Recykling szkła oraz gipsu z remontów i rozbiórek budynków

W dobie transformacji energetycznej oraz powiązanej z nią fali termomodernizacji i wyburzeń, odpady stają się palącym problemem, a ich odzysk w obiegu zamkniętym – społecznym priorytetem. W tej dziedzinie nadal mamy wiele do zrobienia: według danych z 2015 r. w ciągu jednego roku na polskich składowiskach zgromadzono prawie 6,5 tysiąca ton odpadów budowlanych, z czego jedynie 20% poddano recyklingowi.
Co prawda w większości zakładów z branży budowlanej odpad poprodukcyjny już od lat jest wykorzystywany w ponownym obiegu praktycznie w 100%, to jednak ten pochodzący z rozbiórek i remontów budynków często nie nadaje się do wdrożenia w proces technologiczny. Jedną przyczyn są zanieczyszczenia, które mogą powodować konieczność jego uprzedniej obróbki lub wręcz uniemożliwić powtórne użycie. Drugą – brak świadomości i raczkujący system recyklingu materiałów budowlanych. Obecnie mniej niż 1% szkła płaskiego wycofanego z eksploatacji jest poddawane recyklingowi w obiegu zamkniętym.

Kwalifikacja szkła do recyklingu

Jedna tona stłuczki w składzie produkowanego nowego szkła płaskiego typu float pozwala zaoszczędzić 1,2 t surowców pierwotnych (w tym 750 kg piasku) oraz 30% zużywanej energii, co przekłada się na redukcję 700 kg emitowanego CO₂. Jest zatem o co powalczyć. Niestety, choć szkło można poddawać recyklingowi bez końca, a stłuczka szklana funkcjonuje w gospodarce obiegu zamkniętego od wielu lat, to jednak odpad szklany pochodzący z remontu lub rozbiórki budynku niekoniecznie nadaje się do ponownego wykorzystania, a przynajmniej nie w tak bezpośredni sposób jak choćby w branży spożywczej. Musi najpierw zostać poddany ocenie technicznej, a następnie – jeśli to konieczne – wstępnej obróbce przed procesem recyklingu.

Identyfikacja szkła pozwala na weryfikację jego przydatności jako surowca wtórnego, a także prawidłową segregację, konieczną dla uzyskania maksymalnego odzysku i właściwego recyklingu materiału. W zależności od rodzaju i zawartości konkretnych frakcji, szkło postkonsumenckie można podzielić na:

• nadające się do recyklingu,
• laminowane nadające się do recyklingu po obróbce,
• szkło nienadające się do recyklingu.  

Szkło nadające się do recyklingu

Kompatybilne z recyklingiem szkła płaskiego w obiegu zamkniętym i przyjmowane przez kwalifikowane podmioty zajmujące się demontażem szklenia są następujące rodzaje szkła:

• float i niskożelazowe,
• barwione w masie,
• powłokowe (napylanie magnetronowe, powłoka pirolityczna),
• odprężone,
• wzmocnione termicznie,
• hartowane,
• trawione.

Warto podkreślić, że szkło barwione musi być wyodrębnione podczas rozbiórki i używa się go ponownie wyłącznie do produkcji szkła kolorowego.

Szkło laminowane nadające się do recyklingu po obróbce

W szkle laminowanym znajduje się warstwa folii, której przed oddaniem odpadu do recyklingu trzeba się pozbyć. Folia może znajdować się pomiędzy dwiema sklejonymi ze sobą taflami – wówczas najczęściej jest to warstwa polimerowa PVB (poliwinylobutyral) lub EVA (kopolimer etylenu i octanu winylu). Jej obecność można stwierdzić wykonując badanie instrumentem Lazer Merlin, na którym widać między szkleniem cieńszą, mniej świetlistą linię. Oddzieleniem folii od szkła zajmują się wyspecjalizowane firmy. Folia może też być umieszczona na wierzchu tafli, w postaci naklejek lub ram wykonanych z tworzywa sztucznego – jej usunięcie jest wtedy łatwiejsze.

