Wprowadzenie
Katalogi Nakładów Rzeczowych tzw. KNR, a także ich różne modyfikacje np. KNNR i KSNR znane są i stosowane od wielu lat. Oczywiście Czytelnikom Buduj z Głową nie ma potrzeby przypominania i wyjaśniania co to są za wydawnictwa i jak należy z nich korzystać opracowując kosztorysy na roboty budowlane.
Programy do kosztorysowania, jak również liczne publikacje cenowe, bazują w znakomitej większości na wspomnianych katalogach, co powoduje, że dzisiaj najczęściej kosztorys budowlany jest opracowywany z wykorzystaniem katalogów i to zarówno przy stosowaniu metody kalkulacji szczegółowej jak i uproszczonej. Kosztorysowe normy nakładów rzeczowych w kalkulacji szczegółowej są przyjmowane (wprost lub na zasadzie analogii) z odpowiednich katalogów, a ceny jednostkowe robót w kalkulacji uproszczonej są przyjmowane z publikacji cenowych lub ustalane w odniesieniu do robót budowlanych określonych w katalogach.
Tak więc można przyjąć, że regułą jest powszechne łączenie kosztorysowania z tzw. bazą normatywną (czyli KNR, KNNR, KSNR) nie tylko jako podstawą do przyjmowania nakładów rzeczowych, ale również do specyfikowania i formułowania opisów robót budowlanych.
Od reguły tej występują co prawda odstępstwa wynikające ze stosowania uproszczonych form kalkulacji (np. polegających na wycenie zagregowanych elementów rozliczeniowych), ale są to wyjątki potwierdzające wyżej przedstawioną regułę.
Takie podejście do kosztorysowania ma określone, w tym również negatywne, konsekwencje w zamówieniach publicznych. Konsekwencje te mają zróżnicowany zakres i charakter w zależności od tego czy dotyczą kosztorysów inwestorskich czy kosztorysów opracowywanych przez wykonawców składających ofertę na wykonanie robót budowlanych.
KNR w kosztorysach inwestorskich
Kosztorysy inwestorskie w zamówieniach publicznych, w odróżnieniu od wszystkich innych rodzajów kosztorysów, są prawnie uregulowane rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 18 maja 2004 r.[1] określającym metody i podstawy sporządzania kosztorysu inwestorskiego stanowiącego podstawę określenia wartości zamówienia na roboty budowlane.
W rozporządzeniu nie jest co prawda ani razu użyta nazwa Katalog Nakładów Rzeczowych (KNR) ani Katalog Norm Nakładów Rzeczowych (KNNR) czy też KSNR, ale w sposób ogólny definiuje się i stosuje w treści rozporządzenia pojęcie „katalogi”, które oznacza publikacje zawierające jednostkowe nakłady rzeczowe.
Należy przypomnieć, że:
- zgodnie z § 1 pkt 6 przedmiar robót wchodzący w zakres kosztorysu inwestorskiego między innymi ma obowiązkowo zawierać wskazanie podstaw do ustalania cen jednostkowych robót lub jednostkowych nakładów rzeczowych,
- zgodnie z § 3 ust. 2 przy ustalaniu cen jednostkowych robót należy stosować w kolejności ceny jednostkowe robót określone na podstawie danych rynkowych, w tym danych z zawartych wcześniej umów lub powszechnie stosowanych, aktualnych publikacji oraz kalkulacje szczegółowe,
- zgodnie z § 5 ust. 1 przy ustalaniu jednostkowych nakładów rzeczowych, dla potrzeb szczegółowej kalkulacji cen jednostkowych, należy stosować między innymi kosztorysowe normy nakładów rzeczowych określone w odpowiednich katalogach oraz metodę interpolacji i ekstrapolacji, przy wykorzystaniu wielkości określonych w katalogach.
Z powyższego wynika, że w kosztorysie inwestorskim można uznać za zgodne z obowiązującym rozporządzeniem, dopuszczalne i właściwe, odpowiednie stosowanie katalogów, w tym KNR, polegające na:
- wskazaniu w przedmiarze a także w kosztorysowej kalkulacji uproszczonej - metoda wymagana rozporządzeniem - KNR (numer katalogu, wydanie, tablica i kolumna) dla którego jest określona w publikacji cena jednostkowa; w tym przypadku należy podać dodatkowo dane dotyczące publikacji np. ICRB (Informacyjny Zestaw Średnich Cen Robót Budowlanych) Orgbud-Serwis IV kw. 2010 r.,
- wskazaniu w przedmiarze KNR (numer katalogu, wydanie, tablica i kolumna) jako podstawy do przyjęcia nakładów rzeczowych przy kalkulacji szczegółowej ceny jednostkowej,
- opisie robót pozycji przedmiarowych oraz opisie pozycji w kosztorysie zgodnym z opisem dla wskazanej podstawy KNR,
- wskazaniu w kalkulacji szczegółowej ceny jednostkowej (stanowiącej załącznik zgodnie z wymaganiami rozporządzenia) KNR jako podstawy normatywnej kalkulacji.
