Nie trzeba chyba nikogo przekonywać, że w szczególności długoterminowe umowy w sprawie zamówień publicznych na roboty budowlane często wymagają dokonywania w nich zmian. Potrzeba ta wynika przede wszystkim z wad opisu przedmiotu zamówienia przekazanego przez zamawiającego (o czym pisałam w poprzednich częściach cyklu) lub zmianie priorytetów i celów samego zamawiającego. Brak postanowień umownych odpowiadających tej potrzebie powoduje dodatkowe spory i koszty po obu stronach umowy.

Kiedy zmiana umowy jest możliwa

Zgodnie z art. 455 ust. 1 Pzp zakazuje się zmian postanowień zawartej umowy w stosunku do treści oferty, na podstawie której dokonano wyboru wykonawcy, chyba że zachodzi co najmniej jedna z następujących okoliczności:

  • Niezależnie od wartości tej zmiany, o ile została przewidziana w ogłoszeniu o zamówieniu lub dokumentach zamówienia, w postaci jasnych, precyzyjnych i jednoznacznych postanowień umownych, które mogą obejmować zasady wprowadzania zmian wysokości ceny. Muszą one spełniać łącznie następujące warunki: określać rodzaj i zakres zmian, warunki ich wprowadzenia oraz nie przewidywać zmian, które modyfikowałyby ogólny charakter umowy (art. 455 ust. 1 pkt 1 Pzp).
  • Gdy nowy wykonawca ma zastąpić dotychczasowego wykonawcę (art. 455 ust. 1 pkt 2 Pzp):
    • jeżeli taka możliwość została przewidziana w postanowieniach umownych,
    • w wyniku sukcesji, wstępując w prawa i obowiązki wykonawcy, w następstwie przejęcia, połączenia, podziału, przekształcenia, upadłości, restrukturyzacji, dziedziczenia lub nabycia dotychczasowego wykonawcy lub jego przedsiębiorstwa, o ile nowy wykonawca spełnia warunki udziału w postępowaniu, nie zachodzą wobec niego podstawy wykluczenia oraz nie pociąga to za sobą innych istotnych zmian umowy, a także nie ma na celu uniknięcia stosowania przepisów ustawy,
    • w wyniku przejęcia przez zamawiającego zobowiązań wykonawcy względem jego podwykonawców, w przypadku, o którym mowa w art. 465 ust. 1.
  • Jeżeli dotyczy realizacji przez dotychczasowego wykonawcę, dodatkowych dostaw, usług lub robót budowlanych, a w przypadku zamówień w dziedzinach obronności i bezpieczeństwa – usług lub robót budowlanych, których nie uwzględniono w zamówieniu podstawowym, o ile stały się one niezbędne. Dodatkowo powinny być spełnione łącznie następujące warunki:
    • zmiana wykonawcy nie może zostać dokonana z powodów ekonomicznych lub technicznych, w szczególności dotyczących zamienności lub interoperacyjności wyposażenia, usług lub instalacji zamówionych w ramach zamówienia podstawowego,
    • zmiana wykonawcy spowodowałaby istotną niedogodność lub znaczne zwiększenie kosztów dla zamawiającego, 
    • wzrost ceny spowodowany każdą kolejną zmianą nie przekracza 50% wartości pierwotnej umowy, a w przypadku zamówień w dziedzinach obronności i bezpieczeństwa łączna wartość zmian nie przekracza 50% wartości pierwotnej umowy, z wyjątkiem należycie uzasadnionych przypadków (art. 455 ust. 1 pkt 3 Pzp).
  • Jeżeli wystąpią okoliczności, których zamawiający, działając z należytą starannością, nie mógł przewidzieć, o ile zmiana nie modyfikuje ogólnego charakteru umowy a wzrost ceny spowodowany każdą kolejną zmianą nie przekracza 50% wartości pierwotnej umowy (art. 455 ust. 1 pkt 4 Pzp).
  • Dopuszczalne są również zmiany umowy bez przeprowadzenia nowego postępowania o udzielenie zamówienia, których łączna wartość jest mniejsza niż progi unijne oraz jest niższa niż 10% wartości pierwotnej umowy, w przypadku zamówień na usługi lub dostawy, albo 15%, w przypadku zamówień na roboty budowlane, a zmiany te nie powodują zmiany ogólnego charakteru umowy (art. 455 ust. 2 Pzp).

W przypadku zaistnienia okoliczności wymagających wykonania robót budowlanych odmiennie niż przewidziano w opisie przedmiotu zamówienia lub robót budowlanych nieobjętych tym opisem, zamawiający musi każdorazowo dokonać kwalifikacji zaistniałej sytuacji i niejako przypisać ten stan faktyczny do konkretnego przepisu. Wystarczy, iż to przypisanie dotyczy jednej z opisanych w prawie przesłanek, każda z nich może być bowiem stosowana odrębnie i skorzystanie z jednej nie powoduje zakazu ani nie ogranicza skorzystania z innej, w przypadku kolejnego zdarzenia w trakcie realizacji umowy.