Jak ocenić zgodność projektu z zasadą DNSH?

Zasada „Nie wyrządzaj znaczącej szkody” (DNSH – Do No Significant Harm) dotyczy każdego przedsięwzięcia finansowanego ze środków Unii Europejskiej, w tym projektów realizowanych w ramach Krajowego Planu Odbudowy i Zwiększania Odporności (KPO). Fundusze te nie powinny być wykorzystywane na realizację inwestycji sprzecznych z celami środowiskowymi określonymi w Taksonomii UE. Przeprowadzenie oceny ma zweryfikować zgodność z zasadą DNSH poprzez poddanie szczegółowej analizie projektów, które o takie finansowanie się starają. Wymóg ten dotyczy zarówno instytucji odpowiedzialnych za programy dofinansowania, jak i samych wnioskodawców.

Wpływ inwestycji na cele środowiskowe

W ramach oceny zgodności z zasadą DNSH badaniu zostaje poddany wpływ projektu na wskazane cele środowiskowe, takie jak:

• łagodzenie zmian klimatu – czy przyczynia się do redukcji emisji gazów cieplarnianych, zwiększenia efektywności energetycznej oraz promowania odnawialnych źródeł energii;
• adaptacja do zmian klimatu – czy nie są stosowane rozwiązania, które mogą nasilić niekorzystne skutki warunków klimatycznych jak np. katastrofy naturalne;
• odpowiednie użytkowanie i ochrona zasobów wodnych i morskich – czy projekt zawiera rozwiązania oszczędzające wodę, uwzględniające jej zrównoważony pobór i eliminuje wprowadzanie zanieczyszczeń do wód;
• gospodarka o obiegu zamkniętym, w tym zapobieganie powstawaniu odpadów i recykling – czy zaplanowano redukcję wytwarzania oraz składowania, spalania lub ich unieszkodliwiania poprzez wzrost efektywnego wykorzystania materiałów w ramach obiegu zamkniętego;
• zapobieganie i kontrola zanieczyszczeń powietrza, wody lub ziemi – czy w projekcie wyeliminowane zostały emisje zanieczyszczeń w postaci substancji szkodliwych, ale również, takich jak np. hałas, światło, promieniowanie;
• ochrona i odtwarzanie bioróżnorodności i ekosystemów – czy projekt nie wpływa negatywnie na utrzymanie i odtwarzanie terenów naturalnych oraz ochronę cennych obszarów i gatunków roślin i zwierząt. 

Jak ocenić zgodność projektu z zasadą DNSH?

Przeprowadzenie oceny zgodności z zasadą DNSH dla planowanego obiektu polega na udzieleniu odpowiedzi na pytania dotyczące poszczególnych celów środowiskowych. Ocena ta jest dwuetapowa.
Etap 1 – tzw. screening ma zweryfikować, czy projekt będzie wymagał przeprowadzenia oceny szczegółowej w odniesieniu do poszczególnych celów. Odpowiadając na pytania dotyczące danego celu, musimy ocenić:

1. Czy projekt nie ma znaczącego lub żadnego przewidywanego wpływu na dany cel środowiskowy, ze względu na swój charakter.
2. Czy projekt jest monitorowany jako wspierający cel związany ze zmianą klimatu lub cel środowiskowy i jeśli tak, to w jakim stopniu lub czy wnosi „istotny wkład” w jego realizację.

Jeśli jesteśmy w stanie udzielić twierdzącej odpowiedzi na jedno z tych pytań i ją uzasadnić, wtedy wystarczy podejście uproszczone oceny w odniesieniu do tego celu środowiskowego. Potwierdzamy, że nie ma konieczności poddania projektu ocenie merytorycznej i tym samym podanie uzasadnienia jest wystarczające.
W przypadku braku odpowiedzi twierdzącej na jedno z tych pytań wymagane jest przeprowadzenie oceny merytorycznej, która jest drugim etapem oceny zgodności z zasadną DNSH (rys. 1).

Etap 2 polegający na przeprowadzeniu oceny merytorycznej różni się w zależności od celu środowiskowego, którego ta analiza dotyczy oraz od rodzaju planowanego przedsięwzięcia. Szczegóły przeprowadzenia oceny definiuje rozporządzenie stanowiące techniczne kryteria kwalifikacji [1]. Służy ono do określenia, czy dana działalność gospodarcza kwalifikuje się jako wnosząca istotny wkład w łagodzenie lub w adaptację do zmian klimatu, a także czy nie wyrządza poważnych szkód względem żadnego z pozostałych celów środowiskowych. Aby prawidłowo przeprowadzić ocenę merytoryczną należy odpowiednio przyporządkować daną inwestycję zgodnie z klasyfikacją zawartą w tym rozporządzeniu, a następnie sprawdzić zgodność projektu z poszczególnymi wymaganiami dla danego celu.

Jakie inwestycje wymagają oceny zgodności z DNSH?

