia skargi do sądu powszechnego (w terminie 6 miesięcy od momentu, w którym niezadowolona strona postępowania dowiedziała się o wyroku).