Zasada DNSH w praktyce – przykładowa ocena projektu

W poprzednich artykułach, które ukazały się w ramach cyklu publikacji na temat stosowania zasady DNSH „nie czyń znaczącej szkody” w budownictwie przedstawiono podstawowe informacje o tym, czym jest DNSH, jaki ma wpływ na planowane inwestycje oraz jak ocenić zgodność projektów z tą regułą.

Przeprowadzenie oceny zgodności sprowadza się do odpowiedzi na pytania dotyczące wpływu na poszczególne cele środowiskowe oraz podania odpowiedniego uzasadnienia. Sam proces badania nie jest bardzo złożony, jednak największym wyzwaniem jest analiza wymagań, na podstawie których możemy potwierdzić, że planowana inwestycja będzie zgodna z zasadą DNSH. Aby taką ocenę wykonać prawidłowo, należy się zapoznać ze wszystkimi warunkami i sprawdzić, czy dany projekt je uwzględnia. W tym artykule omówimy kryteria potwierdzające realizację celów środowiskowych pod kątem oceny inwestycji budowlanej na przykładzie termomodernizacji budynku.

Analizowany przykład

Zakres projektu: dodanie izolacji ścian zewnętrznych, wymiana okien na efektywne energetycznie.
Kategoria działania: „Montaż, konserwacja i naprawa sprzętu zwiększającego efektywność energetyczną”.

Etap 1 – ocena wstępna

Etap 1 – tzw. screening, polega na wykonaniu wstępnej oceny, czy planowane działanie może mieć przewidywalny negatywny wpływ na któryś z celów środowiskowych W przypadku stwierdzenia takiej możliwości, w drugim etapie wykonywana jest właściwa – merytoryczna ocena DNSH w odniesieniu do danego celu środowiskowego. Zatem w tym pierwszym etapie oceny analizujemy dla poszczególnych celów środowiskowych, czy dany projekt wymaga przeprowadzania oceny merytorycznej na etapie 2. Aby odpowiedzieć na to pytanie należy stwierdzić, czy projekt ze względu na swój charakter nie ma znaczącego lub żadnego przewidywanego wpływu na dany cel środowiskowy.

Posłużymy się przykładem projektu polegającego na przeprowadzeniu termomodernizacji budynku polegającej na ociepleniu ścian zewnętrznych i wymianie okien na efektywne energetycznie.
W tym przypadku możemy zastosować podejście uproszczone dla dwóch celów środowiskowych – dla nich nie jest wymagana ocena merytoryczna:

• Zrównoważone wykorzystywanie i ochrona zasobów wodnych i morskich: w uzasadnieniu podajemy, że planowany projekt nie zakłada instalacji jakiejkolwiek armatury ani urządzeń zużywających wodę i tym samym nie zidentyfikowano żadnego ryzyka degradacji środowiska związanego z zachowaniem jakości i deficytem wody, zatem jego realizacja będzie miała nieznaczny lub żaden wpływ na ten cel środowiskowy.
• Ochrona i odbudowa bioróżnorodności i ekosystemów: planowane działanie, ze względu na swój charakter polegający na renowacji już istniejącego obiektu nie będzie miało żadnego wpływu na ten cel i tak możemy to uzasadnić.

Pozostałe cztery cele środowiskowe będą wymagały oceny merytorycznej na etapie 2 (fot. 1, rys. 1).

Etap 2 – ocena merytoryczna

Dla pozostałych celów środowiskowych niezbędne będzie przeprowadzenie oceny merytorycznej. Aby potwierdzić, że dany projekt spełnia wymagania zasady DNSH, musimy zapoznać się ze szczegółowymi technicznymi kryteriami kwalifikacji, wskazanymi w Rozporządzeniu delegowanym Komisji UE 2021/2139 [1]. Dokument określa warunki, na jakich działalność gospodarcza kwalifikuje się jako wnosząca istotny wkład w łagodzenie zmian klimatu lub w adaptację do zmian klimatu, a także czy nie wyrządza poważnych szkód względem żadnego z pozostałych celów środowiskowych. Na etapie 2 potwierdzamy zgodność projektu z tymi właśnie kryteriami kwalifikacji. Warto wiedzieć, że będą się one różnić w zależności od rodzaju (kategorii) ocenianych działań i projektów.

