Jak dyrektywa EPBD wpłynie na budownictwo? Podsumowanie planowanych zmian

Jednym z kluczowych elementów strategii Unii Europejskiej w celu osiągnięcia neutralności klimatycznej do roku 2050, realizowanej w postaci szeregu reform tzw. Europejskiego Zielonego Ładu jest nowelizacja Dyrektywy w sprawie charakterystyki energetycznej budynków EPDB (ang. Energy Performance of Buildings Directive) [1]. Jest ona kontynuacją wcześniejszych przepisów związanych z efektywnością energetyczną budynków, jednak nowelizacja z 2024 roku wprowadziła ważne zmiany, które mają wpłynąć na redukcję emisji gazów cieplarnianych w całym cyklu życia budynków.

Jak wspomniano w preambule dokumentu, budynki odpowiadają za 40% zużycia energii końcowej w Unii oraz 36% unijnej emisji gazów cieplarnianych związanych z energią, dlatego w celu redukcji tej emisji konieczne jest ograniczenie zużycia energii, zgodnie z zasadą „efektywność energetyczna przede wszystkim” ([2] art. 3, [3] art. 2 pkt 18), a także zmiana źródeł energii z paliw kopalnych na odnawialne. Zmiany wprowadzone przez dyrektywę EPBD będą miały wpływ nie tylko na to, jak zostaną zrealizowane nowe budynki, ale również na te już istniejące (które jak podano w dokumencie w 75% są nadal nieefektywne energetycznie). Jest to szczególnie istotne w kontekście realizacji strategii UE związanej z renowacją energetyczną istniejących obiektów – tzw. „falą renowacji”, która zakłada przeprowadzenie modernizacji 35 milionów budynków do 2030 r. Jakie istotne zmiany wprowadza dyrektywa EPDB?

Charakterystyka energetyczna budynków

Nowe regulacje, wynikające z dyrektywy EPBD mają na celu w głównej mierze poprawę charakterystyki energetycznej budynków i zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych, pochodzących z ich realizacji oraz użytkowania. W związku z tym, najważniejsze zmiany dotyczą określenia minimalnych wymagań dla charakterystyki energetycznej budynków.
Wymogi te były sukcesywnie zaostrzane w ostatnich latach, a po wejściu w życie zapisów dyrektywy EPDB zobowiązują do realizacji wszystkich nowych budynków jako bezemisyjne od 1 stycznia 2030 r. (patrz ramka), a obiekty stanowiące własność instytucji publicznych będą musiały spełnić ten warunek już od 1 stycznia 2028 r.

Wymagania dotyczące charakterystyki energetycznej odnoszą się również do renowacji obiektów istniejących. Dyrektywa określa konieczność ustanowienia przez państwa członkowskie krajowego planu renowacji budynków, którego celem jest opracowanie strategii przekształcenia istniejących budynków w obiekty bezemisyjne.

Dla istniejących budynków niemieszkalnych każdy kraj jest zobowiązany do wyznaczenia minimalnych wymagań zapewniających nieprzekraczanie określonych maksymalnych progów charakterystyki energetycznej, wyrażonych wskaźnikiem zużycia energii pierwotnej lub końcowej w kWh/(m²·rok). Wartości te, nazwane „próg 16%” oraz „próg 26%” powinny być ustalone w taki sposób, aby odpowiednio 16% i 26% krajowych zasobów budynków niemieszkalnych znajdowało się powyżej limitów dla nich wskazanych.

Nieprzekraczalne minimalne normy charakterystyki energetycznej dla istniejących budynków niemieszkalnych wiążą się z koniecznością zapewnienia, że wszystkie budynki niemieszkalne będą:

• od 2030 r. – poniżej progu 16%,
• od 2033 r. – poniżej progu 26%.

Jak to rozumieć? Chodzi o to, że najpierw państwa analizują całość swoich zasobów budynków niemieszkalnych i ustalają dwa progi wartości charakterystyki energetycznej, obejmujące odpowiednio 16% i 26% najgorszych pod względem energetycznym budynków. Następnie do 2030 r. trzeba zmodernizować te, które były w grupie 16%, a do 2033 r. te z grupy 26%. W praktyce oznacza to konieczność przeprowadzania renowacji tych budynków, które obecnie mają najgorsze parametry charakterystyki energetycznej.