W kosztorysie inwestorskim zarówno w przedmiarze jak i samej kalkulacji mogą pojawić się w powiązaniu z odpowiednimi KNR-ami sformułowania typu „analogia”, „interpolacja”, „ekstrapolacja”.
Należy przy tym jednak zwrócić uwagę, że odpowiednie użycie KNR w wyżej opisanym zakresie jest właściwe wówczas, gdy założenia wyjściowe do kosztorysowania będą zawierały ustalenia dotyczące konkretnych wariantów materiałowych i technologicznych, które będą odpowiadały opisowi robót w określonej tablicy katalogu w powiązaniu z założeniami ogólnymi i szczegółowymi.
KNR w kalkulacji ceny oferty (kosztorysach wykonawców robót)
Problem występowania KNR w opracowaniach dotyczących kalkulacji ceny oferty na roboty budowlane należy rozpatrywać w odniesieniu do:
- sformułowań zamieszczanych przez Zamawiających w Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia (SIWZ),
- treści oferty wykonawcy.
W pierwszym przypadku chodzi przede wszystkim o zapisy w punktach SIWZ zawierających:
- opis przedmiotu zamówienia, w tym przedmiar robót stanowiący składową dokumentacji projektowej oraz
- opis sposobu obliczenia ceny oferty.
W przedmiarze robót, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 2 września 2004 r.[2], może być wpisany określony katalog, w tym np. KNR (numer, tablica, kolumna) ale wyłącznie jako tzw. kod pozycji przedmiaru, tj. oznaczenie rozumiane jako ciąg znaków - liter i cyfr.
KNR nie może wystąpić w przedmiarze jako wskazana podstawa, którą należy przyjmować do kalkulacji kosztorysowej.
Tym bardziej za całkowicie błędne należy uznać dopisywanie przy konkretnej tablicy KNR sformułowania „analogia”.
W związku z powyższym (wpisanie KNR jako kodu pozycji) celowym jest jednocześnie wyjaśnienie kwestii opisu pozycji przedmiarowej, a mianowicie zgodności wskazanej pozycji katalogowej z opisem tej pozycji w katalogu.
Wspomniane rozporządzenie nie zawiera wymagań i zaleceń odnośnie zasad formułowania opisu robót dla pozycji przedmiarowych, ale należy pamiętać o zasadach ogólnych dotyczących opisu przedmiotu zamówienia wynikających z ustawy Prawo zamówień publicznych (art. 29-31) oraz o wymaganiach ujętych w Specyfikacjach Technicznych Wykonania i Odbioru Robót Budowlanych.
Przestrzeganie tych zasad oznacza, że w wielu przypadkach dosłowne, automatyczne przeniesienie opisu „katalogowego” do przedmiaru, przy wykorzystaniu programu do kosztorysowania nie może być uznane za właściwe i zgodne z obowiązującymi w zamówieniach publicznych przepisami, m.in. ze względu na wskazanie konkretnych materiałów i systemów oraz nieuzasadnionych wymagań dotyczących technologii wykonania robót. W konsekwencji może wystąpić rozbieżność między opisem właściwym dla konkretnej tablicy w KNR a opisem danej pozycji przedmiarowej.
A zatem to, co jest możliwe i wskazane w przypadku przedmiaru w kosztorysie inwestorskim, nie powinno być stosowane w przedmiarze opracowywanym w ramach dokumentacji projektowej.
Z punktem SIWZ - „Opis przedmiotu zamówienia” i wyżej opisanymi problemami dotyczącymi opracowania przedmiaru wiąże się inny punkt - „Opis sposobu obliczenia ceny”. W punkcie tym Zamawiający powinien określić swoje oczekiwanie i wymagania dotyczące kalkulacji ceny oferty, w tym np. wymóg załączenia do oferty kalkulacji ceny w formie kosztorysu ofertowego oraz określenie metod i podstaw opracowania kosztorysu.
Oczywiście obecnie nie ma przepisów określających metody kosztorysowania robót budowlanych, co nie oznacza jednak całkowitej dowolności w formułowaniu przez Zamawiającego w SIWZ zasad kalkulacji kosztorysowej.
Odnosząc się tylko do jednej z możliwych, ale często spotykanej, sytuacji (przy stosowaniu wynagrodzenia kosztorysowego), a mianowicie opracowania przez Wykonawcę na żądanie Zamawiającego kosztorysu ofertowego metodą kalkulacji uproszczonej, za właściwe ze względu na obowiązujące przepisy i specyficzne uwarunkowania zamówień publicznych należy przyjąć następujące podstawy do sporządzenia kosztorysu:
- dokumentacja projektowa, w tym przedmiar robót,
- specyfikacje techniczne wykonania i odbioru robót budowlanych (STWiORB),
- ceny jednostkowe robót ustalone przez wykonawcę na podstawie kalkulacji własnej.
Z powyższego wynika, że katalogi, w tym np. zapis KNR 2-02 t.1112/01, mogą wystąpić w świetle wcześniejszych wyjaśnień w przedmiarze robót, ale wyłącznie jako kod pozycji przedmiarowej. Ponadto konkretny KNR może być wskazany w STWiORB jako podstawa określająca wymagania dotyczące przedmiaru i obmiaru robót.
