Nowe rozporządzenie dotyczące kalkulacji wartości robót budowlanych - komentarz (cz. I)

WPROWADZENIE

Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 18 maja 2004 r. w sprawie określenia metod i podstaw sporządzania kosztorysu inwestorskiego, obliczania planowanych kosztów prac projektowych oraz planowanych kosztów robót budowlanych określonych w programie funkcjonalno-użytkowym wydane na podstawie art. 33 ust. 1 ustawy Prawo zamówień publicznych:

• zastępuje dotychczasowe rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 24 stycznia 2004r. w sprawie metod i podstaw sporządzania kosztorysu inwestorskiego, wydane na podstawie „starej" ustawy o zamówieniach publicznych,
• rozszerza zakres regulacji o zasady kalkulacji prac projektowych oraz obliczania planowanych kosztów robót budowlanych.

Podkreślić należy, iż przepisy ustawy w zakresie ustalania wartości zamówienia dotyczą przypadków, gdy:

• przedmiotem zamówienia są same roboty budowlane w rozumieniu ustawy Prawo budowlane,
• przedmiotem zamówienia jest zaprojektowanie i wykonanie robót budowlanych w rozumieniu Prawa budowlanego.

W pierwszym przypadku wartość zamówienia zgodnie z ustawą określa się na podstawie kosztorysu inwestorskiego lub planowanych kosztów robót budowlanych , a w drugim przypadku na podstawie planowanych kosztów prac projektowych i robót budowlanych.
Tak więc w konsekwencji również przepisy rozporządzenia dotyczą tylko ww. sytuacji.

Należy pamiętać, iż metody i podstawy określania planowanych kosztów prac projektowych stosuje się do oszacowania wartości prac projektowych dla zamówienia obejmującego zaprojektowanie i wykonanie robót budowlanych. Nie obowiązują natomiast do oszacowania wartości zamówienia, którego przedmiotem jest wykonanie samych prac projektowych.

Z powyższego wynika bardzo istotna różnica w stosunku do poprzednio obowiązujących zasad. Obecnie podstawą określenia wartości zamówienia na roboty budowlane może być nie tylko kosztorys inwestorski, ale (jeżeli tak zadecyduje zamawiający) i kalkulacja określająca planowane koszty robót budowlanych, która jest opracowywana na podstawie programu funkcjonalno-użytkowego. Tak więc nie ma aktualnie obowiązku, aby zawsze wartość robót ustalać w oparciu o jednak pracochłonne opracowanie jakim jest kosztorys inwestorski. Zamawiający może zdecydować, że spełniony jest wymóg oszacowania wartości zamówienia z należytą starannością na podstawie planowanych kosztów robót budowlanych. Ta forma kalkulacji nie zwalnia zamawiającego z obowiązku opisania przedmiotu zamówienia na roboty za pomocą dokumentacji projektowej i specyfikacji technicznej wykonania i odbioru robót budowlanych.

Rozporządzenie wchodzi w życie po upływie 14 dni od daty ogłoszenia i ma zastosowanie do kosztorysów opracowywanych po tej dacie z uwzględnieniem przepisów art. 35 ustawy Prawo zamówień publicznych^[1].

KOSZTORYS INWESTORSKI

Zgodnie z aktualnym stanem prawnym kosztorys inwestorski jest jednym z dwóch opracowań, na podstawie którego jest ustalana wartość zamówienia publicznego na roboty budowlane w rozumieniu Prawa budowlanego.

Zgodnie z nowym rozporządzeniem kosztorys inwestorski opracowuje się metodą kalkulacji uproszczonej, która tak jak dotychczas polega na obliczeniu wartości kosztorysowej robót objętych przedmiarem robót jako sumy iloczynów ilości jednostek przedmiarowych robót podstawowych i ich cen jednostkowych bez podatku od towarów i usług, według wzoru:

Wk= ΣL x Cj

gdzie:

W odróżnieniu do poprzedniego rozporządzenia kalkulacja uproszczona jest jedyną metodą opracowania kosztorysu inwestorskiego.

Biorąc pod uwagę, iż ceny jednostkowe, stanowiące jedną z podstaw opracowania kosztorysu inwestorskiego ustala się stosując w kolejności :

• ceny jednostkowe robót określone na podstawie danych rynkowych, w tym danych z zawartych wcześniej umów lub powszechnie stosowanych, aktualnych publikacji,
• kalkulacje szczegółowe,

metoda kalkulacji szczegółowej ma zgodnie z nowym rozporządzeniem zastosowanie tylko w odniesieniu do kalkulacji cen jednostkowych.

