Podstawowym aktem prawnym dotyczącym zamówień publicznych we Włoszech jest Dekret legislacyjny nr 163 z 12 kwietnia 2006 roku, “Codice dei contratti pubblici relativi a lavori, servizi e forniture in attuazione delle direttive 2004/17/CE e 2004/18/CE” [Kodeks zamówień publicznych na roboty budowlane, usługi i dostawy zgodnie z Dyrektywami 2004/17/WE oraz 2004/18/WE], opublikowany w Oficjalnym Biuletynie nr 100 z 2 maja 2006 roku (Ord. Suppl. nr 107). Jego przepisy weszły w życie 1 lipca 2006 roku i regulują wszystkie procedury zarówno dla zamówień powyżej, jak i poniżej progu ustalonego przez UE (patrz niżej).
Szczegółowe informacje odnośnie zamówień publicznych we Włoszech można znaleźć m.in. na stronach:
Instytucje odpowiedzialne za zamówienia publiczne
Jednym z najważniejszych podmiotów odpowiedzialnych za kwestie koordynacji działań związanych z zamówieniami publicznym pełni wspomniany wyżej Urząd Nadzoru nad Przetargami Publicznymi. Jego oryginalna włoska nazwa jest trochę myląca, gdyż do jego właściwości należą od kilku lat nie tylko roboty budowlane, ale również dostawy i usługi. Co do zasady system zamówień publicznych jest zdecentralizowany, czyli że poszczególni zamawiający, w zależności od potrzeby, sami prowadzą postępowania na zakup towarów, usług oraz robót im potrzebnych, biorąc odpowiedzialność za poprawność prowadzonych przez siebie postępowań. Istnieje wszakże możliwość skorzystania z usług tzw. centralnego zamawiającego, czyli podmiotu który prowadzi działalność polegającą na udzielaniu zamówień w imieniu i na rzecz swoich klientów, czyli urzędów administracji publicznej. Rolę taką pełni CONSIP (www.consip.it). Jest to jest spółka akcyjna w całości kontrolowana przez Ministerstwo Gospodarki i Finansów. Umowy podpisywane przez CONSIP dotyczą m.in. towarów związanych z branżą teleinformatyczną, energii elektrycznej, gazu ziemnego, artykułów biurowych, samochodów, urządzeń medycznych. Obowiązek korzystania z usług CONSIP ma administracja centralna. Jednostki samorządu terytorialnego nie muszą korzystać z usług centralnego zamawiającego, jednak podpisywane przez nie umowy z innymi wykonawcami nie mogą być mniej korzystne.
Ważną rolę pełni też Dyrekcja ds. Zakupów w Sieci dla Administracji Publicznej (DARPA). Jej zadaniem jest opracowywanie i propagowanie innowacyjnych rozwiązań mających na celu optymalizację wydatkowania środków publicznych, opracowywanie nowych modeli procedury udzielania zamówień. Odpowiada również za opracowanie i upowszechnienie strategii w zakresie zamówień elektronicznych, uruchomienie i zarządzanie programem wspierającym administrację publiczną we wprowadzaniu zmian, przygotowanie i zarządzanie systemem monitorowania wydatków publicznych.
Publikacja ogłoszeń
O ile procedura udzielania zamówienia tego wymaga, ogłoszenie o zamówieniu jest publikowane w zależności od wartości zamówienia w Dzienniku Urzędowym UE (www.ted.europa.eu) oraz w publikatorach krajowych/lokalnych, lub tylko na poziomie krajowym/lokalnym. W przypadku zamówień o wartościach europejskich (na dostawy i usługi w zależności od zamawiającego 133.000 lub 206.000 euro, a dla robót budowlanych 5.150.000 euro) zamawiający, przed ogłoszeniem przetargu w kraju, zobowiązani są do przesłania ogłoszeń drogą elektroniczną do Komisji Europejskiej.
Ogłoszenia o przetargach zamieszczane są oprócz tego:
- w Dzienniku Urzędowym Republiki Włoskiej – wydaniu specjalnym dot. zamówień publicznych, w „profilu nabywcy” przygotowywanym przez zamawiającego, na stronach internetowych Ministerstwa Infrastruktury i Transportu (http://www.infrastrutturetrasporti.it/) – nie później niż 2 dni po publikacji w Dzienniku Urzędowym, a także na stronach internetowych Monitora Zamówień Publicznych, z odniesieniem do szczegółów ogłoszenia zawartych w Dzienniku Urzędowym.
