Zasada DNSH „Nie wyrządzaj znaczącej szkody” – nowy wymiar inwestycji budowlanych

W obliczu globalnych zmian klimatycznych wywołanych działalnością człowieka, powodującą emisję CO₂ do atmosfery, zanieczyszczenie powietrza, wody i ziemi, utratę różnorodności biologicznej czy degradację ekosystemów, niezbędne jest podjęcie działań, które zmniejszą negatywne oddziaływanie  spowodowane budową nowych oraz funkcjonowaniem istniejących budynków. Zasady zrównoważonego rozwoju, w tym zrównoważonego projektowania mają na celu maksymalne ograniczenie wpływu na środowisko w całym cyklu życia obiektu budowlanego.

Czym jest zasada DNSH?

Głównym filarem zrównoważonego podejścia jest zasada „Nie wyrządzaj znaczącej szkody” (DNSH - Do No Significant Harm), która zakłada konieczność nieczynienia poważnych szkód względem żadnego z celów środowiskowych określonych w Taksonomii UE [1] (patrz ramka).
Zasada ta ma na celu zapewnienie, że wszelkie działania, zwłaszcza te związane z inwestycjami i rozwojem infrastrukturalnym, są realizowane w sposób, który wnosi istotny wkład w łagodzenie lub w adaptację do zmian klimatu. Równocześnie nie wyrządza poważnych szkód względem żadnego z pozostałych celów środowiskowych, którymi są: zrównoważone wykorzystywanie oraz ochrona zasobów wodnych i morskich, przejście na gospodarkę o obiegu zamkniętym, zapobieganie zanieczyszczeniu i jego kontrola, ochrona i odbudowa bioróżnorodności i ekosystemów.
Dla architektów, inżynierów i wykonawców obiektów budowlanych zasada DNSH oznacza konieczność głębszego zrozumienia wpływu realizowanych projektów na środowisko naturalne i społeczności. Należy wziąć pod uwagę nie tylko bezpośrednie korzyści projektu, takie jak efektywność energetyczna czy wykorzystanie zielonych technologii, ale również potencjalne negatywne skutki dla różnorodności biologicznej, zasobów wodnych czy zanieczyszczenia powietrza.

Zielony Ład a zasada DNSH

DNSH (ang. Do No Significant Harm) jest jedną z kluczowych zasad Unii Europejskiej wdrażanych w ramach strategii transformacji gospodarki UE z myślą o zrównoważonym rozwoju, czyli europejskiego Zielonego Ładu. Jego głównym celem jest realizacja zobowiązania osiągnięcia neutralności klimatycznej UE do roku 2050.

Taksonomia UE, będąca aktem prawnym skierowanym do państw członkowskich, wyznacza kryteria klasyfikacji danej działalności jako zrównoważonej środowiskowo, takie jak:

• konieczność wniesienia istotnego wkładu w realizację co najmniej jednego ze wskazanych sześciu celów środowiskowych,
• niewyrządzanie poważnych szkód żadnemu z celów środowiskowych,
• prowadzenie działalności zgodnie z minimalnymi gwarancjami*,
• spełnienie technicznych kryteriów kwalifikacji, które zostały ustanowione przez Komisję w ramach aktów delegowanych.

*Minimalne gwarancje to zgodnie z art. 18 rozporządzenia [1] procedury stosowane przez przedsiębiorstwo prowadzące działalność gospodarczą, które mają zapewnić przestrzeganie Wytycznych OECD dla przedsiębiorstw wielonarodowych oraz Wytycznych ONZ dotyczących biznesu i praw człowieka, w tym zasad i praw określonych w ośmiu podstawowych konwencjach wskazanych w Deklaracji Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczącej podstawowych zasad i praw w pracy oraz w Międzynarodowej Karcie Praw Człowieka.

Jakie działania są zgodne z DNSH?

