Deklaracje środowiskowe typu III (ang. Environmental Product Declaration – EPD) są jedną z trzech dostępnych dla producenta form deklarowania oddziaływania środowiskowego (tab. 1). Ten najczęściej stosowany na świecie format tworzenia deklaracji środowiskowych produktów dla wyrobów budowlanych opisuje norma PN-EN 15804+A2 – „Zrównoważenie obiektów budowlanych – Deklaracje środowiskowe wyrobu – Podstawowe zasady kategoryzacji wyrobów budowlanych". Od lipca 2022 roku stosowanie się do niej jest obowiązkowe, co jest jednoznaczne z utratą ważności wszystkich EPD opracowanych zgodnie z poprzednią wersją PN-EN 15804+A1.

Tab. 1. Rodzaje dostępnych deklaracji środowiskowych

Rodzaj deklaracji Norma Opis
Typu pierwszego ISO 14020 Oparte na wielokryterialnej ocenie wyrobów pod kątem ich oddziaływania na środowisko w całym cyklu życia. Zostały wprowadzone w celu oznaczenia wyrobów, które charakteryzują się większym potencjałem zmniejszenia negatywnego wpływu na środowisko niż inne wyroby tej samej grupy. Kryteria oceny dla wybranych grup wyrobów, pełniących zbliżone funkcje są z góry ustalone. Oznakowanie jest przyznawane przez stronę trzecią.
Typu drugiego PN-EN ISO 14024 Oparte na oświadczeniach środowiskowych producentów, które mogą występować w formie znaków graficznych na wyrobie.
W normie przedstawiono szczegółowe wymagania dotyczące stwierdzeń środowiskowych oraz zaproponowano określenia takie jak np. materiał z odzysku, zdatny do recyklingu, zaprojektowany do rozmontowania, zmniejszone użycie wody/energii. Stwierdzenie powinno być udokumentowane i weryfikowalne przez cały okres obecności wyrobu na rynku. Zalecane jest również unikanie sformułowań niemierzalnych, takich jak „produkcja zrównoważona” czy „ekologiczny”. Deklaracje mogą być przedstawione bez weryfikacji przez stronę trzecią.
Typu trzeciego ISO TR 14025,
PN-EN 15804		 Oparta na analizie cyklu życia (ang. Life Cycle Assessment – LCA), która stanowi podstawę do określenia wydajności energetycznej i środowiskowej danego wyrobu (nie linii produkcyjnej). Obliczone wskaźniki wpływu na środowisko stanowią podstawę do porównania między sobą wyrobów od różnych dostawców. Raport z wykonanej analizy jest weryfikowany przez stronę trzecią, a wyniki umieszczane w ogólnodostępnych bazach EPD.

Co zawiera deklaracja środowiskowa EPD typu III

Nowa norma wprowadziła szereg istotnych zmian w stosunku do poprzedniej wersji:

  • Konieczność raportowania 19 kategorii wpływu na środowisko oraz 17 innych kategorii;
  • Wymóg zróżnicowania wskaźników potencjału tworzenia efektu cieplarnianego (ang. Global Warming Potential – GWP), w zależności od ich pochodzenia: kopalne GWPfosil, biogeniczne GWPbiogenic, użytkowania gruntów i zmiany użytkowania gruntów GWPluluc oraz całkowite, czyli suma wszystkich wymienionych wcześniej wskaźników, GWPtotal (patrz ramka);
  • Poza nielicznymi wyjątkami, konieczność przedstawienia scenariusza związanego z fazą końca życia produktu – moduł C oraz opisanie możliwości ponownego wykorzystania, odzyskania i recyklingu – moduł D (fazy cyklu życia budynku zostały opisane w tab. 2);
  • Brak zgodności z normą ISO 21930:2017, która zawiera alternatywny sposób wykonywania EPD;
  • Dane muszą być dostępne w formacie ILCD (bez wymogu udostępniania ich stronom trzecim).

Tab. 2. Fazy cyklu życia budynku wg normy PN-EN 15978 

Fazy cyklu życia budynku

Fazy zaznaczone na zielono odpowiadają za wbudowany ślad węglowy, natomiast te zaznaczone na żółto za operacyjny ślad węglowy budynku.

Deklaracja środowiskowa typu III opracowana na podstawie nowej normy PN-EN 15804+ A2 jest zgodna z zakresem liczenia śladu węglowego budynków systemu Level(s), a tym samym z zakresem wymaganym przez Taksonomię Unijną. Takiej zgodności nie ma w przypadku EPD opracowanych wg poprzedniej normy.

Opracowany raport z wykonanej analizy, zgodnie z wymaganiami normy ISO 14025, jest weryfikowany przez operatora programu EPD. Po zweryfikowaniu prawidłowości dokumentów przez stronę trzecią, deklaracja trafia na europejską platformę ECO Platform, co jest dodatkową gwarancją jakości, a także wyróżnieniem dla producenta.
Deklaracja EPD nie zawiera danych wrażliwych dotyczących technologii, receptury czy łańcucha dostaw. Jawne są jedynie ogólne informacje na temat procesu produkcyjnego oraz końcowe wyniki analizy cyklu życia. W każdej deklaracji powinniśmy znaleźć dane techniczne produktu oraz lokalizację zakładu produkcyjnego, bez której nie będzie możliwe obliczenie śladu węglowego budynku w fazie A4 (tab. 2).