W kontekście branży budowlanej rozporządzenie [1] definiuje kryteria oceny zgodności z zasadą DNSH oraz wyróżnia kategorie działań, dla których ustalane są specyficzne wymagania dla poszczególnych celów środowiskowych. Zaliczają się do nich:

• Budowa nowych budynków.
• Renowacja istniejących budynków.
• Montaż, konserwacja i naprawa:
• sprzętu zwiększającego efektywność energetyczną,
• stacji ładowania pojazdów elektrycznych w budynkach (i na parkingach przy nich),
• instrumentów i urządzeń do pomiaru, regulacji i kontroli charakterystyki energetycznej budynku,
• systemów technologii energii odnawialnej.
• Nabywanie i prawo własności budynków.

Dla każdej z powyższych kategorii działań zostały osobno wyszczególnione kryteria przeprowadzania oceny merytorycznej w ramach poszczególnych celów środowiskowych. Zatem, aby prawidłowo przeprowadzić taką ocenę kluczowe jest w pierwszej kolejności prawidłowe zaklasyfikowanie danej inwestycji, a następnie weryfikacja wymogów dla konkretnego celu, co do którego taką ocenę przeprowadzamy.
Każdy z celów środowiskowych dla wybranej kategorii działań ma przypisane techniczne kryteria kwalifikacji, zawierające precyzyjne wymogi, które należy spełnić aby wykazać zgodność z zasadą DNSH. Wynikiem oceny zgodności są odpowiedzi na pytania dotyczące poszczególnych celów, potwierdzające, że dany projekt nie wyrządza poważnych szkód środowiskowych i tym samym spełnia te wyszczególnione wymogi.

Ocena krok po kroku

Jak zastosować powyższe wymagania w praktyce? Znacznym ułatwieniem będzie skorzystanie z aplikacji AthDNSH, która przeprowadzi nas przez kolejne etapy badania.

Prześledźmy proces oceny na przykładzie działania polegającego na budowie nowego budynku.

Krok 1. Przygotowując ocenę wniosku w aplikacji, najpierw zaznaczamy właściwą kategorię działań odpowiadającą danej inwestycji – w tym przypadku jest to „Budowa nowych budynków”. Następnie wybieramy rodzaj dofinansowania, o który się staramy i po wpisaniu nazwy projektu oraz uzupełnieniu danych wnioskodawcy możemy przystąpić do przeprowadzenia oceny.

Krok 2. W pierwszej kolejności musimy przeanalizować, dla jakich z celów środowiskowych wystarczające będzie podejście uproszczone, a dla których należy przeprowadzić ocenę merytoryczną. W aplikacji znajdują się podpowiedzi, ułatwiające wybór właściwej odpowiedzi i jej uzasadnienie (fot. 1).

• Wybór odpowiedzi „NIE” potwierdza, że dany cel środowiskowy nie wiąże się z koniecznością poddania środka (projektu) merytorycznej ocenie pod kątem zgodności z zasadą „nie czyń poważnych szkód”. Jeśli zatem zaznaczymy „NIE”, w aplikacji pojawi sie okno, w którym będziemy mogli wprowadzić przygotowane przez nas uzasadnienie dla podejścia uproszczonego oceny danego celu.
• W przypadku zaznaczenia „TAK”, dany cel środowiskowy zostanie poddany ocenie merytorycznej w drugim kroku. Po uzupełnieniu odpowiedzi dla wszystkich celów środowiskowych możemy przejść do następnego etapu oceny.

Krok 3. W drugim etapie dla wybranych celów przeprowadzamy ocenę merytoryczną. Podobnie jak w pierwszym, zaznaczenie odpowiedzi „NIE” oznacza, że nasze działanie nie doprowadzi do żadnych bądź też znacznych szkód. Jednak, aby móc udzielić takiej odpowiedzi, należy zapoznać się z technicznymi kryteriami kwalifikacji danego działania dla wybranego celu. W aplikacji kryteria te są zawarte w podpowiedziach do poszczególnych celów środowiskowych, ułatwiających udzielenie prawidłowej odpowiedzi oraz przygotowanie uzasadnienia merytorycznego.

Jeśli natomiast odpowiemy „TAK”, potwierdzając, że projekt nie spełnia tych kryteriów i może doprowadzić do znaczących szkód, otrzymamy ostrzeżenie w aplikacji o tym, że dana inwestycja szkodzi znacząco środowisku.

Krok 4. Po uzupełnieniu wszystkich niezbędnych pól, możemy zakończyć analizę i wydrukować kartę kontrolną naszego projektu, potwierdzającą poddanie inwestycji procesowi oceny zgodności z zasadą DNSH wraz z jej wynikami. W aplikacji możemy też w każdym momencie zapisać wersję roboczą oceny dla kilku projektów i powrócić do ich edycji, gdy zbierzemy wszystkie niezbędne dane do uzupełnienia analizy (fot. 2). Warto przy tym nadmienić, że takie badanie można i należy przeprowadzać na różnych etapach projektu, aby monitorować zgodność z zasadą DNSH w całym procesie realizacji, nie tylko w momencie starania sie o dofinansowanie. Przydatna zatem może być też dostępna w aplikacji funkcja kopiowania i edycji oceny dla danego projektu, tak aby móc ją monitorować i weryfikować zadeklarowane parametry. W razie potrzeby można je zmienić, analizując przy tym zachowanie zgodności projektu z zasadą DNSH.