Celem zasady DNSH jest zapobieganie negatywnemu wpływowi projektów na środowisko poprzez wykazanie w ramach oceny zgodności czy planowane przedsięwzięcie może mieć przewidywalny negatywny wpływ na któryś z tych celów środowiskowych wskazanych w Taksonomii. Do działań pozytywnie wpływających na realizację DNSH możemy zaliczyć:

• Łagodzenie zmian klimatu – czyli działania na rzecz redukcji emisji gazów cieplarnianych, jak np. zwiększanie efektywności energetycznej i stosowanie odnawialnych źródeł energii.
• Adaptacja do zmian klimatu – co oznacza niestosowanie rozwiązań, które mogą nasilać niekorzystne skutki warunków klimatycznych jak katastrofy naturalne.
• Odpowiednie użytkowanie i ochrona zasobów wodnych i morskich – czyli stosowanie rozwiązań oszczędzających wodę, uwzględniających jej zrównoważony pobór oraz wyeliminowanie wprowadzania zanieczyszczeń do wód.
• Gospodarka o obiegu zamkniętym, w tym zapobieganie powstawaniu i recykling odpadów – ograniczenie ich wytwarzania, składowania, spalania oraz unieszkodliwianie poprzez wzrost efektywnego wykorzystania materiałów w ramach obiegu zamkniętego
• Zapobieganie i kontrola zanieczyszczeń powietrza, wody lub ziemi – likwidacja emisji substancji szkodliwych, ale również takich jak: hałas, światło, promieniowanie.
• Ochrona i odtwarzanie bioróżnorodności i ekosystemów – zadbanie o utrzymanie, poprawę i rewitalizację terenów naturalnych oraz ochrona cennych obszarów, gatunków roślin i zwierząt.

Finansowanie ze środków UE a zasada DNSH

Zasada DNSH jako kluczowy element realizacji strategii europejskiego Zielonego Ładu dotyczy wszystkich przedsięwzięć finansowanych ze środków UE, w tym realizowanych w ramach Krajowego Planu Odbudowy i Zwiększania Odporności (KPO). Uniemożliwia wykorzystanie tych środków na realizację inwestycji, która byłby sprzeczna z wyznaczonymi w Taksonomii UE celami środowiskowymi. Niezbędne jest zatem poddanie ocenie pod kątem zgodności z zasadą DNSH każdego projektu, który będzie finansowany ze środków UE zarówno przez instytucję odpowiedzialną za realizację danego programu dofinansowania, jak i samych wnioskodawców, aby mogli zadeklarować taką zgodność.

Jeśli w trakcie oceny nie uda się wykazać, że planowana inwestycja nie będzie znacząco szkodzić któremukolwiek z celów środowiskowych, to jej zrealizowanie z wykorzystaniem środków finansowych UE będzie niemożliwe.

Ocena inwestycji pod kątem spełniania zasady DNSH

Realizacji inwestycji w zgodzie z zasadą DNSH wymaga jej znajomości i zaangażowania wszystkich uczestników procesu budowlanego – inwestorów, projektantów i wykonawców.

Ocena zgodności powinna rozpocząć się już na etapie planowania przedsięwzięcia, aby zrozumieć z jakimi zadaniami wiąże się jej wypełnienie i przewidzieć odpowiednie środki oraz podmioty, które zapewnią realizację projektu zgodnie z jej wymaganiami. Proces dokonania oceny zależy od specyfiki planowanego projektu oraz wyniku wstępnego badania, polegającego na analizie i uzasadnieniu, czy planowane działanie może mieć przewidywalny negatywny wpływ na któryś z celów środowiskowych.

Jeśli planowana inwestycja potencjalnie może mieć taki wpływ, wtedy niezbędne jest przeprowadzenie oceny merytorycznej w zakresie wpływu na dany cel. Ten etap podlega szczegółowym wytycznym, wynikającym z technicznych kryteriów kwalifikacji, według których kwalifikuje się dany projekt jako wnoszący istotny wkład w łagodzenie zmian klimatu lub w adaptację do zmian klimatu, a także sprawdzeniu, czy ta działalność nie wyrządzi poważnych szkód względem żadnego z pozostałych celów środowiskowych. Badanie uwzględnia różne kryteria, w zależności od charakteru samego przedsięwzięcia (np. czy dotyczy to nowego budynku, czy przebudowy istniejącego).

Elementami oceny będą zagadnienia, takie jak np.:

• sprawdzenie na etapie planowania, czy teren inwestycji spełnia wymogi podane w szczegółowych kryteriach dotyczących nieczynienia poważnych szkód względem ochrony i odbudowy bioróżnorodności i ekosystemów,
• analiza efektywności energetycznej obiektu i jego zapotrzebowaniu na energię pierwotną,
• badanie szczelności i integralności cieplnej obiektu,
• obliczenie współczynnika globalnego ocieplenia (GWP) w cyklu życia budynku.

