Koszty pracy w budownictwie - nieco inne spojrzenie

Prawidłowe obliczanie kosztów pracy w budownictwie niezbędne jest dla oceny wielu obszarów działalności przedsiębiorstwa, ale również dla obliczania stawek robocizny kosztorysowej przyjmowanych do kosztorysu projektowanych inwestycji.

Koszt pracy zmienia się pod wpływem różnych czynników zależnych od przedsiębiorstwa (np. zmiana metod technologicznych, polityka płac przedsiębiorstwa), ale też od czynników, na które przedsiębiorstwo nie ma wpływu (np. inflacja, obowiązkowe narzuty na płace). Określając koszty pracy niezbędne jest powiązanie ich z obiektywnie (statystycznie) ustalonymi wielkościami i weryfikowanie przy zmieniających się warunkach.

Różne mogą być sposoby obliczania kosztów pracy, również narzutów koszów pośrednich, czy narzutów zysku. Jedną z propozycji jest szacowanie kosztów pracy i innych wskaźników na podstawie przeciętnych wyników osiąganych w gospodarce (publikowanych przez GUS).

 

Koszty pracy w budownictwie

Stawki robocizny kosztorysowej powiązane są z kosztami pracy^[1], czyli kosztami ponoszonymi przez pracodawcę na rzecz pozyskania, wykorzystania, utrzymania i doskonalenia zasobów pracy. Składają się na nie - koszty płacowe i pozapłacowe.

Do kosztów płacowych zalicza się wynagrodzenia osobowe i bezosobowe brutto (bez wypłat z zysku) i wszystkie inne składniki uwzględniane w płacowych kosztach pracy (suma wynagrodzenia brutto łącznie z zaliczkami na poczet podatku dochodowego od osób fizycznych i ze składkami na obowiązkowe ubezpieczenie emerytalne, rentowe, chorobowe płaconymi przez ubezpieczonego pracownika).

Do kosztów pozapłacowych zalicza się składki płacone przez pracodawcę w celu zabezpieczenia pracującym prawa do świadczeń społecznych i podatki związane z zatrudnieniem (składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe opłacane przez pracodawcę, wydatki na doskonalenie, kształcenie i przekwalifikowanie kadr poniesione w celu pozyskania, utrzymania, przekwalifikowania i doskonalenia kadr).

Pierwszą informacją do obliczenia kosztu pracy jest przeciętne wynagrodzenie brutto (miesięczne, kwartalne, roczne) wliczane w ciężar kosztów płacowych.
Płace ulegają częstym zmianom, powinny więc być systematycznie obserwowane i korygowane. Ze względu na dużą ilość publikacji GUS dotyczących płac – nie przedstawia to trudności, problemem jest raczej wybór publikacji zawierającej dane przydatne do określonego celu.

Analiza retrospektywna wskazuje na następujące tendencje:

• wzrasta przeciętne wynagrodzenie w budownictwie,
• coraz więcej osób znajduje się w grupie o najwyższych zarobkach (w ostatnich 3 latach wzrósł znacząco udział pracowników zarabiających powyżej 4000 zł miesięcznie),
• czas pracy przepracowany w roku jest dość stabilny, natomiast wzrasta czas nieprzepracowany,
• udział płac w kosztach ogółem w kolejnych latach nie zmienia się w sposób zasadniczy, natomiast różnice występują w rodzajach robót,
• duży ruch płac w budownictwie wskazuje na konieczność częstej weryfikacji kosztów pracy.

Płace w budownictwie były do 2005 r. niższe od płac w sektorze przedsiębiorstw i w wielu dziedzinach gospodarki. Od 2005 r. płace w budownictwie wzrastały dynamicznie. W sierpniu 2006 r. poziom płac w budownictwie i w sektorze przedsiębiorstw zrównał się i od tego czasu jest wyższy. Przyczyną była presja na płace w związku z rosnącymi zadaniami budownictwa przy trudnościach z pozyskaniem pracowników m.in. na skutek emigracji zarobkowej. Kryzys na rynkach finansowych wpłynął na zahamowanie wzrostu płac w 2009 r., jednak nadal płace w budownictwie wzrastają, chociaż nie tak dynamicznie jak poprzednio.

Drugą informacją jest oszacowanie pozapłacowych kosztów pracy.
Pierwsze badania kosztów pracy były przeprowadzone przez GUS w 1993 r. i objęły działalność produkcyjną i budowlaną, a w 1996 r. badania dotyczyły całej gospodarki. Od 1997 r. badania kosztów pracy, zgodnie z zaleceniami Eurostatu, są prowadzone co cztery lata. W okresach między badaniami prowadzone są szacunki podstawowych mierników kosztów pracy. Informacje obejmują ogółem sektor budownictwa, do którego zaliczono jednostki budowlano-montażowe, w których liczba zatrudnionych wynosiła 10 i więcej osób. Informacje o kosztach pracy w budownictwie uwzględniają następujące podstawowe rodzaje działalności budowlanej:

Z badań przeprowadzonych na podstawie danych za rok 2004 wynika, że 73,8% kosztów pracy w budownictwie przypadało na koszty płacowe, a 26,2% na pozapłacowe.