Tak więc obecnie przy opracowywaniu kosztorysu inwestorskiego należy wyraźnie rozdzielić kalkulację kosztorysową, którą wykonuje się metodą uproszczoną od ustalania cen jednostkowych dla potrzeb tej kalkulacji.

Opracowujący kosztorys powinien odrębnie dokonać rozstrzygnięć w zakresie wyboru sposobu i podstaw ustalenia cen

jednostkowych /w tym - uwzględniając przy braku „gotowych" cen jednostkowych kalkulację szczegółową/. Po ich ustaleniu kosztorys sporządza się metodą uproszczoną wg podanej wyżej formuły kalkulacyjnej.

Kalkulacja szczegółowa cen jednostkowych jest opracowywana wg doskonale znanego z poprzednich regulacji wzoru:

Cj = Σ n x c + Kpj + Zj

gdzie:

n x c = (Σn_r x C_r + Σ n_m x C_m + Σ n_s x C_s)

Poza wyżej opisanymi cenami jednostkowymi podstawę do sporządzania kosztorysu inwestorskiego stanowią:

• dokumentacja projektowa;
• specyfikacja techniczna wykonania i odbioru robót budowlanych;
• założenia wyjściowe do kosztorysowania.

Z powyższego wynika, iż zawsze dla sporządzenia kosztorysu inwestorskiego niezbędne jest opracowanie dokumentacji projektowej i specyfikacji technicznych wykonania i odbioru robót.

W omawianym rozporządzeniu określono dla potrzeb kalkulacji szczegółowej cen jednostkowych sposób i podstawy ustalania jednostkowych nakładów rzeczowych, cen czynników produkcji oraz narzutów kosztów pośrednich i zysku. Wprowadzono istotne zmiany, będące rezultatem odstąpienia w ustawie Prawo zamówień publicznych od określania przez administrację norm, cen i wskaźników obowiązujących przy sporządzaniu kosztorysów inwestorskich.

I tak obecnie przy ustalaniu jednostkowych nakładów rzeczowych należy stosować w kolejności:

• analizę indywidualną;
• kosztorysowe normy nakładów rzeczowych określone w odpowiednich katalogach oraz metodę interpolacji i ekstrapolacji, przy wykorzystaniu wielkości określonych w katalogach.

Powyższe oznacza, iż z faktu występowania w wydawnictwach odpowiednich nakładów rzeczowych nie wynika obowiązek ich stosowania. Można przyjmować do kalkulacji normy nakładów rzeczowych opracowane w wyniku indywidualnej analizy.

Podobną zasadę określono dla cen czynników produkcji, które można ustalać na podstawie analizy własne, a w dalszej kolejności na podstawie danych rynkowych lub powszechnie stosowanych, aktualnych publikacji.

W rozporządzeniu utrzymano obowiązek określania cen materiałów łącznie z kosztami zakupu.

Wskaźniki narzutów kosztów pośrednich i narzutu zysku należy natomiast przyjmować na podstawie wielkości określonych według danych rynkowych, w tym danych z zawartych wcześniej umów lub powszechnie stosowanych aktualnych publikacji, a w przypadku braku takich danych - według analizy indywidualnej.

Ponieważ oprócz omawianego rozporządzenia nie ma innych przepisów dotyczących

kosztorysowania, dla potrzeb określenia najważniejszych zasad oraz zachowania określonej systematyki dotyczących podstawowych elementów występujących w kosztorysowaniu w obecnym rozporządzeniu nie tylko zostały podane definicje, ale również składowe i sposób ustalania:

• jednostkowych nakładów rzeczowych robocizny, materiałów i sprzętu,
• stawek robocizny, cen materiałów i pracy sprzętu.

Między innymi wyraźnie zaznaczono, iż ceny jednostkowe materiałów i pracy sprzętu nie uwzględniają podatku od towarów i usług /VAT/.

W nowym rozporządzeniu, podobnie jak w dotychczas obowiązującym, określono zakres i formę kosztorysu. Należy pamiętać, iż prawidłowo sporządzony kosztorys (tj. zgodnie z obowiązującymi przepisami) musi zawierać wszystkie elementy wymienione w §7 rozporządzenia.

Kosztorys ma obejmować nie tylko stronę tytułową i kalkulacje, ale również ogólną charakterystykę obiektu lub robót z krótkim opisem technicznym, przedmiar robót, tabelę elementów scalonych. Do kosztorysu należy dołączyć założenia wyjściowe do kosztorysowania oraz wszystkie kalkulacje szczegółowe cen jednostkowych, analizy indywidualne nakładów rzeczowych i analizy własne cen czynników produkcji oraz wskaźników narzutów kosztów pośrednich i zysku. Jest to konieczne dla potrzeb dokonania sprawdzenia prawidłowości sporządzenia kosztorysu.