Przy porównywaniu ze sobą dwóch deklaracji, należy zweryfikować w jakiej jednostce wyrażone są emisje. Możemy rozróżnić jednostki deklarowane oraz funkcjonalne. Posługując się przykładem materiału izolacyjnego, jednostka funkcjonalna opisuje emisje wynikające z zapewniania oporu cieplnego np. jeden metr kwadratowy kompozytu o gr. 20 cm, zapewnia opór cieplny 1,5 (m2K)/W w cyklu życia trwającym 50 lat. Opisanie emisji w taki sposób jest przydatne, w sytuacji gdy liczymy operacyjny ślad węglowy, zaznaczony na żółto w tab. 2.
Jednostka deklarowana w przypadku materiału takiego jak stal to np. tona. W tym przypadku emisje będą wyrażone w kg CO2e/tonę.

POTENCJAŁ TWORZENIA EFEKTU CIEPLARNIANEGO GWP

Gazy cieplarniane utrzymują się w atmosferze przez różne okresy czasu, a także pochłaniają zróżnicowane ilości ciepła. Potencjał tworzenia efektu cieplarnianego GWP pozwala na opisanie wszystkich tych gazów za pomocą jednej wartości. Wartość wskaźnika dla dwutlenku węgla wynosi 1, natomiast dla wszystkich pozostałych gazów cieplarnianych jest liczbą x razy większą. Innymi słowy jest to wskaźnik służący do ilościowej oceny wpływu danej substancji na efekt cieplarniany w określonym przedziale czasowym. Potencjał tworzenia efektu cieplarnianego GWP, dla każdego z gazów niebędących dwutlenkiem węgla (np. metan), jest przeliczany w taki sposób, aby określić, ile kg CO2 potrzeba, aby uzyskać ten sam efekt cieplarniany. Tutaj dochodzimy do wyjaśnienia, dlaczego wartość ta jest opisywana jednostką [kgCO2e] a nie samym [kgCO2]. Litera „e” oznacza ekwiwalent, a więc mowa tutaj o równoważniku opisującym masę wszystkich gazów cieplarnianych powstających podczas danego procesu, nie zaś samo CO2.

Przykład: GWP metanu dla 100 lat wynosi 27,9, a podtlenku azotu 273. To oznacza, że emisja 1 miliona ton metanu i 1 miliona ton podtlenku azotu da taki sam efekt cieplarniany jak odpowiednio 27,9 i 273 milionów ton dwutlenku węgla.

Cztery wskaźniki GWP, które można znaleźć w deklaracji środowiskowej typu III różnicują gazy cieplarniane w zależności od ich pochodzenia:
GWPfosil – emisje związane ze spalaniem paliw kopalnych,
GWPbiogenic – emisje wynikające ze spalania paliw biogenicznych,
GWPluluc – emisje powstałe w wyniku użytkowania i zmian użytkowania gruntów (luluc),
GWPtotal – ogółem (suma wszystkich trzech wymienionych wyżej wskaźników GWP).

Jakie korzyści wynikają ze stosowania wyrobów budowlanych posiadających EPD?

Deklaracje środowiskowe typu III dostarczają informacji na temat oddziaływania danego wyrobu budowlanego na środowisko w jego całym cyklu życia. W wyniku zwiększającej się świadomości klimatycznej oraz wprowadzanych zmian legislacyjnych, posiadanie EPD coraz częściej jest czynnikiem decydującym przy wyborze dostawcy materiału.

Odbiorcy wyrobów budowlanych poszukują informacji o wskaźnikach wpływu na środowisko, takich jak współczynnik emisyjności, potrzebny przy wyliczaniu śladu węglowego. W przypadku braku możliwości uzyskania ich bezpośrednio od dostawcy, zmuszeni są skorzystać z danych generycznych, które zwykle są wyższe, niż te pozyskane od konkretnych producentów. Zastosowanie materiałów posiadających EPD może w znaczący sposób obniżyć wbudowany ślad węglowy budynku, jak również całego przedsiębiorstwa, które przygotowuje raport niefinansowy np. na potrzeby wynikające z dyrektywy CSRD (ang. Corporate Sustainability Reporting Directive).

Emisje wynikające ze stosowania wyrobów budowlanych wpisują się u inwestorów i wykonawców w zakres trzeci Protokołu GHG (ang. Greenhouse Gas Protocol jest to międzynarodowy, najczęściej stosowany standard do oceny i raportowania emisji gazów cieplarnianych na poziomie projektu, produktu oraz całej spółki). Zakres ten może odpowiadać nawet za 90% wszystkich emisji przedsiębiorstwa. Chcąc sprostać wewnętrznym celom redukcyjnym, firmy budowlane będą musiały decydować się na materiały o obniżonej emisji.

