Wprowadzenie
W wyniku ostatniej w ubiegłym roku nowelizacji ustawy Prawo zamówień publicznych[1] w artykule 90 ust. 1 wprowadzony został zapis, zgodnie z którym zamawiający, badając czy oferta nie zawiera rażąco niskiej ceny, jest zobowiązany żądać od wykonawcy między innymi wyjaśnień w zakresie kosztów pracy, których wartość przyjęta do ustalenia ceny nie może być niższa od minimalnego wynagrodzenia za pracę ustalonego na podstawie art. 2 ust. 3-5 ustawy z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę[2].
Nie ulega wątpliwości, że regulacja ta może rodzić szereg problemów (zwłaszcza w odniesieniu do zamówień, których przedmiotem jest wykonanie robót budowlanych lub obiektu budowlanego) wynikających z konieczności odpowiedniego powiązania i określenia wzajemnych zależności kosztów pracy, ustalania cen na roboty budowlane i minimalnego wynagrodzenia za pracę.
Dodatkowa komplikacja wynika z faktu, że koszty pracy i zasady ustalania ich wartości nie zostały w ustawie zdefiniowane, jak również brak jest jakichkolwiek regulacji prawnych odnośnie zasad i podstaw kalkulacji (ustalania) cen na roboty budowlane.
Koszty pracy
Brak w ustawie wskazania obowiązującej definicji pojęcia „koszty pracy” oznacza konieczność sięgnięcia do dostępnych interpretacji, które nie są jednoznaczne i są uzależnione od kontekstu oraz od tego czy je rozpatrujemy w aspekcie ekonomicznym czy społecznym.
Dla potrzeb analizy związanej z użyciem tego pojęcia w ustawie Pzp, jako pozycji kosztów przedsiębiorstwa uwzględnianej przy ustalaniu ceny, za najwłaściwsze jest przyjęcie definicji i szczegółowego opisu zawartego w opracowaniach GUS (Zeszyty metodyczne GUS) dla potrzeb badań statystycznych rynku pracy, wynagrodzeń i rynku pracy.
Koszty pracy, zgodnie z definicją podaną w opracowaniach GUS, stanowią sumę wynagrodzeń brutto (łącznie z zaliczkami na poczet podatku dochodowego od osób fizycznych i ze składkami na obowiązkowe ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe płaconymi przez ubezpieczonego pracownika) oraz pozapłacowych wydatków poniesionych w celu pozyskania, utrzymania, przekwalifikowania i doskonalenia kadr.
Koszty pracy obejmują następujące składniki:
– wynagrodzenia osobowe,
– dodatkowe wynagrodzenia roczne dla pracowników jednostek sfery budżetowej,
– wynagrodzenia z tytułu umowy zlecenia lub umowy o dzieło,
– honoraria,
– wydatki na doskonalenie, kształcenie i przekwalifikowanie kadr,
– wydatki na delegacje służbowe,
– wydatki związane z bezpieczeństwem i higieną pracy,
– składki na ubezpieczenie emerytalne, rentowe i wypadkowe opłacone przez pracodawcę, łącznie ze składkami na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych i składkami na Fundusz Pracy,
– zakładowy fundusz świadczeń socjalnych (odpis w koszty),
– świadczenia o charakterze rzeczowym,
– pozostałe wydatki, m.in. wydatki przeznaczone na werbunek, rekrutację i nabór kadr, wydatki na dojazdy do pracy pracowników, wydatki poniesione przez pracodawcę na ubezpieczenia pracowników w trzecim filarze, jeżeli są wliczane w koszty działalności jednostki sprawozdawczej,
– wypłaty z tytułu udziału w zysku do podziału lub z nadwyżki bilansowej w spółdzielniach.