Szkło nienadające się do recyklingu

Niekompatybilne z recyklingiem szkła płaskiego w obiegu zamkniętym i szkodliwe dla procesu jego wytwarzania jest szkło:

• laminowane materiałem innym niż PVB i EVA,
• ognioodporne z warstwą pośrednią,
• zbrojone,
• bardzo grube – powyżej 12 mm,
• elektrochromatyczne i fotochromatyczne,
• z elementami elektrycznymi,
• borokrzemianowe,
• ornamentowe,
• emaliowane,
• z nadrukiem cyfrowym,
• z paneli słonecznych,
• lustra.

Szczegółowa identyfikacja tego typu szkła może wymagać użycia specjalistycznego sprzętu, ale niektóre cechy da się dość łatwo określić nawet gołym okiem. Należy sprawdzić, czy na powierzchni nie znajdują się elementy metalowe (szkło zbrojone), czy nie pojawia się nietypowe zabarwienie, mętność, zamglenie lub zniekształcenie optyczne. W przypadku szkła ognioodpornego w rogu szyby musi się znajdować wyraźne oznaczenie – łatwo je zatem zweryfikować.

Inne rodzaje szkła

W budynkach poddawanych rozbiórce lub remontowi z pewnością znajduje się wiele elementów szklanych, które nie nadają się do recyklingu w branży budowlanej i trzeba je oddać do utylizacji albo wykorzystać w innych gałęziach przemysłu. Są to:

• elementy szklano-ceramiczne (np. kuchenne płyty grzejne),
• szkło ołowiowe (kryształy),
• szkło laboratoryjne (probówki, zlewki),
• żarówki i oprawy oświetleniowe,
• ekrany telewizyjne i komputerowe,
• szklane butelki i pojemniki,
• zastawa stołowa,
• elementy ze szkła dekoracyjnego,
• szkło potłuczone i zanieczyszczone.

Odzysk i ponowne wykorzystanie szkła płaskiego

Aby wykorzystać zinwentaryzowaną stłuczkę i posegregowane szkło do produkcji szkła płaskiego, wymagana jest określona czystość materiału. Ze względu na trudność w jej uzyskaniu, dla firm zajmujących się skupem odpad szklany pochodzący z budowy jest niepożądany i trudny do dalszego przetworzenia, przez co najczęściej trafia do kontenerów. Dlatego tak ważna jest zmiana nawyków i świadomości, a konkretnie prawidłowa segregacja już na etapie rozbiórki. Obecnie odzyskane szkło używane jest jako materiał ścierny do piaskowania i śrutowania, grysik do betonów i tynków, zastępujący lastryko, kruszywo do asfaltów, wyściełania ścieżek, a także jako podsypka drenażowa w systemach wodnych. Kolorowa stłuczka po sklejeniu żywicą chemoutwardzalną wykorzystywana jest też w nowoczesnych elementach dekoracyjnych. Cały czas trwają jednak prace nad technologiami umożliwiającymi tak zwany powrót do pieca i wykorzystanie odpadu szklanego ponownie do produkcji nowego szkła płaskiego. Jedną z proponowanych metod w przypadku starych okien jest demontaż szyb zespolonych w całości i ich segregacja na poszczególne komponenty bez rozbijania, cięcia ani łamania szyb. Inne sposoby poddania fasad lub szklanych ścian działowych recyklingowi opierają się na rozdrobnieniu surowca:

• metodą implozyjną – za pomocą maszyn kruszących przygotowuje się granulat o jednolitej frakcji i bez ostrych krawędzi,
• przez ręczne tłuczenie szkła – robi się to młotkiem na sitach o określonej wielkości oczek,
• rozdrabniając szkło w betoniarce wypełnionej kulami.