Informacje na temat produktu zawarte w deklaracji EPD są niezbędne przy wyliczaniu śladu węglowego budynku zgodnie z zakresem określonym w systemie Level(s), m.in. na potrzeby Taksonomii UE czy po wejściu w życie nowelizowanej dyrektywy dotyczącej efektywności energetycznej budynków (ang. Energy Performance of Buildings Directive – EPBD).

Inwestorzy ubiegający się o określone fundusze inwestycyjne muszą udowodnić, że realizowany projekt spełnia cele środowiskowe. Wykazać to można licząc i udostępniając informacje na temat śladu węglowego budynków. Wraz z wprowadzanymi przepisami dotyczącymi właściwości środowiskowych budynków, preferowane będą materiały obniżające ich ślad węglowy.

Branża budowlana mierzy się obecnie z wieloma wyzwaniami, związanymi z zieloną transformacją gospodarczą. Oprócz oczywistych wymagań wynikających ze zmian przepisów na terenie Unii Europejskiej, dużą rolę odgrywa tutaj także budownictwo komercyjne, jak również wzrost liczby zielonych zamówień publicznych. Oddolne ruchy kształtują trendy na rynku, dlatego już teraz w Polsce realizowane są inwestycje, w których inwestor zobowiązuje generalnego wykonawcę i zespół projektowy do osiągniecia wbudowanego i operacyjnego śladu węglowego nieprzekraczającego założonych wartości. Niewywiązanie się z wyznaczonych limitów, wyrażonych w kgCO2e/m2/rok, może wiązać się z karami finansowymi.

Należy tutaj również wspomnieć o inwestycjach ocenianych w ramach komercyjnych systemów certyfikacji takich jak BREEAM czy LEED. Starając się o kredyt związany z EPD, wymagana jest określona liczba wyrobów budowlanych posiadających deklarację środowiskową typu III.

Obowiązek liczenia śladu węglowego wyrobów budowlanych

Ślad węglowy budynków i przedsiębiorstw można obliczyć, korzystając z płatnych lub darmowych, powszechnie dostępnych baz danych (najpopularniejszym bezpłatnym i aktualizowanym co roku źródłem wskaźników emisyjności jest gov.uk), jednak większość z nich nie została stworzona na potrzeby polskiego rynku. Dobór odpowiedniego źródła danych może stanowić wyzwanie, w odpowiedzi na które powstają zbiorcze EPD wykonywane np. przez stowarzyszenia firm. Dostarczają one uśrednionych współczynników emisyjności dla poszczególnych wyrobów budowlanych. Wykonuje się je na podstawie zebranych informacji z różnych zakładów produkcyjnych od rozmaitych producentów. Dane te mogą pochodzić z zakładów, w których wdrożono już rozwiązania poprawiające efektywność środowiskową, jak i z tych, mających ten proces dopiero przed sobą. To jeden z powodów, dla którego firmy, które zdecydowały się na wykonanie swoich własnych EPD, z reguły uzyskują niższe wartości śladu węglowego, od tych zawartych w zbiorczych dokumentach.

Wykonywanie deklaracji środowiskowych typu III dla wyrobów budowlanych nie jest w tym momencie obowiązkowe, dlatego wyroby, które posiadają EPD są bardziej konkurencyjne i w pewien sposób kształtują rynek. Uczestnicy procesu budowlanego kierujący się kryterium emisyjności przy doborze materiałów i technologii podczas realizacji budowy, mają ograniczone możliwości wyboru oraz mniejszą elastyczność podczas planowania budżetu.

Coraz więcej producentów wyrobów budowlanych dostrzega szanse wynikające z posiadania EPD i decyduje się na opisanie śladu środowiskowego oferowanych przez siebie materiałów. Taka transparentność pozytywnie wpływa na postrzeganie marki oraz podnosi jej konkurencyjność.

Obecnie trwają również prace nad nowelizacją rozporządzenia w sprawie wyrobów budowlanych (ang. Construction Product Regulation – CPR). Projekt ten zakłada rozszerzenie zakresu informacji, które producent będzie musiał podawać w Deklaracji Właściwości Użytkowych (ang. Declaration of Performance – DoP), czyli w dokumencie, bez którego nie jest możliwe wprowadzenie wyrobu budowlanego na rynek.

Aktualny projekt rozporządzenia CPR, obok śladu węglowego wyrobów budowalnych, zakłada deklarowanie m.in. ich wpływu na zakwaszenie środowiska, eutrofizację czy potencjał niszczenia warstwy ozonowej. Zaleca również podawanie pozostałych wskaźników wpływu na środowisko możliwych do odczytania z EPD. Nowelizacja regulacji ma być opublikowana w 2024 r. i zacząć obowiązywać rok później. Informacje zawarte w EPD w całości pokrywają wymienione wcześniej wymagania.

GDZIE SZUKAĆ DEKLARACJI EPD?