Perspektywa finansowa na lata 2021-2027 to nie tylko nowe środki na inwestycje dla państw członkowskich Unii Europejskiej, ale także nowe przepisy w zakresie ich wydatkowania. Komisja Europejska świadoma zarówno zagrożeń, jak i wyzwań, przed którymi w najbliższych latach stoi Europa, wprowadziła do porządku prawnego państw członkowskich nową zasadę horyzontalną – DNSH („nie czyń poważnych szkód”). Jest to wyraz podejścia Unii Europejskiej do promocji i wspierania inwestycji zrównoważonych środowiskowo, które:

  • są zgodne z dorobkiem prawnym wspólnoty,
  • nie powodują znaczącego niekorzystnego wpływu na środowisko,
  • wnoszą istotny wkład w osiągnięcie dobrego stanu środowiska.

Gdybyśmy mieli odnieść zasadę „nie czyń poważnych szkód” do obowiązującej na gruncie UE od wielu lat zasady zrównoważonego rozwoju (ZZR) to należy wyraźnie podkreślić, że DNSH stanowi zawężenie ZZR i odnosi się tylko i wyłącznie do racjonalnych rozwiązań w aspekcie środowiskowym.

Podstawy prawne DNSH

Do najważniejszych aktów prawnych na poziomie Unii Europejskiej, które określają zasadę „nie czyń poważnych szkód” na etapie wdrażania Funduszy Europejskich zaliczamy:

  1. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/852 z dnia 18 czerwca 2020 r. w sprawie ustanowienia ram ułatwiających zrównoważone inwestycje (tzw. rozporządzenie ws. taksonomii), które ustanawia kryteria służące ustaleniu, czy dana działalność gospodarcza jest zrównoważona środowiskowo i w jakim stopniu:
    • w art. 9 określa sześć obszarów analizy (celów środowiskowych) dla zrównoważonej środowiskowo działalności,
    • w art. 17 określa kryteria uznania, że dochodzi do wyrządzenia poważnej szkody dla poszczególnych celów środowiskowych,
    • w art. 10-16 określa kryteria uznania, że działalność wnosi istotny wkład dla poszczególnych celów środowiskowych.
  1. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/1060 z dnia 24 czerwca 2021 r. ustanawiające wspólne przepisy dotyczące EFRR, EFS Plus, FS (tzw. ROZPORZĄDZENIE OGÓLNE), zgodnie z którym: „Fundusze powinny wspierać działania, które byłyby prowadzone z poszanowaniem norm i priorytetów Unii w zakresie klimatu i środowiska i które nie czyniłyby poważnych szkód dla celów środowiskowych w rozumieniu art. 17 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady UE 2020/852”.
  2. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/1058 z dnia 24 czerwca 2021 r. w sprawie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Funduszu Spójności, które stanowi, że „oba Fundusze powinny wspierać działania, które są prowadzone z poszanowaniem norm i priorytetów Unii w zakresie klimatu i środowiska, które nie czynią poważnych szkód dla celów środowiskowych i zapewniają transformację w kierunku gospodarki niskoemisyjnej w ramach dążeń do osiągnięcia neutralności klimatycznej Unii do 2050 r.”.
Zasada DNSH w projektach budowlanych

Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej o zasadzie DNSH, jej praktycznym zastosowaniu oraz unikaniu błędów podczas oceny zgodności projektów, pobierz nasz e-book! Znajdziesz w nim szczegółowe omówienie tematów oraz praktyczne wskazówki, które pomogą Ci skutecznie wdrożyć zasadę „Nie wyrządzaj znaczącej szkody” w Twoich inwestycjach. 

Pobierz >>

W jaki sposób wdrożono zasadę DNSH na grunt prawa polskiego?

Zanim instytucje zarządzające i pośredniczące zaczęły ogłaszać nabory wniosków w ramach nowej perspektywy finansowej 2021-2027, trwały prace nad wprowadzeniem zasady DNSH do wszystkich dokumentów konkursowych. W przypadku programów regionalnych warunkiem koniecznym było sporządzenie dokumentu pn.: Analiza spełnienia zasady DNSH dla całego programu. Celem tego dokumentu jest uzyskanie odpowiedzi na pytanie: czy realizacja ujętych w danym programie typów działań nie wyrządzi poważnych szkód dla celów środowiskowych? Analizie poddano zatem wszystkie typy działań, które są możliwe do wsparcia w ramach celów szczegółowych danego programu. Następnie odpowiednie zapisy dot. zasady „nie czyń poważnych szkód” implementowano do Szczegółowego Opisu Osi Priorytetowych, Kryteriów wyboru projektów, Regulaminów wyboru projektów oraz odpowiednich załączników.