W przypadku zamówień mniejszej wartości zamawiający nie jest w żaden sposób zobowiązany do zamieszczenia ogłoszenia czy też przesyłania informacji o zamówieniu poza granicami Włoch.
W przypadku robót budowlanych ogłoszenia o przetargu publikowane są nie tylko w „Profilu nabywcy”, ale także na stronach internetowych Ministerstwa Infrastruktury oraz w skróconej postaci w krajowym dzienniku oraz gazecie lokalnej. Jeżeli wartość zamówienia przekracza 500.000 euro stosowne ogłoszenie zamieszczane jest także we włoskim Dzienniku Urzędowym, a w przypadku zamówień o mniejszej wartości – ogłoszenie zamieszczane jest na tablicy ogłoszeń urzędu miejskiego właściwego dla miejsca realizacji zamówienia.
Procedury zamówieniowe
Procedury udzielania zamówień zależą oczywiście od tego czy wartość zamówienia przekracza progi unijne czy też nie.
Procedury wyboru ofert mogą zostać podzielone na:
a) zwykłe procedury (przetarg nieograniczony oraz przetarg ograniczony), które mogą być stosowane zgodnie z uznaniem zamawiającego;
b) procedury szczególne, które mogą być stosowane tylko w określonych okolicznościach:
- negocjacje z ogłoszeniem;
- negocjacje bez ogłoszenia;
- dialog konkurencyjny;
- konkurs na projekt;
- system dynamicznych zakupów.
</div class="mgn2">
Procedura jest wybierana przez samego zamawiającego w celu wybrania najkorzystniejszej oferty w zgodzie z powyższymi kryteriami. Informacja o formie przetargu zawarta jest w ogłoszeniu (jeśli konkretna procedura stawia taki wymóg). Czas na przygotowanie oferty zależy od trybu, wartości zamówienia oraz szczególnych okoliczności (np. pilna potrzeba udzielenia zamówienia). Minimalny termin składania ofert w procedurze otwartej wynosi wprawdzie 52 dni, ale po zastosowaniu wszystkich możliwych, dopuszczalnych prawem redukcji może to być zaledwie 10 dni (np. zamawiający zamieścił wcześniej informację o planowanych zamówieniach, ogłoszenie przesłał do publikacji Internetem i zamieścił SIWZ na stronie internetowej). W przypadku zamówień podprogowych absolutne minimum to 7 dni licząc od daty publikacji.
W przypadku zamówień podprogowych warunki dotyczące przesyłania zgłoszeń oraz przyjmowania ofert są znacznie ograniczone. Dla robót budowlanych o wartości do 100.000 euro zawsze można zastosować negocjacje z ogłoszeniem.
Warto zwrócić uwagę na przepis, zgodnie z którym oferty zawierające tzw. nienormalnie niskie ceny mogą zostać automatycznie odrzucone (jeżeli otrzymano przynajmniej 5 ofert) bez konieczności stosowania procedur weryfikacji. Przepis ten został jednak stosunkowo niedawno zakwestionowany przez Europejski Trybunał Sprawiedliwości i należy spodziewać się jego zmiany.
W przypadku dostaw i usług, górną granicą poniżej której można udzielić zamówienia z wolnej ręki jest 20.000 euro. Jeżeli wartość zamówienia przekracza 20.000 euro, zamawiający może udzielić zamówienia, z zachowaniem zasad przejrzystości, proporcjonalności, równego traktowania, po przeprowadzeniu rozmów z przynajmniej 5 dostawcami, jeżeli istnieje taka liczba dostawców odpowiadających przedmiotowi zamówienia, w oparciu o badanie rynku lub właściwe rejestry. Wymóg zebrania ofert od wielu dostawców nie obowiązuje w przypadku gdy charakter usług lub dostaw jest ogólnie znany pod kątem technicznym lub rynkowym, lub gdy łączna kwota wydatków nie przekracza 20.000 euro (bez VAT), lub gdy kwota ta nie jest większa od 40.000 euro (bez VAT) jeżeli dostawy lub usługi muszą zostać zakupione w trybie pilnym ze względu na nieprzewidziane wcześniej okoliczności.