Dla istniejących budynków mieszkalnych dyrektywa EPBD przewiduje, że średnie zużycie energii pierwotnej wyrażonej w kWh/(m²·rok) dla ogółu zasobów budynków mieszkalnych:

• do 2030 r. – zmniejszy się o co najmniej 16% w porównaniu z 2020 r.,
• do 2035 r. – zmniejszy się o co najmniej 20–22% w porównaniu z 2020 r.,
• do 2040 r. (a następnie co 5 lat) – będzie równe lub niższe od wartości ustalonej na poziomie krajowym, uzyskanej ze stopniowego zmniejszania średniego zużycia energii pierwotnej w latach 2030–2050, zgodnie z transformacją zasobów budynków mieszkalnych w budynki bezemisyjne.

Co istotne, realizacja tych wymogów powinna uwzględniać, że co najmniej 55% redukcji średniego zużycia energii pierwotnej zostanie osiągnięte poprzez renowację 43% budynków mieszkalnych o najgorszej charakterystyce energetycznej.

W celu realizacji tego planu, niezbędne jest zapewnienie przez państwa członkowskie dostępu do środków finansowych lub innych zachęt do przeprowadzania tych renowacji, w tym również zapewnienia wsparcia technicznego. Szczególny nacisk ma być położony na pomoc dla gospodarstw domowych znajdujących się w trudnej sytuacji czy osób dotkniętych ubóstwem energetycznym.

Świadectwa charakterystyki energetycznej i klasy energetyczne obiektów

Świadectwo charakterystyki energetycznej jako dokument potwierdzający parametry obiektu w zakresie jego efektywności energetycznej również się zmieni. Dyrektywa EPBD zobowiązuje m.in. do wprowadzenia na świadectwie klas charakterystyki energetycznej budynku w skali zamkniętej, określonej za pomocą liter od A do G. Litera A oznacza obiekty bezemisyjne, a litera G odpowiada parametrom budynków o najgorszej charakterystyce energetycznej w krajowych zasobach budowlanych w momencie wprowadzenia skali.
Świadectwo charakterystyki energetycznej budynku ma być umieszczone w widocznym miejscu w obiektach instytucji publicznych i budynków niemieszkalnych.

Ślad węglowy

Osiągnięcie bezemisyjności przy realizacji nowych budynków, wiąże się nie tylko z koniecznością zadbania o ich efektywność energetyczną, czyli minimalizowanie emisji gazów cieplarnianych na etapie użytkowania, ale także z redukcją emisji wynikających z użytych do jego powstania materiałów budowlanych oraz samego procesu budowy czy ostatecznie rozbiórki. Dlatego też Dyrektywa EPBD wprowadza konieczność obliczenia wartości współczynnika globalnego ocieplenia GWP w całym cyklu życia obiektu i ujawniania go w świadectwie charakterystyki energetycznej budynku.
Powyższe wymagania będą dotyczyć:

• od 1 stycznia 2028 r. – wszystkich nowych budynków o pow. użytkowej większej niż 1.000 m²,
• od 1 stycznia 2030 r. – wszystkich nowych budynków.

Dyrektywa zobowiązuje też kraje członkowskie do określenia wartości granicznych całkowitego skumulowanego GWP w cyklu życia dla wszystkich nowych budynków od 2030 r.

Paszporty renowacji

Narzędziem, które umożliwi zaplanowanie działań dla istniejących obiektów w zakresie ich gruntownej modernizacji w celu osiągniecia bezemisyjności będą paszporty renowacji. Ich wprowadzenie ma nastąpić do 29 maja 2026 r. Powinny być one wydawane przez wykwalifikowanego lub certyfikowanego eksperta, po przeprowadzeniu kontroli na miejscu w obiekcie. Dokumenty te mają zawierać plan działania i etapy stopniowej gruntownej renowacji, uwzględniające szacowane oszczędności w zużyciu energii oraz przewidywane zmniejszenie operacyjnych emisji gazów cieplarnianych. Oprócz tego, wskazywać koszty tych działań, a także informacje o dostępnych formach finansowania oraz pomocy technicznej przy realizacji.

