Level(s) – wspólny system do analizy zrównoważonego rozwoju budynków

Budynki od lat poddawane są ocenie za pomocą komercyjnych systemów certyfikacji środowiskowej (np. LEED, BREEAM). Jest to jeden ze sposobów na zwiększenie i zabezpieczenie wartości nieruchomości w czasie. Rynek jest obecnie nasycony różnymi systemami wielokryterialnej oceny. Można zatem zastanawiać się dlaczego Unia Europejska wprowadziła kolejny. Czy czegoś brakowało tym już istniejącym?

Odpowiedź na to pytanie jest prosta – w celu zapewnienia dostępności oraz harmonizacji z normami i przepisami europejskimi. Wszystkie oceny prowadzi się zgodnie z przyjętymi wcześniej założeniami, a każdy system ma swoje własne, unikatowe warunki brzegowe. To sprawia, że trudno jest ze sobą porównać wyniki analiz prowadzonych w różny sposób i wyciągnąć na tej podstawie wnioski. Dodatkowo przedsiębiorca, który zdecyduje się poddać ocenie za pomocą komercyjnego systemu, musi liczyć się z dodatkowymi kosztami związanymi z uzyskaniem certyfikatu.

Oficjalny, unijny system Level(s), umożliwia dokonywanie porównań między zrównoważonymi budynkami zarówno biurowymi, jak i mieszkalnymi. Wskazuje strategiczne priorytety dla branży budowlanej, opierając się na sześciu makrocelach. Od poziomu ich osiągnięcia zależy spełnienie założeń polityki UE przez państwa członkowskie w obszarach takich jak: energia, woda, zużycie materiałów, gospodarowanie odpadami, jakość powietrza w pomieszczeniach i ryzyka klimatyczne. Odniesienia do Level(s)a można znaleźć np. w Dyrektywie o efektywności energetycznej budynków (ang. EPBD – Energy Performance of Buildings Directive), jak również w Taksonomii UE.

Analiza cyklu życia

Przyglądając się makrocelom środowiskowym i ekonomicznym Level(s), można zauważyć, że system kładzie nacisk na podejście oparte na ocenie całego cyklu życia budynku, tym samym promując gospodarkę w obiegu zamkniętym. Analiza cyklu życia w ujęciu środowiskowym to LCA (ang. life cycle assassment), natomiast w ekonomicznym to LCC (ang. life cycle costing).

Szczegółowy podział na etapy cyklu życia budynku można znaleźć w normie PN-EN 15978:2012 [1], która dostarcza również metodę obliczeniową stosowaną w Level(s). Omawiany system wykorzystuje podejście „od kołyski aż po grób” – z uwzględnieniem fazy wyrobu (A1-A3), budowy (A4-A5), użytkowania (B1-B7), końca życia (C1-C4) oraz fazy D dotyczącej potencjału ponownego wykorzystania, czyli obciążeń poza granicami systemu.

Fazy, które w tabeli 1. zostały zaznaczone na zielono odpowiadają za wbudowany ślad węglowy, natomiast faza oznaczona na żółto – za operacyjny ślad węglowy. Ten drugi stanowi ok. 74% wszystkich emisji gazów cieplarnianych w cyklu życia budynku [2].

Każdą analizę LCA prowadzi się w ustalonym ujęciu czasowym. Referencyjny okres badania przyjęty w  Level(s) wynosi 50 lat. Do interesariuszy natomiast należy decyzja, na którym etapie powstawania budynku przeprowadzić analizę, na jakich celach się skupić oraz jakie wskaźniki wybrać. Wybór może być podyktowany m.in. chęcią wpisania się w konkretne wymogi prawne.

Budynek może zostać poddany ocenie na różnych etapach jego wykonania: od pierwotnej koncepcji poprzez projekt, budowę, a następnie – po przekazaniu – do rzeczywistej postaci ukończonego budynku. Złożoność analizy zależy od stopnia zaawansowania realizacji obiektu, w którym zostanie ona przeprowadzona. Przechodzenie kolejno przez wszystkie poziomy oceny, przekłada się na uzyskanie dokładniejszych danych odzwierciedlających efektywność powykonawczą i użytkową budynku.

Dla kogo jest system Level(s)

Level(s) ma na celu dostarczenie informacji i danych, które umożliwiają zrozumienie, poprawę i optymalizację wydajności budynku pod kątem zrównoważonego rozwoju. Koncentruje się również na działaniach mających przyczynić się do spełnienia celów państw członkowskich w zakresie zminimalizowania emisji gazów cieplarnianych.

System został stworzony z myślą o trzech głównych grupach interesariuszy (rys. 1) odpowiadających za:

• planowanie inwestycji,
• projekt i wykonanie,
• finansowanie inwestycji.

