ESG na placu budowy

Branża budowlana znajduje się w ścisłej czołówce sektorów, o których dyskutuje się w kontekście zrównoważonego rozwoju i dekarbonizacji. Dlaczego? Bo duża część emisji gazów cieplarnianych pochodzi z budynków mieszkalnych i komercyjnych. W 2022 roku w Unii Europejskiej budynki te odpowiadały za produkcję 11,9% emisji gazów cieplarnianych [1]. Szacuje się, że cały sektor budownictwa odpowiada za ok. 37% globalnych emisji CO2 [2]. Na ten wynik składają się zarówno emisje bezpośrednie pochodzące m.in. z ogrzewania i chłodzenia budynków, jak i pośrednie – wynikające z produkcji materiałów budowlanych (m.in. betonu, stali, szkła czy aluminium).
Tak wysoki udział sprawia, że budownictwo jest jednym z głównych sektorów, w którym należy podjąć intensywne działania na rzecz transformacji klimatycznej.

Wymagania na budowie

Najczęściej wykonawcy pierwszy raz spotkają się z zagadnieniami ESG, gdy okazuje się, że inwestycja, w której budowie uczestniczą, będzie podlegać certyfikacji wielokryterialnej – LEED, BREEAM czy Zielony dom. To właśnie wtedy najłatwiej wyznaczać ścieżkę stosowania zasad ESG w pracach budowlanych. Kryteria mogą różnić się w zależności od certyfikatu, ale w istocie obejmują podobne zagadnienia. Zobaczmy, jak to wygląda w przypadku starania się o certyfikację BREEAM.

Drewno

Pierwszym punktem, na który należy zwrócić uwagę, jest stosowanie na budowie drewna z legalnego pochodzenia. Takie drewno powinno mieć certyfikat FSC 100% lub PEFC. Z tym że do jednostki certyfikującej wykonawca powinien dostarczyć nie tylko certyfikat, ale także dowód zakupu materiałów drewnianych i drewnopochodnych (faktury, WZ). Warto zaznaczyć, że także drewno wbudowane w obiekt powinno mieć ten certyfikat i jest to wytyczna minimalna, od której uzależnione jest zdobycie certyfikatu.

Media i transport

Generalny wykonawca jest zobligowany do wyznaczenia osoby, która będzie odpowiedzialna za kontrolowanie zużycia energii i wody. Wytyczne dotyczą również monitoringu transportu dostaw materiałów budowlanych i wywozu odpadów.

Teren budowy

Następny punkt dotyczy szeroko pojętego prowadzenia budowy w sposób zrównoważony (adekwatny punkt znajdziemy również w certyfikacji Zielony dom). Chodzi o zapewnienie bezpiecznego i odpowiedniego dostępu do terenu budowy (w tym poruszania się po nim), a także do miejsc parkingowych lub do transportu publicznego. ważne jest odpowiednie oświetlenie całego placu budowy (także ogrodzenia), utrzymanie dróg dojazdowych w czystości, oznakowanie wszystkich wejść i wyjść. Musi być zapewniony łatwy i bezpieczny dostęp do chodników i ścieżek, które powinny być dostosowane do potrzeb osób z niepełnosprawnością.
Jeśli na budowie pracują osoby, które nie posługują się językiem polskim, komunikacja powinna być przekazywana w zrozumiałym dla nich języku. W wytycznych dotyczących certyfikacji wskazuje się również na konieczność umieszczenia skrzynki na listy przy wejściu na budowę, aby zapobiec wchodzeniu  tam osób postronnych.

Lokalna społeczność

Aby otrzymać certyfikat, trzeba też skoncentrować się na utrzymaniu pozytywnych relacji z lokalną społecznością (zagadnienie „dobry sąsiad”). Sprowadza się to do kilku działań:

• wysłania listów z informacją obudowie do wszystkich sąsiadów przed rozpoczęciem prac oraz po ich zakończeniu,
• dostosowania godzin pracy do warunków panujących w okolicy,
• ograniczenia hałasu (szczególnie w przypadku, jeśli budowa znajduje się w pobliżu domów mieszkalnych, szkół czy szpitali).

Ogrodzenie budowy powinno być dopasowane do otoczenia, odpowiednio oświetlone i oznakowane. Na tablicy informacyjnej należy zamieścić planowany harmonogram prac i kontakt do osoby zarządzającej budową. Kolejna wytyczna dotyczy zadbania o to, aby personel budowy nie korzystał z lokalnych usług w ubraniach roboczych. Wymagane jest również udostępnienie (np. u ochrony) księgi skarg – problemy, gdyby się pojawiły, będą natychmiastowo rozwiązywane.

Wpływ na środowisko

Ważne jest wdrożenie środków minimalizujących negatywny wpływ budowy na środowisko naturalne. Przykładowo, stosowanie oświetlenia kierunkowego (minimalizacja zanieczyszczenia świetlnego), instalowanie termostatów i liczników oraz wybór urządzeń efektywnych energetycznie. Wykonawca powinien mieć również strategię minimalizacji wpływu na środowisko oraz wdrożyć środki, które pozwolą na oszczędzanie wody (np. odzysk deszczówki). Dodatkową wytyczną jest posiadanie zestawu do absorpcji wycieków olejów. Jest to wymóg w zasadzie zbieżny z polskim prawem, ponieważ obowiązuje zakaz wprowadzania do urządzeń kanalizacyjnych niektórych ścieków, odpadów i substancji.   