Nowym i wartym podkreślenia jest wymóg dotyczący wpisania na stronie tytułowej kosztorysu nazwy i kodu robót budowlanych zgodnie ze Wspólnym Słownikiem Zamówień.

Reasumując należy stwierdzić, że omawiane nowe rozporządzenie pozostawia znacznie większy stopień swobody przy opracowaniu kosztorysu inwestorskiego, zachowując jednocześnie podstawowe elementy systematyki, gwarantujące jednolite podstawy i metodę kalkulacji oraz układ kosztorysów.

Rozporządzenie nie nakłada obowiązku uwzględniania w kalkulacji urzędowo określonych norm, cen i narzutów, a nawet nie wymaga korzystania z jakiejkolwiek innej bazy /katalogów, cenników/ , gdyż daje możliwość opracowania indywidualnych, własnych cen, norm i wskaźników.

PLANOWANE KOSZTY ROBÓT BUDOWLANYCH

Kalkulacja planowanych kosztów robót budowlanych, o której mowa w ustawie i rozporządzeniu z 18 maja 2004 r. ma dwojakie znaczenie:

• może być stosowana jako drugi dopuszczony ustawą sposób ustalania wartości zamówienia, którego przedmiotem są roboty budowlane w rozumieniu ustawy Prawo budowlane,
• stanowi podstawę określenia wartości składowej zamówienia dotyczącej robót budowlanych, gdy są one zlecane łącznie z projektowaniem.

Z powyższego wynika iż obecnie, pomimo że zamawiający dysponuje dokumentacją projektową i specyfikacjami technicznymi opisującymi szczegółowo i precyzyjnie roboty budowlane, dopuszczone jest określenie wartości zamówienia na podstawie planowanych kosztów robót budowlanych bez potrzeby opracowania kosztorysu inwestorskiego.

Planowane koszty robót budowlanych zgodnie z rozporządzeniem oblicza się stosując metodę wskaźnikową wg wzoru:

W_RB = ΣW_Ci x n_i

gdzie:

WRB	-	wartość planowanych kosztów robót budowlanych;
WCi	-	wskaźnik cenowy i-tego składnika kosztów;
ni	-	ilość jednostek odniesienia dla i-tego składnika kosztów.

Z podanej formuły wynika, iż istotą tej kalkulacji jest zidentyfikowanie i zdefiniowanie jednostek odniesienia i obliczenie ich ilości oraz ustalenie wskaźników cenowych dla tych jednostek.
Jednostki odniesienia właściwe dla ustalonych składników kosztów /w zależności od rodzaju robót budowlanych/ i ich ilości ustala się na podstawie programu funkcjonalno-użytkowego.

W rozporządzeniu sformułowano wymóg, aby składniki kosztów były ustalane z uwzględnieniem Wspólnego Słownika Zamówień Publicznych /CPV/ , pozostawiając jednocześnie dużą swobodę opracowującym kalkulacje przy doborze stopnia agregacji składników kosztów, które mogą odpowiadać grupom, klasom lub kategoriom Wspólnego Słownika Zamówień. Jedynym narzuconym ograniczeniem jest przepis §8 ust.4, nakazujący (w przypadku robót budowlanych polegających na budowie obiektu) wyodrębnienie składników kosztów o stopniu szczegółowości odpowiadającym co najmniej grupom robót w rozumieniu Wspólnego Słownika Zamówień, tj. koszty:

• robót przygotowania terenu;
• robót budowy obiektów podstawowych;
• robót instalacyjnych;
• robót wykończeniowych;
• robót związanych z zagospodarowaniem terenu i budową obiektów pomocniczych.

Wskazanie w rozporządzeniu wyżej podanych składników kosztów nie oznacza, iż zawsze muszą one występować, gdyż jest to oczywiście uzależnione od rodzaju obiektu. Zapis ten oznacza zakaz większej agregacji kosztów, tj. np. połączenie w ramach jednego składnika kosztów robót instalacyjnych i wykończeniowych. Byłoby to bowiem sprzeczne z systematyką klasyfikacyjną Wspólnego Słownika Zamówień.