Metoda oceny pozwala przewidzieć czy dana nieruchomość zachowa swoją wartość w czasie, a tym samym ułatwia dokonywanie pewniejszych inwestycji finansowych. Stanowi zbiór narzędzi umożliwiających identyfikowanie sposobów na wydłużenie trwałości budynków, a tym samym zwiększenie długoterminowej wartości aktywów budowlanych. Minimalizuje rozbieżności między projektem a stanem końcowym inwestycji oraz wskazuje, w jaki sposób warto zarządzać kosztami i ryzykiem związanymi z efektywnością budynku. W jasny sposób określa też, jakie rozwiązania zmniejszające zużycie energii i wody zostały wprowadzone, co ma bezpośredni wpływ na koszty eksploatacyjne.

Makrocele systemu Level(s)

System wyróżnia sześć nadrzędnych makrocelów, które można podzielić na cztery kategorie:

• ocena wpływu na środowisko (trzy pierwsze cele),
• dobrostan użytkowników,
• zmiana klimatu,
• koszty i wartość inwestycji.

Poziom zrealizowania wszystkich celów mierzy się za pomocą 16 wskaźników.
W tabeli 2. przedstawiono każdy z nich wraz z obowiązującą jednostką.

1. Emisje gazów cieplarnianych w całym cyklu życia budynków
Pierwszy z celów dotyczy minimalizacji całkowitych emisji gazów cieplarnianych w całym cyklu życia budynków oraz charakterystyki energetycznej budynku na etapie użytkowania. Zwiększenie efektywności środowiskowej można podzielić na dwa działania:

• redukcję operacyjnego śladu węglowego (tab. 1. – faza B6 i B7) poprzez m.in. projektowanie budynków i instalacji z uwzględnieniem charakterystyki lokalizacji (np. nasłonecznienia, czy kierunków geograficznych), przeprowadzenie oceny potencjału wykorzystania energii odnawialnej, zwiększenie sprawności cieplnej przegród zewnętrznych oraz ich cykliczną renowację,
• redukcję wbudowanego śladu węglowego (tab. 1. – fazy zaznaczone na zielono) poprzez np. korzystanie z lokalnie produkowanych surowców, decydowanie się na wyroby budowlane o obniżonej emisji lub posiadających EPD (deklarację środowiskową typu III).

W niektórych przypadkach redukcja wbudowanego śladu węglowego będzie skutkowała wzrostem operacyjnego (lub odwrotnie). Emisja gazów cieplarnianych jest oznaczana sumarycznie, dlatego należy sprawdzić, który wybór jest korzystniejszy z punktu oceny całego cyklu życia budynku.

2. Efektywne gospodarowanie zasobami, zamknięte cykle życia materiałów
Cel drugi dotyczy znacznie szerszego zakresu niż tylko odpowiedzialne gospodarowanie odpadami, ograniczenie strat materiałowych, czy optymalizację procesów produkcyjnych. Budownictwo cyrkularne to projektowanie z myślą o fazie końca życia obiektów, wyrobów i materiałów oraz zmieniających się potrzebach użytkowników. Takie podejście umożliwia zmianę funkcji budynku i elastyczny podział powierzchni bez konieczności rozbiórki i tworzenia nowego obiektu od zera. W przypadku konieczności odzyskania danego gruntu, pozwala na rozmontowanie i przeniesienie obiektu w inne miejsce.

3. Efektywne korzystanie z zasobów wodnych
Działania na rzecz zmniejszenia zużycia wody są kluczowe w krajach takich jak Polska. Zasoby wodne w naszym kraju są niewielkie a dodatkowo cechuje je zmienność sezonowa. Według ONZ granicą, poniżej której kraj uznaje się za zagrożony takim niedoborem wody, jest 1,7 tys. m³ na osobę. Wielkość odnawialnych zasobów wody słodkiej przypadająca na mieszkańca Polski (średnia wartość z wielolecia) wynosi niecałe 1,6 tys. m³, czyli poniżej poziomu bezpieczeństwa wodnego [3]. Działania na poziomie budynku mogą łączyć ze sobą rozwiązania na rzecz minimalizowania zużycia wody (np. montaż perlatorów, wprowadzenie systemów monitorowania wody) oraz wykorzystujące alternatywne źródła (zbieranie wody deszczowej, użycie ścieków bytowych, tzw. szara woda).

4. Zdrowie i wygodne pomieszczenia
Cel ten nakierowany jest na dobrostan użytkowników budynków i uwzględnia aspekty jakości powietrza w pomieszczeniach, komfortu termicznego i wizualnego (jakość światła sztucznego i dostęp do światła naturalnego), a także zdolności przegród do izolacji od wewnętrznych i zewnętrznych źródeł hałasu.