Podstawowymi miernikami kosztów pracy wykorzystywanymi w statystyce są:
- przeciętny miesięczny koszt pracy na 1 zatrudnionego obliczany jako stosunek kosztów pracy poniesionych w danym okresie do przeciętnego zatrudnienia w danym okresie w przeliczeniu na 1 miesiąc;
- koszt pracy na 1 godzinę opłaconą obliczany jako stosunek kosztów pracy w danym okresie do liczby godzin opłaconych w tym samym okresie;
- koszt pracy na 1 godzinę przepracowaną obliczany jako stosunek kosztów pracy w danym okresie do liczby godzin przepracowanych w danym okresie.
Ustalanie (kalkulacja) cen na roboty budowlane
Tematyka ustalania (kalkulacji) cen na roboty budowlane nie wymaga szczegółowego wyjaśniania na łamach BzG. Czytelnicy z pewnością znają wszystkie zawiłości dotyczące kalkulacji cen na roboty budowlane w aktualnym stanie prawnym, w tym także zasady, metody i podstawy opracowania kosztorysów ofertowych, które stanowią najczęściej stosowaną formę kalkulacji. Dlatego też chciałbym jedynie przypomnieć w nawiązaniu do przedstawionych wyjaśnień dotyczących kosztów pracy, że w kosztorysowaniu niezależnie od stosowanej metody składnikami ceny kosztorysowej są:
– koszty bezpośrednie obejmujące koszty robocizny, materiałów i pracy sprzętu,
– koszty pośrednie,
– zysk.
Spośród wymienionych składników ceny kosztorysowej wyszczególnione wcześniej składowe kosztów pracy występują w kosztach robocizny, kosztach pracy sprzętu (z obsługą etatową) oraz kosztach pośrednich, ale szczególnie istotne dla wyjaśnienia problemu badania oferty pod kątem ceny rażąco niskiej są koszty bezpośrednie robocizny.
Najczęściej przyjmuje się, że koszty bezpośrednie robocizny obejmują:
1) płace zasadnicze,
2) premie regulaminowe,
3) płace dodatkowe (dodatki stażowe, inne dodatki regulaminowe),
4) płace uzupełniające (wynagrodzenia za urlopy i inne płatne nieobecności, zasiłki chorobowe, odprawy emerytalne, nagrody jubileuszowe),
5) obligatoryjne obciążenia płac,
6) odpisy na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych.
Powyższe składowe są bowiem wyszczególnione jako składniki stawki robocizny kosztorysowej zarówno w § 6 ust. 2 rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 18 maja 2004 r.[3], jak i „Polskich standardach kosztorysowania robót budowlanych” oraz uwzględniane w większości publikacji cenowych o stawkach robocizny kosztorysowej.
Można jednak spotkać również podejście wynikające z metodologii zastosowanej w publikacjach stawek roboczogodziny INTERCENBUD, z którego wynika, że koszty robocizny obejmują:
1) koszty płacowe (bez wypłat z zysku) – wynagrodzenia osobowe i bezosobowe brutto (bez wypłat z zysku) i wszystkie inne składniki uwzględniane w płacowych kosztach pracy,
2) koszty pozapłacowe (bez kosztów doskonalenia i przekwalifikowania pracowników) składki płacone przez pracodawcę w celu zabezpieczenia pracującym prawa do świadczeń społecznych i podatki związane z zatrudnieniem, rekompensaty za okresowe badania lekarskie i ekwiwalenty za odzież roboczą i jej pranie.
Minimalne wynagrodzenie za pracę
Z analizowanego przepisu ustawy Pzp wynika, że wartość kosztów pracy przyjęta do ustalenia ceny nie może być niższa od minimalnego wynagrodzenia za pracę ustalonego na podstawie art. 2 ust. 3-5 ustawy z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę.
Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 11 września 2014 r.[4] (wydanym na podstawie art. 2 ust. 5 ww. ustawy) od dnia 1 stycznia 2015 r. minimalne wynagrodzenie za pracę wynosi 1750 zł. Obejmuje ono przysługujące pracownikowi składniki wynagrodzenia i inne świadczenia wynikające ze stosunku pracy, zaliczone według zasad statystyki zatrudnienia i wynagrodzeń określonych przez GUS do wynagrodzeń osobowych, z wyłączeniem: nagrody jubileuszowej, odprawy pieniężnej w związku z przejściem na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy oraz wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych.
Wynagrodzenie nie obejmuje obligatoryjnych obciążeń płac, odpisów na ZFŚS oraz innych wydatków ponoszonych przez pracodawcę w tym na delegacje służbowe i zakwaterowanie oraz związane z bezpieczeństwem i higieną pracy.
Podsumowanie, wnioski
Wyżej przedstawione zestawienie wskazuje jednoznacznie jak duże są różnice pojęciowe a w konsekwencji wartościowe między kosztami pracy, kosztami robocizny bezpośredniej przyjmowanymi do kalkulacji ceny oraz minimalnym wynagrodzeniem.
Nie ulega wątpliwości, że najszerszym pojęciem są koszty pracy, a najwęższym minimalne wynagrodzenie.
Wzajemne relacje odniesione do wartości ustalonej dla 1 roboczogodziny przepracowanej można zilustrować następującym schematem, w którym uwzględniono przykładowe składniki zaliczane do poszczególnych kategorii kosztowych.
Minimalne wynagrodzenie w 2015 r.
10,42 zł / r-g
+
Obligatoryjne obciążenia pracodawcy
i odpisy na ZFŚS
=
Godzinowa stawka robocizny kosztorysowej
przyjmowana do kalkulacji ceny wg Standardów Kosztorysowania
+
Rekompensaty za okresowe badania lekarskie
i ekwiwalenty za odzież roboczą i jej pranie
=
Godzinowa stawka robocizny kosztorysowej
przyjmowana do kalkulacji ceny wg INTERCENBUD
+
Koszty doskonalenia i przekwalifikowania pracowników
=
Koszt pracy na 1 godzinę przepracowaną
Biorąc pod uwagę obliczenia w ramach porozumienia kilku związków pracodawców i związków zawodowych w sprawie minimalnej godzinowej stawki kalkulacyjnej wynagrodzenia w budownictwie dla robót budowlano-montażowych oraz usługach w zakresie gospodarowania nieruchomościami realizowanych w Polsce w 2014 roku[5], koszty pracy są wyższe od minimalnego wynagrodzenia o około 42%.
Dla kosztorysantów, wykonawców i zamawiających wynika z powyższego praktyczny wniosek, że przyjęcie i udowodnienie zastosowania w kosztorysie stawki roboczogodziny w wysokości 10,42 zł z całą pewnością spełnia warunek, o którym mowa w artykule 90 ust. 1 ustawy Pzp, a przyjęcie stawki na niższym poziomie wymaga dodatkowych wyjaśnień i kalkulacji.
[1] Ustawa z dnia 29 sierpnia 2014 r. o zmianie ustawy – Prawo zamówień publicznych (Dz.U. poz. 1232)
[2] Ustawa z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (Dz.U. Nr 200, poz. 1679, z 2004 r. Nr 240, poz. 2407 oraz z 2005 r. Nr 157, poz. 1314)
[3] Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 18 maja 2004 r. w sprawie określenia metod i podstaw sporządzania kosztorysu inwestorskiego, obliczania planowanych kosztów prac projektowych oraz planowanych kosztów robót budowlanych określonych w programie funkcjonalno-użytkowym (Dz.U. Nr 130, poz. 1389)
[4] Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 11 września 2014 r. w sprawie wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę w 2015 r. (Dz.U. poz. 1220)
[5] Porozumienie w sprawie minimalnej godzinowej stawki kalkulacyjnej wynagrodzenia w budownictwie dla robót budowlano -montażowych oraz usługach w zakresie gospodarowania nieruchomościami realizowanych w Polsce w 2015 roku