Bezpieczeństwo

Należy przestrzegać zasad BHP, czyli zapewnić bezpieczne i komfortowe środowisko pracy zarówno dla pracowników, jak i odwiedzających. Na budowie powinny być prysznice i szatnia oraz wyznaczone miejsce dla osób palących. Wśród kadry obecnej na terenie inwestycji muszą znajdować się osoby mające kwalifikacje do udzielenia pierwszej pomocy. Należy także zwrócić uwagę na bezpieczeństwo przeciwpożarowe – oznaczyć drogi ewakuacyjne, a podczas realizacji przeprowadzić ćwiczenia przeciwpożarowe.

Instalacje budynkowe

Bardzo ważne jest zaplanowanie w harmonogramie budowy czasu na odbiory instalacji (zgodnie z normami wskazanymi przez jednostkę certyfikującą). A oprócz tego główny wykonawca powinien wyznaczyć osoby, które będą odpowiedzialne za proces odbiorów i uruchomień.

Ekolog

Inwestor często decyduje się na ubieganie o punkty związane z zielenią i jej ochroną. Jeszcze przed rozpoczęciem budowy powinien być zatrudniany ekolog, który oceni wartość biologiczną działki i wyda rekomendacje w celu jej utrzymania lub poprawy. Jeśli w obszarze oddziaływania budowy, znajdują się drzewa, generalny wykonawca dostanie wytyczne do ich zabezpieczenia. Może to dotyczyć nie tylko tych w obrębie działki, na której trwają prace, ale również roślinności znajdującej się za ogrodzeniem budowy. W celu udowodnienia prowadzenia odpowiednich działań przez cały czas trwania budowy, generalny wykonawca powinien powołać tzw. mistrza bioróżnorodności – odpowiedzialnego za monitorowanie i raportowanie, czy działania prowadzone na placu budowy nie wpływają negatywnie na lokalną bioróżnorodność, zgodnie z zaleceniami ekologa. Wspomniany mistrz bioróżnorodności nie musi mieć kierunkowego wykształcenia – najczęściej na tę funkcję mianowany jest inżynier budowy. Powinien to być ktoś stale przebywający na placu budowy i mogący zareagować, jeśli któryś z wykonawców zacznie wykonywać prace w sposób szkodzący chronionym elementom.

Założenia i cele taksonomii

Równocześnie należy zwrócić uwagę na regulacje unijne, w tym na taksonomię, czyli system klasyfikacji, w którym jasno określono, jakie działania gospodarcze można uznać za zrównoważone środowiskowo.
Z perspektywy prowadzenia budowy należy zwrócić uwagę na rozdziały 7.1. Budowa nowych budynków oraz 7.2 Renowacja istniejących budynków. Znajdziemy w nim szereg wymagań, jakie trzeba spełnić, by działalność mogła zostać uznana za zrównoważoną. Należą do nich: ograniczenie zapotrzebowania na energię pierwotną, wykonanie testów szczelności i termowizji, maksymalnych przepływów wody w armaturze instalowanej w budynku czy umiejscowienia budynku na odpowiedniej działce zgodnej z kryteriami. Dokładne wytyczne będą zależeć od ścieżki certyfikacji, którą zdecyduje się obrać inwestor.

Jednym z celów taksonomii UE jest przejście na gospodarkę o obiegu zamkniętym. Wymogi określają, że co najmniej 70% odpadów z budowy i rozbiórki wytwarzanych na placu budowy powinno być gotowych do ponownego użycia, recyklingu lub różnych procesów odzyskania materiału (wymóg ten dotyczy materiałów innych niż niebezpieczne). Należy zwrócić uwagę na ograniczenie wytwarzania odpadów zgodnie z protokołem UE dotyczącym gospodarowania odpadami z budowy i rozbiórki.

Kolejny cel dotyczy zapobiegania zanieczyszczeniom i ich kontrolę. Znajdziemy tam wytyczne na temat zawartości lotnych związków organicznych w materiałach wbudowywanych oraz konieczności wdrożenia środków służących redukcji emisji hałasu, kurzu i zanieczyszczeń w trakcie robót budowlanych lub konserwacyjnych.

Wyzwania związane z wprowadzaniem ESG

Spełnienie wytycznych ESG na placu budowy wiąże się z szeregiem wyzwań. Głównym problemem jest brak zasobów i czasu. Napięty harmonogram często sprawia, że kwestie środowiskowe czy społeczne schodzą na dalszy plan. Nieraz brakuje jednoznacznego wskazania, kto w zespole odpowiada za wprowadzenie działań z obszaru ESG na placu budowy. Dlatego kluczowe jest określenie na początku prac, jakie zadania mają poszczególni członkowie zespołu.

Utrudnieniem może być również brak jednolitych standardów i zmieniające się regulacje. Nie ma publikacji z gotowymi odpowiedziami ani listy rozwiązań, po których zaimlementowaniu można by stwierdzić, że inwestycja jest ekologiczna.

Dlatego kolejnym istotnym aspektem jest kwestia świadomości i kompetencji pracowników. Należy zadbać o szkolenia dla kadry, aby ta w ESG nie widziała tylko przykrej konieczności czy zbędnego utrudnienia prac, ale realną wartość. Chociaż wdrażanie wytycznych wiąże się z licznymi wyzwaniami organizacyjnymi, finansowymi czy technicznymi, to jednocześnie daje szansę na większą efektywność procesu budowy, transparentność i tworzenia przewagi konkurencyjnej.