Kurs kosztorysowania w pigułce

Kosztorys jest to zestawienie wykonanych lub zamierzonych robót i czynności związanych z realizacją zatwierdzonego projektu organizacyjno-technicznego, służące do ustalenia ceny obiektu budowlanego. Podstawowymi elementami kosztorysu są: wyszczególnienie robót i czynności, normy zużycia materiałów, surowców, robocizny, pracy sprzętu, normy wydajności oraz ceny jednostkowe robót.

Kosztorys opracowuje inwestor, ponieważ musi przewidzieć nakłady jakie poniesie w ramach prowadzenia inwestycji oraz wykonawca - w celu wyliczenia za ile gotów jest zrealizować dane zadanie. Nie bez znaczenia dla obu stron procesu inwestycyjnego jest ustalenie prawidłowej stawki podatku od towarów i usług za roboty i obiekty budowlane. Skalkulowana przez wykonawcę robót cena zawiera podatek VAT, ponieważ VAT liczy się od wszystkich składników kalkulowanej ceny, stąd wartości zakupionych materiałów oraz usług sprzętowych, wprowadzane do kalkulacji robót są cenami netto (bez VAT).

Kosztorys pozwala także na porównanie różnych rozwiązań technicznych i wybrania rozwiązania optymalnego. Stanowi podstawę do zawarcia umowy pomiędzy inwestorem i wykonawcą. Na podstawie kosztorysu wykonujemy harmonogram robót oraz planujemy przebieg realizacji robót, zaopatrzenie budowy w materiały budowlane, maszyny i sprzęt. Kosztorys wraz z harmonogramem robót jest podstawowym instrumentem do planowania nakładów finansowych, jakie musi ponieść inwestor w trakcie realizacji inwestycji. Prawidłowo sporządzony kosztorys pozwala sprawnie prowadzić cały proces inwestycyjny, unikając zbędnych przestojów lub ewentualnych sporów na styku inwestor - wykonawca.

W budownictwie podstawowym problemem ustalania ceny na roboty jest ich indywidualność. Każda budowa ma w zasadzie charakter niepowtarzalny. Należy nie tylko uwzględnić rozwiązania projektowe, ale także warunki usytuowania, lokalizację i wynikające stąd różne wartości poszczególnych składników kosztorysu oraz krótsze i dłuższe cykle realizacji.

W ostatnich latach znaczenie kosztorysu wyraźnie wzrosło. Jest to spowodowane wprowadzonymi przed kilku laty zmianami w kosztorysowaniu, które umożliwiły skalkulowanie cen robót i obiektów budowlanych, pokrywających koszty ich realizacji i zapewniających niezbędny zysk wykonawcy z jednej strony, zaś z drugiej zostało to wymuszone zmiennością rynku i konkurencją. Kosztorysy sporządzane obecnie wykonywane są wyłącznie z wykorzystaniem oprogramowania komputerowego. Niegdyś żmudne i powtarzalne ręczne obliczenia, teraz wykonują sprawnie aplikacje wspomagające kosztorysowanie.

Znajomość i umiejętność obsługi komputerowych programów kosztorysowych nie jest równoznaczna z umiejętnością kosztorysowania obiektów i robót budowlanych. Problematyka kosztorysowania jest bardzo szeroka i interdyscyplinarna. Obejmuje niezbędną wiedzę w zakresie projektowania i technologii robót budowlanych oraz podstaw kosztorysowania, czyli wiedzę inżynierską, ale też zagadnienia prawne i ekonomiczne. Programy komputerowe jedynie wspomagają sporządzanie kosztorysu. Program nie zastąpi wiedzy i umiejętności kosztorysanta.

Już na etapie sporządzania dokumentacji projektowej, przed wykonaniem robót, sporządza się opracowanie, które obejmuje zestawienie planowanych robót w kolejności technologicznej ich wykonania, obliczenie i podanie ilości tych robót w ustalonych jednostkach. Jest to przedmiar robót. Wszelkie dodatkowe dane, mające wpływ na wysokość ceny kosztorysowej, zawarte są w założeniach wyjściowych do kosztorysowania lub protokole typowania robót (najczęściej w przypadku robót remontowych).

Rynkowe metody kalkulacji preferują ceny jednostkowe robót. Dla potrzeb szacowania wartości robót przez inwestora a także dla potrzeb rozliczania robót jest to rzeczywiście wystarczający sposób kalkulacji cen robót budowlanych. Są jednak ciągle potrzeby kalkulacji cen metodą szczegółową. Wynika to w mojej ocenie, przede wszystkim z możliwości programów wspomagających kosztorysowanie robót. Łatwość wykorzystania zasobów bazy katalogowej z coraz bardziej pomysłowymi podpowiedziami proponowanymi przez program lepiej wpisuje się w potrzeby kosztorysanta niż opracowanie własnej systematyki ze szczegółowymi opisami robót i ustalenie rynkowej ceny jednostkowej dla tak opisanych robót. Inwestorzy także, pomimo większego nakładu pracy przy sprawdzaniu ofert, nierzadko jako załącznik do oferty wymagają kosztorysów opracowanych metodą szczegółową. Mając informacje o nakładach rzeczowych czynników produkcji i ich cenach, będą mogli je wykorzystać w przypadku rozliczania np. robót zamiennych lub dodatkowych.