Należy zwrócić uwagę, że zasadę DNSH charakteryzuje podejście „wszystko albo nic”. Co to oznacza w praktyce? Spełnienie zasady wymagane jest w odniesieniu do każdego z 6 celów środowiskowych (patrz ramka), gdyż poważna szkoda dla jednego celu oznacza niezgodność z zasadą DNSH. Jeżeli podczas realizacji projektu dochodzi do jakiś zmian, beneficjent nadal jest zobowiązany do przestrzegania zasady DNSH. Instytucja zarządzająca programem zweryfikuje bowiem spełnienie zasady „nie czyń poważnych szkód” zarówno podczas kontroli projektu, jak i przy dokonywaniu płatności.

CELE ŚRODOWISKOWE UE
  1. łagodzenie zmian klimatu,
  2. adaptacja do zmian klimatu,
  3. zrównoważone wykorzystywanie i ochrona zasobów wodnych i morskich,
  4. przejście na gospodarkę o obiegu zamkniętym,
  5. zapobieganie zanieczyszczeniu i jego kontrola,
  6. ochrona i odbudowa bioróżnorodności i ekosystemów.

W jaki sposób potwierdzić spełnienie zasady DNSH na poziomie projektu?

Podczas sporządzania wniosku o dofinansowanie to na beneficjencie ciąży obowiązek udowodnienia, że podczas realizacji projektu oraz po jego zakończeniu nie dojdzie do poważnych szkód. W tym celu wnioskodawca może powołać się na następujące dokumenty:

  • ustalenia z uzyskanych dla danej inwestycji decyzji i zezwoleń (np. decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach),
  • analizę przepisów prawa powszechnie obowiązującego (np. miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, dokumenty obowiązujące dla poszczególnych form ochrony przyrody),
  • projekt budowlany (chodzi tutaj przede wszystkim o wskazanie zawartych rozwiązań technicznych, technologicznych oraz organizacyjnych),
  • dokumenty strategiczne, z których wynika realizacja projektu,
  • dane dostępne publicznie (informacje z Geoportalu, E-map, powiatowy WebEwid, Hydroportal, Geoserwis GDOŚ, Bank Danych o Lasach itp.).

Dodatkowo wnioskodawca wykazując spełnienie zasady DNSH może posiłkować się audytem energetycznym oraz audytem efektywności energetycznej, inwentaryzacją przyrodniczą, decyzją o środowiskowych uwarunkowaniach, zezwoleniem lub zgłoszeniem robót geologicznych a także pozwoleniem wodnoprawnym.

Należy również pamiętać, że w przypadku projektów infrastrukturalnych, beneficjenci są zobowiązani do wypełnienia załącznika do wniosku, zawierającego informacje o wpływie projektu na środowisko, którego ważnym elementem jest informacja na temat spełnienia zasady „nie czyń poważnych szkód”. To właśnie w tym dokumencie beneficjent zamieszcza obszerne uzasadnienie, że projekt nie wyrządzi znaczących szkód w odniesieniu do każdego celu środowiskowego (patrz ramka).

PRZYKŁADOWE UZASADNIENIA

Sprawdźmy zatem na podstawie kilku przykładów, w jaki sposób należy uzasadnić odpowiedzi na poszczególne pytania z załącznika o wpływie projektu na środowisko.

  1. Czy projekt na jakimkolwiek etapie spowoduje znaczące emisje gazów cieplarnianych?

Beneficjent powinien podać główne źródła, skalę oraz charakter emisji gazów cieplarnianych np. czy będzie dotyczyła etapu realizacji, czy funkcjonowania inwestycji. Jeżeli dojdzie do emisji gazów cieplarnianych na etapie realizacji, należy wskazać np. ruch pojazdów, prace maszyn budowlanych oraz zużycie energii, ciepła i chłodu. W przypadku etapu użytkowania wskazuje się ruch pojazdów oraz produkcję i zużycie energii elektrycznej.

  1. Czy infrastruktura projektu będzie odporna na ekstremalne zjawiska pogodowe?

Należy wówczas uzasadnić, że infrastruktura została zaprojektowana, wykonana i będzie użytkowana z uwzględnieniem odporności na niekorzystne zjawiska klimatyczne. Można w tym miejscu powołać się na materiały i technologie wykorzystywane w trakcie prac oraz konkretne rozwiązania zapewniające odporność np. odwodnienie, system klimatyzacji, odpowiednia konstrukcja budynku. Na etapie eksploatacji infrastruktury warto przywołać bieżące utrzymanie, przeglądy eksploatacyjne oraz remonty.

  1. Czy projekt będzie znacząco negatywnie wpływał na jakość i ilość zasobów wodnych oraz morskich?

W uzasadnieniu należy odnieść się do uzyskanych decyzji np. pozwolenia wodnoprawnego, opinii stosownego organu Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie. Na etapie realizacji projektu warto wskazać: pobory wody na cele technologiczne, produkcję ścieków, zagospodarowanie wód opadowych czy też odwadnianie terenu. W przypadku eksploatacji nowej infrastruktury należy odnieść się do poboru wód na cele socjalne i technologiczne, produkcji ścieków oraz zanieczyszczenia terenu.

