Na tegorocznej - XIII Konferencji Częstochowskiej, której tematyką było „Zarządzanie kosztami przedsięwzięcia budowlanego”, bardzo żywą dyskusję wywołała problematyka kosztorysów inwestorskich.

W związku z prezentowanymi w ramach referatów zasadami sporządzania odpowiednich opracowań kosztowych, w tym – określania planowanych nakładów inwestycyjnych, budżetu inwestycji oraz szacowania kosztów robót budowlanych w różnych fazach budowlanego procesu inwestycyjnego, zostało wyrażonych szereg interesujących opinii m.in. na temat kosztorysu inwestorskiego.

Kosztorys inwestorski był w referatach przedstawiony jako jedno z opracowań, powstające na etapie sporządzania dokumentacji projektowej, które precyzuje przewidywane koszty wykonania robót budowlanych.

W tym kontekście w trakcie dyskusji zostało zgłoszonych szereg uwag dotyczących metod i podstaw sporządzania kosztorysu inwestorskiego obowiązujących zgodnie z przepisami ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych przy określaniu wartości zamówienia publicznego, którego przedmiotem jest wykonanie robót budowlanych w rozumieniu ustawy Prawo budowlane.

Sformułowano zastrzeżenia odnośnie pewnych braków i nieprawidłowości w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 18 maja 2004 r. w sprawie określenia metod i podstaw sporządzania kosztorysu inwestorskiego, obliczania planowanych kosztów prac projektowych oraz planowanych kosztów robót budowlanych określonych w programie funkcjonalno-użytkowym (Dz.U. nr 130, poz.1389).

Do najważniejszych zaliczono brak rozwiązań umożliwiających uwzględnienie w kosztorysie inwestorskim tzw. rezerwy zwiększającej wartość kosztorysową, w ramach której zamawiający mógłby uwzględnić zmiany wynagrodzenia wykonawcy z tytułu skutków prawdopodobnych przyszłych zdarzeń mogących znacząco wpływać na ostateczne koszty wykonania robót budowlanych, np. zmiany cen, zmiany w ilościach robót i sposobie ich wykonania.
Po raz kolejny utożsamiono kosztorys inwestorski z ustawy Prawo zamówień publicznych z opracowaniem, które ma służyć do określenia szacowanych, nieprzekraczalnych kosztów wykonania robót budowlanych w ramach ustalenia całkowitych planowanych nakładów inwestycyjnych.

Powyższe jest wynikiem pewnych nieporozumień i uproszczeń prowadzących do nieprawidłowości bardzo negatywnie wpływających na właściwy przebieg budowlanego procesu inwestycyjnego.
Należy bowiem zwrócić uwagę, że

kosztorys inwestorski, o którym mowa w ustawie Prawo zamówień publicznych, zgodnie z art.33 ust.1 stanowi podstawę ustalenia wartości zamówienia na roboty budowlane i tylko dla tych potrzeb jest (zgodnie z ustawą) obowiązek jego opracowania.

 

Ponadto wymaga również podkreślenia szczególne znaczenie i rozumienie ustawowego pojęcia „wartość zamówienia publicznego”, dla ustalenia którego wskazano co prawda jako podstawę całkowite szacunkowe wynagrodzenie wykonawcy, ustalone z należytą starannością, ale jednocześnie określono szereg klauzul (umownych zasad), jakie trzeba uwzględnić przy ustalaniu tej wartości, w tym przede wszystkim:

- wyłączenie z wartości podatku od towarów i usług VAT (art.32 ust.1),

- przyjmowanie jako wartość zamówienia łącznej wartości poszczególnych części (art.32 ust.4),

- obowiązek uwzględniania w wartości zamówienia wartości przewidywanych zamówień uzupełniających (art.32 ust.3),

- obowiązek uwzględniania przy obliczaniu wartości zamówienia na roboty budowlane wartości dostaw związanych z wykonywaniem robót budowlanych oddanych przez zamawiającego do dyspozycji wykonawcy (art.33 ust.2).

 

Konieczność stosowania wyżej określonych zasad wskazuje jednoznacznie, że ustalona wartość zamówienia w większości przypadków musi znacząco różnić się od kwoty odpowiadającej cenie oferty, czy też wysokości ostatecznego wynagrodzenia wykonawcy za wykonanie przedmiotu umowy.