Nie ma natomiast żadnych podstaw i przesłanek do wskazywania określonych katalogów, w tym KNR jako obowiązującej podstawy normatywnej przy kalkulacji przez wykonawcę cen jednostkowych robót.
Obecnie coraz częściej można spotkać w postępowaniach przetargowych reakcje Wykonawców kwestionujące nałożenie obowiązku opracowania kosztorysu z uwzględnieniem podanych KNR-ów.
W tym kontekście szczególną uwagę należy zwrócić na wszelkiego rodzaju sformułowania, które mogą się pojawić w treści SIWZ dotyczącej „Opisu sposobu obliczenia ceny”, aby jednoznacznie wskazywały na pomocniczy charakter KNR-ów, wymienionych np. w przedmiarze robót. Brak tego rodzaju zapisów może bowiem prowadzić do nieporozumień i sporów, które przykładowo mogą się kończyć wyrokiem Krajowej Izby Odwoławczej (KIO) stwierdzającym, że „(…) przekazanie wykonawcom przedmiarów zawierających odniesienie do symbolu, kodu (numeru) KNR, stanowiących załącznik do siwz i przyjęcie oraz zaakceptowanie ich przez wykonawców, nie stwarza podstaw, by na etapie postępowania odwoławczego można było je skutecznie kwestionować.”
Przytoczony fragment uzasadnienia KIO wskazuje, jak niejednoznaczne może być rozumienie podanego w przedmiarze symbolu KNR, jego numeru i tablicy, jeśli nie zostanie wyjaśniony jego charakter.
PODSUMOWANIE
Katalogi Nakładów Rzeczowych stanowią najobszerniejszy, usystematyzowany zbiór zawierający opisy robót, technologię ich wykonania oraz kosztorysowe normy nakładów rzeczowych czynników produkcji. Zbiór ten jest poszerzany i uzupełniany o roboty wykonywane wg nowych technologii. Ponadto dla robót określonych w katalogach są publikowane (również w formie elektronicznej) ceny jednostkowe.
Nic więc dziwnego, że są tak szeroko stosowane nie tylko przy opracowywaniu kosztorysów.
Jak wynika z przedstawionych wcześniej wyjaśnień KNR-y mogą być również odpowiednio stosowane w zamówieniach publicznych:
- przez Zamawiających dla potrzeb sporządzania SIWZ, w szczególności opisu przedmiotu zamówienia oraz opisu sposobu obliczenia ceny oferty;
- przez Wykonawców dla potrzeb przygotowania oferty, w szczególności kalkulacji ceny.
Niezbędne jest jednakże, na co wskazują wyroki KIO, właściwe korzystanie z istniejącej bazy normatywnej, polegające na przestrzeganiu niżej wymienionych zasad.
- W przypadku kosztorysu inwestorskiego zasady stosowania katalogów, w tym KNR, są określone w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z 18 maja 2004 r.
- Dla potrzeb opisu przedmiotu zamówienia Zamawiający może korzystać z katalogów:
- poprzez wskazanie w przedmiarze konkretnego symbolu (nazwa katalogu, numer, tablica), ale nie jako obligatoryjnej podstawy kalkulacji,
- poprzez odpowiednie dostosowanie dla potrzeb przedmiaru opisów z katalogów.
- Dla potrzeb opisu sposobu obliczenia ceny oferty Zamawiający może wskazać podane w przedmiarze KNR-y jako informację pomocniczą dla Wykonawców do wykorzystania na zasadzie dobrowolności przy opracowaniu kosztorysu ofertowego.
- Wykonawca obliczając cenę oferty może korzystać dla ustalenia cen jednostkowych wymaganych w kosztorysie opracowanym metodą kalkulacji uproszczonej, z dowolnych podstaw, w tym z Katalogów Nakładów Rzeczowych, jeśli uzna je za odpowiednie.
UWAGA: Opisane zasady dotyczą stosowania KNR-ów w opisie przedmiotu zamówienia i sposobu obliczenia ceny w ramach prowadzonego postępowania o udzielenie zamówienia publicznego w trybach przetargowych i nie mają zastosowania w przypadku udzielania zamówienia w wyniku dwustronnych negocjacji zamawiającego z wykonawcą, oraz przy wycenie i rozliczaniu robót dodatkowych i zamiennych w trakcie wykonywania robót budowlanych.
[1] Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 18 maja 2004 r. w sprawie określenia metod i podstaw sporządzania kosztorysu inwestorskiego, obliczania planowanych kosztów prac projektowych oraz planowanych kosztów robót budowlanych określonych w programie funkcjonalno-użytkowym (Dz.U. Nr 130, poz.1389)
[2] Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 2 września 2004 r. w sprawie szczegółowego zakresu i formy dokumentacji projektowej, specyfikacji technicznych wykonania i odbioru robót budowlanych oraz programu funkcjonalno-użytkowego (Dz.U. Nr 202, poz.2072, z późn.zm.)