W 2008 r. nastąpił wzrost udziału kosztów płacowych do 76,6%, a udział kosztów pozapłacowych zmniejszył się do 23,4%, przy dość dużych różnicach w poszczególnych rodzajach robót budowlanych.

Znaczną przewagę wśród wszystkich nakładów ponoszonych przez pracodawcę w związku z zatrudnieniem stanowią wypłaty zaliczane w ciężar kosztów jednostki, a wśród nich wynagrodzenia osobowe.

Tak więc mając na uwadze wiele ograniczeń związanych ze stosowaniem danych publikowanych przez GUS oraz możliwości ich wykorzystywania do określonych celów – wydaje się, że oparcie stawek robocizny kosztorysowej na kosztach pracy jest możliwe i celowe, szczególnie jako wielkość porównawcza, uwzględniająca ogólne tendencje w sektorze budownictwa.

Koszty pośrednie i zysk w budownictwie

Kolejnym problemem jest możliwość wykorzystania danych GUS do szacowania wskaźników narzutów kosztów pośrednich i narzutów zysku przyjmowanych w kosztorysowaniu.

Do kosztów pośrednich^[2] zalicza się: koszty ogólne budowy, koszty zarządu, koszty nieprodukcyjne.
Istnieje sprawozdawczość GUS informująca zarówno o poziomie kosztów w sektorze przedsiębiorstw oraz o udziale procentowym poszczególnych rodzajów kosztów pośrednich. Informacje te odniesione są do przedsiębiorstw zatrudniających powyżej 9 osób i uwzględniają podstawowe rodzaje działalności budowlanej. Można więc na tej podstawie szacować wskaźniki narzutów kosztów pośrednich. Problem polega na tym, że dane te publikowane są w przekroju rocznym. Oznacza to, że oceny zmian kosztów pośrednich mogą być dokonywane, ale z opóźnieniem, podczas gdy koszty pracy można obserwować w przekroju miesięcznym.

Wskaźniki narzutów kosztów pośrednich oszacowane dla lat 2005 – 2008 na podstawie danych GUS wskazują na tendencję malejącą wskaźników do 2007 r. w robotach ogólnobudowlanych, inżynieryjnych i wykończeniowych, natomiast w 2008 r. wskaźniki wzrastały. Wyraźny i systematyczny spadek wskaźników obserwowano w robotach instalacyjnych.

Inaczej oceniać należy możliwość wykorzystywania informacji o wskaźnikach zysku w budownictwie.
GUS publikuje obszerne dane o poziomie zysku, stratach, wynikach finansowych brutto i netto, wskaźnikach rentowności w budownictwie. Są to dane kwartalne i roczne odniesione do przedsiębiorstw zatrudniających powyżej 49 osób (około 1600 – 1800 badanych jednostek). W przekroju rocznym/półrocznym publikowane są dane obejmujące około 4500 jednostek w grupach różnej wielkości (od 10 osób).
Problemem jest bardzo duża zmienność sytuacji finansowej sektora budownictwa. Wskaźniki obliczone na podstawie danych kwartalnych mają wprawdzie wartość informacyjną, ale porównywanie ich do wskaźników narzutów zysku przyjmowanych do kosztorysu projektowanych inwestycji wymaga dużej ostrożności. Specyfika robót budowlanych powoduje, że osiągany zysk/strata w kwartałach wykazuje duże różnice. Przydatne mogłoby być porównywanie wskaźników finansowych w budownictwie odniesionych do długich okresów (co najmniej rocznych).

Podsumowanie

Przedstawiony przegląd dostępnych informacji GUS i możliwości ich wykorzystania do obliczania stawki robocizny, niektórych wskaźników narzutów kosztów i zysku daje „nowe spojrzenie” i uzupełnia stosowane dotychczas metody. W szczególności wydaje się warte uwagi wykorzystanie danych o kosztach płacowych i pozapłacowych.

Nie oznacza to, że są metody lepsze i gorsze. Oznacza to tylko (i aż) tyle, że wskaźniki ustalane różnymi metodami powinny być konfrontowane. W przypadku występowania dużych różnic można poszukiwać przyczyn tych rozbieżności.

Konfrontacja danych jest potrzebna, ponieważ na ogół wszystkie informacje zarówno publikowane przez GUS, jak też zbierane różnymi metodami nie są „doskonałe”; mogą być obarczone błędami niezależnymi od Autorów badań.



Wydawnictwa GUS wykorzystywane w obliczeniach kosztów pracy i współczynników nakładów

Biuletyny Statystyczne; wyd. miesięczne
Budownictwo – Wyniki działalności; wyd. roczne
Koszty pracy w gospodarce narodowej; wyd. co cztery lata
Wyniki finansowe podmiotów gospodarczych; wyd. półroczne
Zatrudnienie i wynagrodzenia w gospodarce narodowej; wyd. kwartalne
 

^[1] Ustalając koszty pracy należy uwzględnić definicje i obowiązujące przepisy prawne określające koszty płacowe i pozapłacowe. Definicje pojęć (www.stat.gov.pl) oraz wyd. GUS - Koszty pracy w gospodarce narodowej w 2004 r. i 2008 r.

^[2] Zgodnie z klasyfikacją GUS struktury kosztów produkcji budowlano-montażowej w układzie kalkulacyjnym