Przy realizacji instalacji zwiększających efektywność energetyczną ocenie będzie podlegać czy spełniają one warunki wynikające z przepisów UE oraz (w niektórych przypadkach), czy urządzenia należą do odpowiedniej klasy energetycznej. Wyposażenie sanitarne (np. baterie) musi odpowiadać szczegółowym wymaganiom związanym z ograniczeniem zużycia wody. Z punktu widzenia celu dotyczącego ograniczenia zanieczyszczeń istotna będzie również ocena i spełnienie oczekiwań co do zastosowanych materiałów.

Powyższe kwestie powinny być uwzględnione już na etapie planowania i projektowania obiektu, aby szczegółowa specyfikacja oraz wszelkie niezbędne obliczenia zostały zawarte w dokumentacji projektowej, co umożliwi pozytywną ocenę zgodności z DNSH. Etap oceny nie kończy się na projekcie, ale uwzględnia też proces realizacji, który musi spełniać wskazane wymogi szczególnie w zakresie gospodarki odpadami z budowy czy rozbiórki oraz emisji zanieczyszczeń w fazie wykonawczej.

Mnogość aspektów poddawanych ocenie i wymagana specjalistyczna wiedza do analizy poszczególnych zagadnień powoduje konieczność zaangażowania do jej przeprowadzenia specjalistów z różnych branż, którzy przygotują odpowiednie założenia oraz będą w stanie zrealizować inwestycję według zadeklarowanej zgodności z zasadą DNSH.

Wpływ DNSH na planowanie i realizację inwestycji

Uwzględnienie wymagań zasady DNSH jest szansą na przekształcenie sektora budowlanego i obniżenia jego negatywnego wpływu na środowisko poprzez realizację nowych inwestycji oraz przebudowę już istniejących obiektów w duchu zrównoważonego rozwoju. Wdrożenie tej reguły i skuteczne jej stosowanie wiąże się jednak z wyzwaniami, które stoją przed inwestorami oraz wszystkim członkami procesu inwestycyjnego – inżynierami, architektami i wykonawcami.

 Znajomość zasady i sposobów oceny zgodności z nią realizowanych projektów nie jest jeszcze powszechna, dlatego największym obecnie wyzwaniem jest konieczność zdobycia odpowiedniej wiedzy i umiejętności potrzebnych do jej wdrożenia. Niezbędna jest większa świadomość i edukacja wśród profesjonalistów oraz dostosowanie przepisów i norm funkcjonujących w Polsce, aby doprecyzować lub zaadaptować wymogi DNSH do specyfiki naszego rynku. Przykładowo, potrzebne są krajowe regulacje dotyczące kalkulacji śladu węglowego lub wprowadzenie obowiązku dostarczania przez producentów materiałów budowlanych informacji środowiskowych o ich wyrobach. Ważnym aspektem jest również rozwój narzędzi przeznaczonych do oceny, monitorowania i raportowania wpływu planowanych i realizowanych projektów na cele środowiskowe.

Podsumowanie

Stosowanie zasady "Nie wyrządzaj znaczącej szkody" może być nie tylko odpowiedzią na wymogi prawne związane z europejskim Zielonym Ładem, obowiązkiem raportowania ESG czy warunkami otrzymania dofinansowania z UE na realizację inwestycji, ale również szansą na wdrożenie innowacji i rozwój zrównoważonych praktyk w działalności inwestora, jak i projektantów oraz wykonawców. Może to być aspekt decydujący o konkurencyjności podmiotów, które postanowią wdrażać wymogi tej zasady w swoich projektach i jako pierwsze na rynku lub będą świadczyć usługi uwzględniające te wymagania.

Warto zatem zapoznać się ze szczegółami związanymi z procesem przeprowadzania oceny zgodności projektu z zasadą DNSH oraz zastanowić się, jak wdrożyć te działania w swojej działalności.

***

Artykuł jest pierwszym w cyklu publikacji na temat stosowania zasady DNSH w budownictwie, które ukażą się w kolejnych wydaniach „Buduj z Głową” i na www.bzg.pl. W następnym przybliżymy szczegóły oceny zgodności z DNSH i praktyczne aspekty jej stosowania.