W związku z powtarzającymi się informacjami o trudnościach w realizacji umów w sektorze budownictwa, spowodowanych wzrostem cen materiałów i kosztów pracowniczych, przerwaniem łańcucha dostaw, ograniczeniem w dostępności produktów i materiałów, niewystarczającą liczbą pracowników itp., prezes Urzędu Zamówień Publicznych podjął inicjatywę wypracowania klauzul przeglądowych, które mogą być przykładem do wykorzystania w praktyce udzielania zamówień publicznych.
W skład grupy tworzącej opracowanie „Przykładowe klauzule przeglądowe w umowach o roboty budowlane”, oprócz przedstawicieli Urzędu Zamówień Publicznych, weszli reprezentanci podmiotów działających w branży budownictwa, zarówno z grupy zamawiających, jak i wykonawców, którzy zgłosili chęć udziału w tym przedsięwzięciu.
Czym są klauzule przeglądowe
Jednym z mechanizmów przewidzianych przepisami ustawy Pzp, które mogą zostać wykorzystane w celu usprawnienia realizacji planowanych umów są klauzule przeglądowe, czyli klauzule umowne, pozwalające na modyfikację umowy w sprawie zamówienia publicznego w zakresie określonym art. 455 ust. 1 pkt 1 ustawy Pzp.
Celem ich stosowania jest efektywne dostosowanie sposobu i warunków realizacji umów do zmieniających się warunków zewnętrznych. Swoje uzasadnienie znajdują również w zasadach celowości, racjonalności i efektywności wydatkowania środków publicznych, ograniczają bowiem ryzyko niewykonania lub nienależytego wykonania zamówienia publicznego.
Zamawiający, którzy będą wykorzystywać prezentowane przykłady lub posiłkować się nimi przy udzielaniu zamówień, powinni określić i dostosować zapisy do realiów rynkowych i danego kontraktu, aby stworzona w taki sposób klauzula mogła być efektywnie wykorzystana w danym stanie faktycznym. Konieczne może być również stworzenie przez zamawiającego procedury weryfikacji wskazywanych przez Wykonawcę podstaw zmiany umowy.
Czego dotyczą przykładowe klauzule
Opracowanie UZP zawiera przykładowe klauzule przeglądowe z umów o roboty budowlane i opis dopuszczalnych zmian postanowień umowy w zakresie:
- Przedmiotu zamówienia.
- Odbiorów oraz uzyskiwania stosownych pozwoleń, uzgodnień itp.
- Terminu wykonania umowy.
- Harmonogramu rzeczowo-finansowego.
- Podwykonawców lub osób skierowanych do realizacji umowy.
- Wysokości wynagrodzenia i warunków płatności.
- Składu wykonawców wspólnie realizujących umowę.
Opracowanie UZP przykładowych klauzul przeglądowych w formacie PDF można pobrać ze strony internetowej Urzędu.
Prezentowane w opracowaniu klauzule dotyczą przede wszystkim umów o roboty budowlane wykonywane w formule „wybuduj”. W takim przypadku dokumentację projektową przygotowuje zamawiający i odpowiada za ewentualne jej wady. W sytuacji, gdy zamówienie prowadzone jest w formule „zaprojektuj i wybuduj”, zakładającej, że dokumentację projektową przygotowuje wykonawca, poniższe postanowienia powinny być odpowiednio zmodyfikowane.
Zaproponowane klauzule przeglądowe powinny być dostosowane do danego przypadku, zależnie od treści zobowiązania stron wynikającego z umowy. Zamawiający powinien uwzględnić m.in. specyfikę przedmiotu umowy, stan faktyczny konkretnej sprawy, charakter wynagrodzenia, zakładane warunki jego zapłaty, czy też sposób podziału ryzyk pomiędzy stronami umowy.
Wskazówki stosowania
W umowie o roboty budowlane należy precyzyjnie określić katalog okoliczności umożliwiających jej zmianę, a nadto w dokumentach zamówienia powinny znaleźć się postanowienia zobowiązujące wykonawców do przedstawienia odpowiednich informacji dotyczących oferty, które będą wykorzystywane przy ewentualnej zmianie umowy (w tym m.in. wysokości wynagrodzenia wykonawcy).
Uwzględniając postęp technologiczny, zasadne wydaje się wprowadzenie klauzul umożliwiających modyfikację technologii wykonania robót lub zastosowania innych materiałów budowlanych. Ocena ewentualnej zmiany technologii powinna jednak odbyć się przez pryzmat kręgu wykonawców, którzy brali udział w realizacji zamówienia oraz treści złożonych ofert. Jeżeli bowiem wskazana tam technologia determinowała udział wykonawców w postępowaniu lub miała znaczący wpływ na treść ofert, jej zmiana na etapie realizacji umowy może okazać się niemożliwa. Dlatego też zmiana poszczególnych wymagań zamawiającego na etapie realizacji umowy nie może być dokonywana tylko ze względu na formalne spełnienie się okoliczności wymienionych w postanowieniach umowy. Zmiana taka powinna być każdorazowo oceniona w kontekście zasad wynikających z przepisów ustawy Prawo zamówień publicznych.
W toku realizacji robót wielokrotnie może dojść do sytuacji, w których warunki realizacji inwestycji przedstawione w dokumentacji projektowej różnią się od rzeczywistych warunków na terenie budowy. W zależności od przedmiotu robót może to dotyczyć warunków geologicznych, hydrologicznych, niezinwentaryzowanych sieci lub znalezisk archeologicznych a także ujawnionego w trakcie prowadzenia prac, stanu technicznego remontowanego obiektu w tym również obiektu zabytkowego. Zależnie od wybranego przez strony modelu umowy i wiążącego się z tym rozkładu ryzyk wystąpienia takich zdarzeń, zdarzenia te mogą być podstawą do zmiany zakresu robót lub terminu wykonania, a w konsekwencji także wynagrodzenia wykonawcy. W umowie o roboty budowlane warto przewidzieć możliwość jej zmiany w przypadku opóźnień powstałych z przyczyn, za które – zgodnie z umową – wykonawca i zamawiający nie odpowiadają, mających wpływ na prowadzone przez wykonawcę prace. W klauzulach przeglądowych należy także uwzględnić wystąpienie siły wyższej, nieprzewidywalnych lub niesprzyjających warunków atmosferycznych czy też zmian w obowiązujących przepisach prawa.
W zależności od zakresu planowych robót warto przewidzieć również zmiany odnoszące się do harmonogramu rzeczowo-finansowego, etapów robót, płatności częściowych, czy częściowego zwrotu zabezpieczenia należytego wykonania umowy. Mogą bowiem wystąpić niezależne od stron sytuacje, które nie pozwalają na wykonanie pewnych robót i zakończenia danego etapu prac. W takiej sytuacji może pojawić się konieczność zmiany zakresu robót składających się na poszczególne etapy.
Praktyka realizacji inwestycji budowlanych pokazuje, że ważne jest również, aby w umowie przewidziane zostały postanowienia uprawniające do zmiany podwykonawców lub kluczowego personelu wykonawcy. Dotyczy to podmiotów lub osób, które były wskazane w treści oferty wykonawcy i które to podmioty lub osoby były niezbędne do wykazania przez wykonawcę spełnienia warunków udziału w postępowaniu.