  1. Czy w projekcie planuje się gospodarować odpadami zgodnie z hierarchią postępowania z odpadami?

Przede wszystkim beneficjent powinien wykazać, czy na etapie realizacji projektu zaplanowano ograniczanie powstawania odpadów, ich ponowne użycie lub kierowania do recyklingu. Na etapie realizacji projektu mowa o odpadach rozbiórkowych, budowlanych, komunalnych oraz masie ziemnej, a w przypadku eksploatacji wyróżniamy odpady z bieżącego utrzymania, napraw oraz odpady specyficzne.

  1. Czy projekt zakłada rozwiązania ograniczające emisje zanieczyszczeń?

Beneficjenci powinni zwrócić szczególną uwagę na ograniczenie uciążliwości hałasu, drgań oraz zapylania na okoliczne tereny zabudowane podczas realizacji projektu. Zarówno na etapie realizacji, jak i funkcjonowania należy stosować takie rozwiązania techniczne i technologiczne, które mają na celu ograniczenie emisji do powietrza, gleby i wód. W uzasadnieniu warto podać konkretne rozwiązania dotyczące monitorowania i kontroli emisji zanieczyszczeń, a także sposób postępowania w sytuacjach awaryjnych.

  1. Czy planowane do zastosowania w projekcie materiały gwarantują trwałość infrastruktury i zakupionego sprzętu oraz ich utrzymanie przez długi czas w dobrym stanie?

W tym miejscu beneficjent powinien uzasadnić dlaczego zastosował akurat takie materiały oraz technologie. W projektach unijnych bardzo ważnym elementem jest trwałość projektu, dlatego też należy wskazać, jak ta trwałość zostanie utrzymana (odniesienie do napraw oraz wymiany elementów). Wszystkie materiały powinny być bezpieczne oraz zgodne z przepisami techniczno-budowlanymi, a także normami jakości.

Jakie błędy popełniają beneficjenci przy uzasadnianiu DNSH?

Instytucje oceniające wnioski tworzą już katalog najczęściej popełnianych błędów, które powstają podczas uzasadnienia zasady „nie czyń poważnych szkód”.

  1. Po pierwsze, osoby sporządzające wniosek o dofinansowanie, w myśl zasady „lepiej więcej niż mniej” w różnych częściach wniosku powtarzają te same treści. Dlatego też zaleca się zapoznanie z odpowiednimi rozdziałami dokumentu pn. Analiza spełnienia zasady DNSH dla programu.
  2. Po drugie, występujące w dokumentacji opisy są zbyt ogólne i brakuje w nich konkretnych metod, które umożliwią spełnienie zasady DNSH (natomiast bardzo często pojawiają się same deklaracje spełnienia).
  3. Trzeci element, na który warto zwrócić uwagę to fakt, że przywoływane rozwiązania techniczne są po prostu niespójne z opisem występującym we wniosku o dofinansowanie oraz studium wykonalności.
  4. Po czwarte, beneficjenci często przeceniają swoje możliwości przedstawiając rozwiązania zbyt ambitne w małych projektach, np. proponują zastosowanie konkluzji BAT (najlepsze dostępne techniki) albo zakładają, że skierują całość odpadów do recyklingu.
  5. Na koniec warto również wspomnieć, że wnioskodawcy skupiają się na etapie realizacji, a brakuje odniesienia do etapu eksploatacji i długoletniego oddziaływania na środowisko. Najczęściej we wniosku brakuje również informacji o poborze wody, produkcji ścieków i odpadów oraz zużyciu ciepła, chłodu i energii elektrycznej.

Zgodność projektu z zasadą DNSH jest potwierdzana przez beneficjenta w treści wniosku oraz w specjalnym formularzu, który jest przeznaczony do kwestii środowiskowych (w różnych programach może być on inaczej nazywany: ocena oddziaływania na środowisko lub informacja o wpływie projektu na środowisko).
Podczas oceny instytucja bierze pod uwagę:

  • kryteria z art. 17 rozporządzenia ws. taksonomii,
  • cykl życia produktu lub usługi,
  • skutki środowiskowe dostarczonych produktów i świadczonych usług,
  • skutki środowiskowe samej działalności.

Dla potwierdzenia zgodności projektu z zasadą „nie czyń poważnych szkód” wnioskodawcy powinni powoływać się na przyjęte w projekcie rozwiązania techniczne, technologiczne i organizacyjne, powszechnie obowiązujące przepisy prawa, kluczowe do realizacji projektu dokumenty strategiczne, a także odpowiednie ustalenia z uzyskanych decyzji i zezwoleń dot. korzystania ze środowiska. Przedsiębiorcy muszą pamiętać, że zarówno dokumentacja z procesu inwestycyjnego, jak i prowadzonej już działalności będzie podlegała weryfikacji pod kątem spełnienia zasady DNSH podczas realizacji projektu oraz jego kontroli.