Energia słoneczna w budynkach

Realizacja planu osiągnięcia neutralności klimatycznej wiąże się również z wykorzystaniem energii ze źródeł odnawialnych. Dyrektywa EPBD wprowadza obowiązek projektowania nowych budynków tak by uwzględniały one w sposób optymalny możliwość wykorzystania energii słonecznej i montażu instalacji do jej wytwarzania. Wymogi związane z koniecznością realizacji instalacji OZE wykorzystujących energię słoneczną (o ile jest to odpowiednie pod względem technicznym oraz wykonalne z ekonomicznego i funkcjonalnego punktu widzenia) będą w kolejnych latach stopniowo obejmować budynki w zależności od ich powierzchni użytkowej:

• do 31 grudnia 2026 r. – na wszystkich nowych budynkach publicznych i niemieszkalnych o pow. użytkowej powyżej 2.500 m²,
• na wszystkich istniejących budynkach publicznych o pow. użytkowej powyżej:
  - 2.000 m² – do 31 grudnia 2027 r.,
  - 750 m² – do 31 grudnia 2028 r.,
  - 250 m² – do 31 grudnia 2030 r.
• do 31 grudnia 2027 r. – na istniejących budynkach niemieszkalnych o pow. użytkowej powyżej 500 m², w przypadku, gdy budynek zostanie poddany ważniejszej renowacji lub działaniu wymagającemu pozwolenia administracyjnego na te prace, roboty na dachu lub instalację systemu technicznego,
• do 31 grudnia 2029 r. – na wszystkich nowych budynkach mieszkalnych,
• do 31 grudnia 2029 r. – na wszystkich nowych zadaszonych parkingach dla samochodów fizycznie przylegających do budynków.

Systemy techniczne budynku

W kwestii systemów technicznych obiektów dyrektywa koncentruje się na konieczności wyposażenia obiektów w odpowiednie instalacje budynkowe, które będą służyć osiągnięciu wysokich parametrów efektywności energetycznej. Mają one zapewniać efektywne sterowanie, samoregulację i optymalizację, z uwzględnieniem technologii i instalacji wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych, jej dystrybucji i magazynowania. Wymagania te obejmują również urządzenia pomiarowe i sterujące do monitorowania i regulacji jakości powietrza wewnętrznego oraz systemy automatycznego sterowania oświetleniem.
Dyrektywa określa szereg terminów wdrożeń dla różnych kategorii obiektów oraz zakresów, jakie powinny obejmować tego typu instalacje, zarówno dla nowych obiektów, jak i tych poddawanych ważniejszym renowacjom. Dodatkowo nowe regulacje wprowadzają obowiązek ustanowienia regularnych przeglądów dostępnych części systemów ogrzewania oraz wentylacji i klimatyzacji, w tym kombinacji tych systemów, o znamionowej mocy użytecznej powyżej 70 kW.

Infrastruktura na potrzeby zrównoważonej mobilności

Nowe wymagania techniczne dla budynków obejmują również aspekty związane z odpowiednim wyposażeniem obiektów na potrzeby elektromobilności. Ich spełnienie będzie związane z koniecznością zapewnienia odpowiedniej ilości punktów ładowania (zależnej od liczby miejsc parkingowych), a także przygotowanie odpowiedniej instalacji w budynku w postaci okablowania wstępnego, która umożliwi na późniejszym etapie instalację kolejnych punktów dla co najmniej 50% miejsc parkingowych.

Jak zmiany wynikające z Dyrektywy EPBD wpłyną na branżę budowlaną?

Dyrektywa EPBD obejmuje swoimi regulacjami wiele nowych aspektów związanych z realizacją nowych budynków i renowacją istniejących, które będzie trzeba uwzględniać po wdrożeniu jej zapisów w formie ustaw i rozporządzeń krajowych. Czas na to wyznaczony został do 29 maja 2026 r. Dziś największym wyzwaniem związanym z tymi nadchodzącymi przepisami jest potrzeba edukacji branży - projektantów, inżynierów i wszystkich specjalistów uczestniczących w procesie budowlanym, aby dokładnie mogli je zrozumieć i przygotować się na ich wdrożenie.

Osiągnięcie wysokiej efektywności energetycznej obiektu, kalkulacja i redukcja emisji gazów cieplarnianych w całym cyklu życia budynku, stosowanie odnawialnych źródeł energii, inteligentnych systemów zarządzania czy rozwiązania dla elektromobilności to zagadnienia, które wymagają zdobycia nowych kompetencji i praktyki w ich realizacji. Dlatego też szczególnie teraz jest istotna wymiana wiedzy i dzielenie się dobrym przykładami stosowania takich rozwiązań. Już dziś powstają nowe obiekty bezemisyjne oraz są przeprowadzane renowacje istniejących budynków uwzględniających te wymogi. Wdrożenie zapisów Dyrektywy EPDB spowoduje, że takie realizacje staną się konieczną codziennością, ale powstaną też narzędzia i ramy do skutecznego ich przeprowadzania, a przy tym rzetelnej oceny, na ile budynek jest efektywny energetycznie.