5. Przystosowywanie się do zmiany klimatu i odporność na tę zmianę
W wyniku przyśpieszających zmian klimatu, stosowane obecnie rozwiązania technologiczne i materiałowe z czasem mogą stać się niewystarczające, a tym samym spowodować utratę funkcjonalności budynków. Projektowanie z myślą o zmianie klimatu ma na celu m.in. utrzymanie wartości nieruchomości i zwiększenie jej odporności na pojawiające się ryzyka. Wśród prognozowanych zmian można wyszczególnić:

• zwiększenie amplitudy temperatur powodujące przegrzewanie się obiektów w lecie i niedogrzanie w zimie, co prowadzi do dyskomfortu termicznego, a w konsekwencji do negatywnego wpływu na zdrowie użytkowników,
• zwiększone ryzyko ekstremalnych zdarzeń pogodowych obniżających trwałość budynku,
• większe ryzyko powodzi i podtopień, które bez zastosowania odpowiednich środków, będą prowadzić do przeciążenia systemów odwadniania.

Oprócz oczywistych, nasuwających się na myśl rozwiązań instalacyjnych i materiałowych, warto pamiętać również o zielonej infrastrukturze, projektach zieleni oraz zasobach okolicznej przyrody.

6. Zoptymalizowane koszty i wartość w całym cyklu życia
Ostatni z sześciu celów można streścić jako optymalizację kosztów i wartości budynków oraz poprawie ich efektywności. Dotyczy to całego cyklu życia, a więc z uwzględnieniem etapu nabycia, użytkowania, utrzymania, renowacji i zakończenia eksploatacji w oparciu o długofalową perspektywę kosztów.

Uwzględniana jest tutaj wycena nieruchomości i ocena ryzyka w trzech głównych obszarach:

• ograniczenie kosztów pośrednich (poprzez ograniczeniu kosztów eksploatacyjnych do minimum),
• wzrost przychodów i stabilniejsze inwestycje (za sprawą zwiększenia atrakcyjności nieruchomości),
• ograniczone ryzyko (dzięki przewidywaniu potencjalnego przyszłego narażenia).

Zdolność odpowiednio zaprojektowanych, zdrowych i zrównoważonych budynków do utrzymywania i tworzenia wartości – czy to poprzez minimalizowanie kosztów pośrednich, tworzenie atrakcyjnych nieruchomości, czy też minimalizowanie przyszłego ryzyka – staje się w coraz większym stopniu czynnikiem różnicującym nieruchomości na rynku, wpływającym na ich wartość.

Wspierając dialog między zespołami projektowymi, klientami i rzeczoznawcami, można lepiej uwzględnić długoterminową wartość cech zrównoważonego charakteru w wycenach rynkowych nieruchomości.

Legislacja

Oprócz aspektów dotyczących utrzymywania wartości nieruchomości w czasie, Level(s) jest również narzędziem stosowanym w legislacji Unii Europejskiej.

Taksonomia UE
Określa czy dana działalność (np. produkcja cementu, stali, aluminium, powstawanie i renowacja budynków) spełnia cele środowiskowe. Działalność może zostać zakwalifikowana jako zrównoważona, gdy spełnione zostaną konkretne warunki opisane w rozporządzeniu.
Zgodnie z wymaganiami technicznych kryteriów kwalifikacji taksonomii EU w kategorii „Istotny wkład w łagodzenie zmian klimatu” dla budynków nowobudowanych, o powierzchni większej niż 5.000 m², wymaga się liczenia śladu węglowego w całym cyklu życia zgodnie z systemem Level(s).

Dyrektywa EPBD
14 marca br. Parlament Europejski przegłosował swoje stanowisko w sprawie nowej Dyrektywy
o Efektywności Energetycznej Budynków. Znowelizowana dyrektywa – po sfinalizowaniu jej treści w ramach wewnętrznych negocjacji – będzie kolejną (m.in. po Taksonomii UE) regulacją, która ma się przyczynić do dekarbonizacji sektora budowlanego i osiągnięcia przez Unię Europejską stanu neutralności klimatycznej do roku 2050. Jedna z istotniejszych wprowadzanych zmian, dotyczy obowiązku liczenia śladu węglowego budynków w ich cyklu życia oraz realizowania bezemisyjnych budynków. Preferowane będą wyroby budowlane posiadające deklaracje środowiskowe wyrobów typu III, czyli EPD, charakteryzujące się niższym współczynnikiem emisyjności.

Dyrektywa EED
Projekt Dyrektywy o Efektywności Energetycznej zakładający obliczenia śladu węglowego budynku w cyklu życia również wg systemu Level(s).

Cele redukcyjne gazów cieplarnianych

Osiągnięcie celów redukcyjnych emisji gazów cieplarnianych, w tym dwutlenku węgla w państwach członkowskich nie jest możliwe bez dekarbonizacji sektora budowlanego. Coraz większy wkład w emisję gazów cieplarnianych budynków stanowi wbudowany ślad węglowy, dlatego istotne jest prowadzenie analizy z uwzględnieniem całego cyklu życia. Takie podejście do analiz środowiskowych i ekonomicznych zaproponowano w systemie Level(s).