Wykorzystanie odpadów z płyt gipsowo-kartonowych

Płyty gipsowo-kartonowe mogą być poddawane recyklingowi po eliminacji zanieczyszczeń takich jak: gwoździe, wkręty, elementy drewniane i izolacyjne, a także po oddzieleniu papieru. Zgodnie z wytycznymi unijnymi, dla ponownego wykorzystania materiału w przemyśle budowlanym, konieczne jest zredukowanie udziału papieru w całkowitej masie płyty do 1% (w płytach wbudowanych stanowi on ok. 8% masy). Trwają też próby odpowiedniego rozdrabniania, co pozwoliłoby na wykorzystanie płyt z większą ilością papieru. Pozbawione papieru płyty gipsowo-kartonowe zawierają głównie siarczan wapnia, z czego 92-94% to gips dwuwodny – i po zmieleniu oraz przesianiu mogą zastąpić naturalny gips np. w przemyśle cementowym. Dotyczy to zarówno płyt standardowych, jak i tych o zwiększonej odporności na wilgoć, jednak ze względu na nieco odmienny skład, wymagane jest ich rozdzielenie przed przekazaniem do recyklingu.

Warto pamiętać, że jeśli okładziny z płyt gipsowo-kartonowych są w dobrym stanie technicznym, to z powodzeniem mogą dostać drugie życie i zostać wykorzystane ponownie w pracach budowlanych, np. do naprawy ścian i sufitów, budowy szafek czy jako dodatkowa warstwa izolacji akustycznej. Aby było to możliwe, należy ostrożnie podejść do procesu demontażu płyt gipsowo-kartonowych podczas rozbiórki lub remontu:

• płyty zamocowane za pomocą śrub lub wkrętów należy delikatnie odkręcić,
• płyty przyklejone do ściany lub sufitu trzeba odkleić, zaczynając od krawędzi,
• płyty luźne można wyjąć z konstrukcji, usuwając skrobakiem lub rozpuszczalnikiem resztki kleju.

Recykling betonu z jastrychów i posadzek

Beton rozbiórkowy pochodzący z warstw podłogowych wymaga przetworzenia, ale może i powinien być ponownie wykorzystywany w produkcji nowych mieszanek betonowych, spoiw, elementów betonowych ściennych czy nawierzchniowych. Pokruszony, jest używany w systemach drenażowych albo elementach małej architektury.
Kruszywo z odzysku, stosowane jako zamiennik naturalnego kruszywa grubego w mieszance betonowej (70% objętości betonu), pozwala istotnie zmniejszyć ilość odpadów na składowiskach i obniżyć ślad węglowy, bo to cement jest materiałem najmocniej obciążającym branżę materiałów budowlanych pod względem emisji gazów cieplarnianych.

Beton można odzyskać na budowie stosując metody szokowe lub nieagresywne:

• demontaż udarowy za pomocą młotów pneumatyczno-hydraulicznych jest bezpieczny, ekonomiczny i nie wymaga zabezpieczania okolicznej zabudowy, jednak generuje hałas oraz duże ilości pyłu,
• cięcie diamentowe lub linowe to metody ciche i stosunkowo czyste, a przy tym szybkie, dlatego w pomieszczeniach mieszkalnych właśnie one są wybierane najczęściej.

Recykling tak pozyskanego materiału nie sprawia większych trudności nawet wtedy, gdy zawiera zanieczyszczenia w postaci resztek kleju do płytek czy wykładzin albo posadzkowych żywic akrylowych lub epoksydowych. Problemem jest natomiast obecność klejów na bazie polioctanu winylu albo materiałów bitumicznych.

Tekst został opracowany na podstawie raportu „Odzysk materiałów budowlanych – możliwości i wyzwania” przygotowanego przez Instytut Innowacji i Odpowiedzialnego Rozwoju INNOWO na zlecenie Grupy Saint-Gobain w Polsce, kwiecień 2024 r.