W konsekwencji, kosztorys inwestorski stanowiąc podstawę do ustalenia wartości zamówienia na wykonanie robót budowlanych nie powinien i nie może być uznawany i wprost przyjmowany jako opracowanie, które określa szacowane koszty do poniesienia przez zamawiającego (inwestora) w związku z wykonaniem robót budowlanych objętych przedmiotem zamówienia, ofertą i umową.
 

Kosztorys inwestorski w związku z art.32 ust.4 oraz art.33 ust.2 obejmuje wartość wszystkich robót określonych dokumentacją projektową, łącznie z wartością wszystkich materiałów i urządzeń niezbędnych do ich wykonania, niezależnie od tego czy:

- całość robót jest zlecana w ramach jednego postępowania np. w systemie tzw. Generalnego Wykonawstwa, czy też w wyniku podziału zamówienia poszczególne branże robót są zlecane w odrębnych postępowaniach,

- roboty są wykonywane z materiałów własnych wykonawcy, czy też z materiałów zakupionych przez zamawiającego w ramach odrębnego zamówienia i przekazanych wykonawcy jako dostawy inwestorskie.

Jedyny wyjątek wynika z brzmienia nowego artykułu 6a wprowadzonego nowelizacją ustawy Prawo zamówień publicznych, która weszła w życie 24 października br. i dotyczy w odniesieniu do robót budowlanych części zamówienia publicznego, której wartość jest mniejsza niż wyrażona w złotych równowartość kwoty 1 000 000 euro, a łączna wartość części zamówienia wynosi nie więcej niż 20% wartości całego zamówienia. Przy spełnieniu tych warunków, do udzielenia zamówienia na daną część można stosować przepisy właściwe dla wartości tej części, a nie, jak dotychczas, właściwe dla wartości będącej sumą wartości wszystkich części.

Poza ww. wyjątkiem kosztorys inwestorski powinien zawsze stanowić całościowe opracowanie obejmujące swym zakresem wszystkie roboty wynikające z dokumentacji projektowej i szczegółowo opisane w specyfikacjach technicznych wykonania i odbioru robót budowlanych.
W związku z powyższym zgodnie z delegacją ustawową (zawartą w art.33 ust.3) w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury określono metody i podstawy sporządzania kosztorysu inwestorskiego odpowiednio do funkcji ustawowych tego opracowania.
Wyraźnie wskazano, że:

- wartość kosztorysowa robót oznacza wartość, wynikającą z kosztorysu inwestorskiego, stanowiącą podstawę określenia wartości zamówienia;

- kosztorys inwestorski opracowuje się wg ustalonej, jako obowiązująca, metody kalkulacji uproszczonej, polegającej na obliczeniu wartości kosztorysowej robót objętych przedmiarem robót, jako sumy iloczynów ilości jednostek przedmiarowych robót podstawowych i ich cen jednostkowych, ale bez podatku od towarów i usług;

- wartość kosztorysowa robót obejmuje wartość wszystkich materiałów, urządzeń i konstrukcji potrzebnych do zrealizowania przedmiotu zamówienia;

- podstawę do sporządzania kosztorysu inwestorskiego stanowią:

1) dokumentacja projektowa,

2) specyfikacje techniczne wykonania i odbioru robót budowlanych,

3) założenia wyjściowe do kosztorysowania,

4) ceny jednostkowe robót podstawowych.