Warunki, jakie trzeba spełnić oraz dokumenty potrzebne
Aby być uprawnionym do udziału w przetargach publicznych na dostawy i usługi, podmioty biorące udział w przetargu powinny dowieść, że spełniają wszystkie stawiane wymogi oraz uprawniają zamawiającego do sprawdzenia tego faktu w każdym czasie trwania procedury przetargowej:
1) ogólne wymogi, ściśle powiązane z podmiotem biorącym udział w przetargu, dotyczą etyki oraz sytuacji osobistej podmiotu. W skrócie oznacza to, że podmiot jest uprawniony do udziału w przetargu tylko jeżeli spełnia wymogi etyczne, rzetelności oraz zasad zarządzania i kontroli, które muszą być potwierdzone dostarczeniem dowodu o niekaralności i braku powiązań np. z mafią;
2) wymogi techniczne i finansowe – spełnienie tych wymogów sprowadza się do dostarczenia oświadczeń bankowych (z przynajmniej dwóch różnych banków), sprawozdania finansowego lub skrótu bilansu, sprawozdania dotyczącego całkowitych obrotów, oraz opisu produktów i usług świadczonych przez ostatnie 3 lata, które są identyczne z określonymi w przedmiocie zamówienia. Wspomniane dokumenty mają na celu zagwarantowanie, że firma jest wiarygodna finansowo;
3) wymogi techniczne i fachowe – wymogi te są ujęte w ogłoszeniu o przetargu lub w zaproszeniu do udziału w przetargu. Spełnienie wymogu fachowości powinno zostać potwierdzone przez stosowne certyfikaty, członkostwo w organizacjach oraz wpisy do odpowiednich rejestrów stosownie do kraju pochodzenia oferenta.
Kryteriami udzielenia zamówienia są, tak jak gdzie indziej, wg uznania zamawiającego wyłącznie najniższa cena albo tzw. oferta najkorzystniejsza ekonomicznie. W przypadku tej ostatniej wszystkie podkryteria (takie jak np. (jakość, serwis po sprzedaży, termin dostawy, termin wykonania, estetyka, funkcjonalność itp.) wraz z ich wagą powinny być wskazane w ogłoszeniu o zamówieniu lub dokumentacji przetargowej. Umowa z wybranym wykonawcą powinna być podpisana najpóźniej w ciągu 60 dni od daty ostatecznej decyzji o udzieleniu zamówienia.
Procedury odwoławcze
Jakiekolwiek skargi i odwołania skierowane przeciwko zamawiającym ze względu na naruszenie przez zamawiającego przepisów dotyczących udzielania zamówień publicznych powinny być składane we wspomnianym wyżej Urzędzie Nadzoru lub w Urzędzie odpowiedzialnym za zapewnienie uczciwej konkurencji na rynku. Zarówno wszelkie zamówienia, jak i konkursy dotyczące robót budowlanych, usług oraz dostaw mogą zostać zakwestionowane poprzez złożenie skargi do właściwego Regionalnego Sądu Administracyjnego (z możliwym odwołaniem do sądu powszechnego) lub poprzez wniesienie wyjątkowej apelacji do Prezydenta Republiki.
W przypadku szczególnie poważnych i pilnych spraw, podmiot uprawniony do złożenia skargi może zaproponować wprowadzenie środków tymczasowych, które wydają się niezbędne do czasu rozstrzygnięcia w kwestii skargi. Skarga powinna być złożona do prezesa Regionalnego Sądu Administracyjnego właściwego dla rozpatrywanego przetargu. Prezes Sądu lub wyznaczony przez niego sędzia powinien podjąć decyzję odnośnie skargi po wysłuchaniu stron, jeżeli jest to wykonalne. Spory związane z realizacją zamówienia (tzn. nie związane z procesem wyłonienia wykonawcy) mogą być także rozpatrywane poza sądem, np. polubownie (po obowiązkowym wysłuchaniu opinii prawników zamawiającego lub w przypadku braku prawników tylko dla zamówień o wartości poniżej 100.000 euro) w przypadku jakichkolwiek niezgodności dotyczących realizacji zamówienia.
[1] LE NUOVE REGOLE IN TEMA DI APPALTI di Stefano Maria Cerillo e Maurizio Mensi