Kalkulacja szczegółowa jest stosowana do opracowania cen jednostkowych robót dla potrzeb kosztorysu inwestorskiego (zamówienia publiczne) w przypadku braku cen jednostkowych w publikacjach lub informacjach z poprzednich umów.

W przypadku składania wniosków o pozyskanie dotacji może być również stosowana dla potrzeb kalkulacji uproszczonej dla robót wykonywanych we własnym zakresie. Pozwala ona wyodrębnić koszty kwalifikowane i niekwalifikowane. Jako przykład podam roboty budowlane wykonane we własnym zakresie, które są w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 kosztem niekwalifikowanym. Czyli praca własna musi być wykazana jako niekwalifikowana. Oznacza to, że wnioskodawca musi przedłożyć kosztorys szczegółowy, w którym będą pokazane zarówno koszty kwalifikowane – np. materiały jak i niekwalifikowane - praca własna. Zestawienie materiałów jest możliwe w przypadku kalkulacji szczegółowych, czyli do wniosku powinien być dołączony kosztorys szczegółowy. Oczywiście forma zlecania całości robót jest bardziej preferowana, bo daje większą gwarancję prawidłowego wykonania robót i ułatwia rozliczenie. Nie mniej jednak jest możliwe rozliczenie również systemu gospodarczego lub mieszanego tzn. część robót w formie zlecenia specjalistycznej firmie budowlanej, a część robót wykonana samodzielnie.

Sprawdzeniu mogą podlegać również ceny jednostkowe robót, dlatego zarówno w przypadku opracowania kosztorysu metodą uproszczoną jak i szczegółową dokumentacja kosztorysowa powinna zawierać ceny jednostkowe robót. Należy zatem wskazać formułę kalkulacyjną – tzw. ceny jednostkowej.

Formuły kalkulacji szczegółowej

Kalkulacja szczegółowa polega na obliczeniu ceny kosztorysowej obiektów lub robót budowlanych jako sumy iloczynów: ilości ustalonych jednostek przedmiarowych (obmiarowych) robót, jednostkowych nakładów rzeczowych i ich cen oraz doliczonych odpowiednio kosztów pośrednich i zysku, z uwzględnieniem podatku od towarów i usług (VAT) - według formuły:

1) formuła ceny jednostkowej:

lub

2) formuła kosztów bezpośrednich:

gdzie poszczególne symbole oznaczają:
C_k - cenę kosztorysową obiektów lub robót budowlanych,
L - ilość ustalonych jednostek przedmiarowych (obmiarowych) robót dla przyjętego poziomu agregacji,
n - jednostkowe nakłady rzeczowe,
c - ceny jednostkowe czynników produkcji,
n * c - koszty bezpośrednie na jednostkę przedmiarową (obmiarową) obliczone wg wzoru:

n_r - jednostkowe nakłady robocizny,
C_r - godzinową stawkę robocizny kosztorysowej,
n_m - jednostkowe nakłady materiałowe,
Cm_n - ceny jednostkowe nabycia materiałów,
n_s - jednostkowe nakłady pracy sprzętu i środków transportu technologicznego,
C_s - ceny jednostkowe maszynogodziny pracy sprzętu i środków transportu technologicznego,
Mp_j - koszt materiałów pomocniczych na jednostkę przedmiarową (obmiarową) robót,

Kp - koszty pośrednie,
Kp_j - koszty pośrednie na jednostkę przedmiarową (obmiarową) robót,
Z - zysk kalkulacyjny,
Z_j - zysk kalkulacyjny na jednostkę przedmiarową (obmiarową) robót,
P_v - podatek od towarów i usług (VAT).

W komputerowych programach kosztorysowych mamy do dyspozycji jeszcze inne modyfikacje podstawowych metod kalkulacji szczegółowych, bez wyszczególniania nakładów rzeczowych.

W każdej z tych formuł możemy otrzymać inne ceny kosztorysowe robót, przy tych samych danych czynników produkcji.
Mówiąc o kalkulacjach szczegółowych nie można pominąć także innych zapisów, które mają wpływ na wartość kosztorysu, a więc np. liczenie kosztów pośrednich opisanych wzorem w Rozporządzeniu z dnia 18 maja 2004 r.

Kp = W_kp *(Rj+Sj)/100%

nie daje tej samej wartości w przypadku

Kp = W_kp *(Rj)+W_kp*(Sj)/100%

z powodu zaokrągleń do dwóch miejsc po przecinku.

Podobnie z nakładami robocizny, które mogą być podane w rozbiciu na zawody lub łącznie.

Producenci programów kosztorysowych wybór sposobu kalkulacji pozostawiają użytkownikom.