Wymienione podstawowe zasady obowiązujące przy sporządzaniu kosztorysu inwestorskiego i w rezultacie – obliczeniu wartości kosztorysowej, powodują, że wartość ta obejmuje wyłącznie koszty wykonania robót budowlanych, które zostały ujęte w opisie przedmiotu zamówienia publicznego, wyszczególnionych w przedmiarze robót, w ilościach w nim podanych.
W kosztorysie inwestorskim opracowywanym na podstawie rozporządzenia nie ma zatem możliwości uwzględnienia żadnych innych kosztów, w tym przede wszystkim związanych z koniecznością wykonania robót (zamówień) dodatkowych.
„Roboty dodatkowe” rozumiane jako „zamówienia dodatkowe”, o których mowa w art.67 ust.1 pkt 5 stanowią bowiem przedmiot odrębnego zamówienia publicznego i wymagają odrębnego określenia wartości.
W rozporządzeniu dot. kosztorysu inwestorskiego nie zostały również wskazane możliwości (a tym samym metody i podstawy) uwzględnienia rezerwy na ewentualny wzrost kosztów wynikający z prognozowanej inflacji oraz zwiększenia ilości robót w stosunku do obliczonych w przedmiarze. Kosztorys inwestorski ma bowiem ustalać wartość zamówienia właściwą na dzień wszczęcia postępowania o udzielenie zamówienia.
Powyższe nie oznacza, że nie ma żadnych możliwości, aby w obliczeniach wartości kosztorysowej zostało uwzględnione ryzyko wzrostu kosztów w trakcie wykonywania robót budowlanych.
Przykładowo można wskazać sytuację, gdy zamawiający przyjmuje do kalkulacji ceny rynkowe z zawartych wcześniej umów, w których to cenach wykonawca zgodnie z ustaleniami uwzględnił tego typu ryzyka.
 

 

PODSUMOWANIE / WNIOSKI

 

W podsumowaniu należy stwierdzić, że:

1) kosztorys inwestorski, o którym mowa w ustawie Pzp i rozporządzeniu jest opracowany w celu określenia wartości zamówienia publicznego na wykonanie robót budowlanych i z dokładnością wynikającą z jego przeznaczenia,

2) w ustawie Pzp brak jest przepisów dotyczących określania całkowitych planowanych nakładów inwestycyjnych (odpowiednika dawnego ZZK), w tym nakładów na wykonanie robót budowlanych,

3) w ustawie Pzp są przepisy nakazujące zamawiającemu określenie kwoty środków, jaką zamawiający zamierza i może przeznaczyć na sfinansowanie zamówienia, ale brak jest regulacji dot. metod i podstaw szacowania tych kwot,

4) zamawiający w celu właściwego prowadzenia budowlanego procesu inwestycyjnego (w tym postępowań o udzielenie zamówień publicznych) powinien w ramach zarządzania kosztami ustalać całkowite nakłady inwestycyjne we wszystkich fazach realizacji przedsięwzięcia,

5) szacowanie nakładów inwestycyjnych powinno uwzględniać podział na grupy kosztów oraz planowane postępowania o udzielenie zamówień publicznych.

 

Z powyższego wynika, że w fazie projektowania, dla potrzeb dalszych działań związanych z wszczęciem procedur dot. wyboru wykonawcy (wykonawców) robót budowlanych, konieczne jest wykonanie opracowania na podstawie którego zostanie ustalona wartość zamówienia publicznego na wykonanie robót (lub zamówień w przypadku udzielenia zamówień w częściach zgodnie z art.6a ustawy Pzp).
Obowiązującymi rodzajami opracowań są kosztorysy inwestorskie lub planowane koszty robót budowlanych uregulowane rozporządzeniem Ministra Infrastruktury.
Natomiast w celu określenia na tym etapie (doprecyzowanych w oparciu o wykonaną dokumentację projektową) planowanych nakładów inwestycyjnych, w tym kosztów wykonania robót budowlanych, z ewentualnym podziałem na koszty robót będących przedmiotem odrębnych postępowań o udzielenie zamówienia, konieczne są odrębne, szczegółowe kalkulacje nie regulowane żadnymi przepisami.
Do wykonanie takich kalkulacji można wykorzystać kosztorysy inwestorskie, ale należy dodatkowo wprowadzić korekty uwzględniające odpowiednio wszystkie okoliczności i uwarunkowania związane z wykonywaniem robót budowlanych, w tym przykładowo:

- podział na kosztorysy właściwe dla zakresu robót objętych poszczególnymi postępowaniami,

- dodanie podatku od towarów i usług VAT,

- wprowadzenie rezerwy uwzględniającej prognozowany wzrost cen i kosztów oraz niedokładności przedmiaru i zwiększenie ilości robót.

 

Kosztorys inwestorski jest obecnie jedynym rodzajem kalkulacji kosztorysowej regulowanym przepisami, ale nie może być jedynym opracowaniem, którym powinien dysponować zamawiający /inwestor/ w ramach zarządzania kosztami budowy i całej inwestycji.