Wartości wskaźników cenowych określać należy na podstawie danych rynkowych lub, w przypadku gdy sporządzający kalkulacje nie dysponuje takimi danymi, na podstawie powszechnie stosowanych katalogów i cenników.
Obecnie na rynku są dostępne publikacje , które obejmują wskaźniki cenowe odpowiadające układowi określonemu w omawianym rozporządzeniu.
W przypadku braku odpowiednich publikowanych „gotowych" wskaźników, rozporządzenie przewiduje dla ich określenia tzw. indywidualny preliminarz kosztów, który jest opracowywany na podstawie wszelkich dostępnych źródeł danych i analiz indywidualnych.

W podsumowaniu można stwierdzić, iż ta część rozporządzenia określa metody i podstawy obliczania planowanych kosztów robót budowlanych w sposób dający bardzo dużą swobodę przy doborze i stosowaniu określonych wskaźników cenowych. Jednocześnie ustala określoną systematykę tworzenia i opisu składników kosztów, która może i powinna być wykorzystywana przy formułowaniu zasad kalkulacji ceny robót w ofertach dla zamówienia na zaprojektowanie i wykonanie robót budowlanych.

PLANOWANE KOSZTY PRAC PROJEKTOWYCH

Ta część rozporządzenia zostanie szczegółowo omówiona w następnym numerze "Buduj z Głową".

PODSUMOWANIE

Przedmiotowe rozporządzenie w sposób kompleksowy reguluje sprawy związane z określaniem wartości zamówienia na szeroko rozumiane roboty budowlane zgodnie z nową ustawą Prawo zamówień publicznych.

W zakresie regulacji dotyczących kosztorysu inwestorskiego wprowadzone zostały istotne zmiany, wśród których do najważniejszej należy w mojej ocenie zaliczyć całkowite odstąpienie od urzędowej ingerencji (polegającej na określaniu norm, cen i narzutów obowiązujących w kalkulacji) w poziom obliczanej wartości robót budowlanych. Obecnie o wszystkich danych dotyczących norm, cen i narzutów decyduje zamawiający, a w zasadzie - opracowujący kalkulację. Tym samym nabiera znaczenia ranga kosztorysantów, gdyż od ich wiedzy i fachowości zależy na ile prawidłowo zostaną przyjęte podstawy i wykonane obliczenia wartości zamówienia. Swoboda w wyborze odpowiednich wielkości stanowiących podstawę kalkulacji nie oznacza bowiem całkowitej ich dowolności i z pewnością będą one podlegały sprawdzeniu, czy nie została naruszona określona ustawą zasada mówiąca o zakazie zaniżania wartości zamówienia.

Nowe rozporządzenie obowiązuje w odniesieniu do kosztorysów opracowywanych po dniu jego wejścia w życie i nie oznacza obowiązku przeliczenia wcześniej sporządzonych kosztorysów. Kwestie ważności ustaleń wartości zamówienia regulują przepisy ustawy określone w art.35, zgodnie z którymi w odniesieniu do robót budowlanych kalkulacja wartości zamówienia zachowuje ważność przez okres do 6 miesięcy, o ile nie nastąpiła w tym okresie zmiana okoliczności mających wpływ na dokonane ustalenie wartości.

Wejście w życie omawianego rozporządzenia nie może być automatycznie traktowane jako zmiana okoliczności wpływająca na wcześniej ustaloną wartość zamówienia na roboty budowlane. Decyzję o konieczności wykonania zaktualizowanej kalkulacji kosztorysowej zgodnie z przepisami omawianego rozporządzenia powinien każdorazowo podjąć zamawiający, jeśli uzna iż zastosowanie nowych metod i podstaw powoduje istotną zmianę ustalonej wartości zamówienia.

^[1] Ustawa z dnia 29 stycznia 2004r. - Prawo zamówień publicznych

Art. 35.

1. Ustalenia wartości zamówienia dokonuje się nie wcześniej niż 3 miesiące przed dniem wszczęcia postępowania o udzielenie zamówienia, jeżeli przedmiotem zamówienia są dostawy lub usługi, oraz nie wcześniej niż 6 miesięcy przed dniem wszczęcia postępowania o udzielenie zamówienia, jeżeli przedmiotem zamówienia są roboty budowlane.
2. Jeżeli po ustaleniu wartości zamówienia nastąpiła zmiana okoliczności mających wpływ na dokonane ustalenie, zamawiający przed wszczęciem postępowania dokonuje zmiany wartości zamówienia.
3. Prezes Rady Ministrów co najmniej raz na dwa lata określi, w drodze rozporządzenia, średni kurs złotego w stosunku do euro stanowiący podstawę przeliczania wartości zamówień, uwzględniając średni kurs euro ogłaszany przez Narodowy Bank Polski w ciągu ostatnich 24 miesięcy.