Analizując przedstawiony przykład termomodernizacji budynku polegającej na dodaniu izolacji ścian zewnętrznych i wymianie okien na efektywne energetycznie, musimy wykazać zgodność tego działania z wymaganiami dotyczącymi poszczególnych celów środowiskowych, które pozostały do oceny:

• Istotny wkład w łagodzenie zmian klimatu – czy działania zawarte w projekcie stanowią jeden ze wskazanych kryteriów w rozporządzeniu [1]. W analizowanym przykładzie będą to kryteria: „dodanie izolacji do istniejących elementów przegród zewnętrznych, takich jak ściany zewnętrzne (w tym ściany zielone), dachy (w tym dachy zielone), strychy, piwnice i parter (w tym środki w celu zapewnienia szczelności powietrznej, środki w celu ograniczenia efektów mostków cieplnych i rusztowania) i produkty służące do nakładania izolacji na przegrody zewnętrzne (w tym mocowania mechaniczne i spoiwo)” oraz „wymiana istniejących okien na nowe okna energooszczędne”. Zatem możemy potwierdzić, że planowany projekt wnosi istotny wkład w łagodzenie zmian klimatu i uzasadnić to spełnieniem powyższych kryteriów.
• Adaptacja do zmian klimatu – w stosunku do tego celu środowiskowego, musimy wykazać zgodność projektu z „Ogólnymi kryteriami dotyczącymi nieczynienia poważnych szkód względem adaptacji do zmian klimatu” będącymi dodatkiem do ww. rozporządzenia. Oznacza to konieczność przeprowadzenia szczegółowej oceny ryzyka związanego z klimatem, narażenia na to ryzyko w następujących etapach oraz wdrożenia rozwiązań w zakresie adaptacji, które zmniejszają najważniejsze zidentyfikowane ryzyka fizyczne związane z klimatem, istotne dla tej działalności w momencie projektowania i budowy.
• Przejście na gospodarkę o obiegu zamkniętym – techniczne kryteria kwalifikacji dotyczące działania polegającego na „Montażu, konserwacji i naprawie sprzętu zwiększającego efektywność energetyczną” nie definiują wymogów związanych z tym celem środowiskowym. Zatem, jeśli planowany projekt ogranicza się tylko do tego działania, możemy potwierdzić brak wyrządzania znaczących szkód w stosunku do tego celu.
• Zapobieganie zanieczyszczeniom i ich kontrola – należy potwierdzić, że elementy budynku i materiały budowlane są zgodne z kryteriami określonymi w dodatku do rozporządzenia, które mają na celu potwierdzić, że dana działalność nie prowadzi do wytwarzania, wprowadzania do obrotu lub stosowania szeregu zakazanych substancji w nim wymienionych. Dodatkowo należy uwzględnić wymóg dotyczący usuwania elementów zawierających azbest – „W przypadku zastosowania dodatkowej izolacji termicznej w istniejących przegrodach zewnętrznych wykwalifikowany specjalista posiadający przeszkolenie z zakresu kontroli zawartości azbestu przeprowadza badanie stanu budynku zgodnie z prawem krajowym. Wszystkie czynności związane z usuwaniem otulin zawierających lub mogących zawierać azbest, łamaniem lub mechanicznym przewiercaniem, przykręcaniem lub usuwaniem izolacyjnych płyt, paneli i innych materiałów zawierających azbest muszą być wykonywane przez odpowiednio przeszkolony personel, z uwzględnieniem kontroli stanu ich zdrowia przed realizacją takich prac oraz w trakcie i po ich realizacji, zgodnie z prawem krajowym.”

Monitorowanie zgodności projektu z DNSH

Zgodności z zasadą DNSH należy przestrzegać na wszystkich etapach realizacji projektu. Jeśli projekt podlega zmianom w trakcie realizacji, należy je również każdorazowo ocenić pod tym kątem.

Najistotniejszą kwestią jest to, aby wymogi zasady DNSH odpowiednio uwzględnić w procesie planowania i realizacji projektu, tak by było możliwe jej kompleksowe wdrożenie zgodnie z zadeklarowanymi parametrami.
Na etapie planowania niezbędne jest, aby zamawiany projekt zawierał rozwiązania dostosowane do technicznych kryteriów kwalifikacji zgodności z zasadą DNSH, a także aby zlecić niezbędne ekspertyzy lub opracowania dodatkowe, takie jak ocena oddziaływania na środowisko, analiza ryzyk wynikających ze zmian klimatu, czy obliczenia śladu węglowego budynku.

Na etapie realizacji konieczne jest udokumentowanie przez wykonawcę robót zgodności jego realizacji z deklarowanymi parametrami i projektem, poprzez np. dokumentację dot. wbudowanych materiałów, potwierdzającą spełnienie deklarowanych parametrów czy ewidencjonowanie odpadów z budowy.

Jakie dokumenty potwierdzą zgodność zrealizowanego projektu z zasadą DNSH?

Na etapie rozliczenia projektu niezbędne będzie dostarczenie dokumentów w celu potwierdzenia zgodności jego realizacji z zasadą DNSH. Ich zakres będzie zależeć od rodzaju projektu i jego specyfiki, a szczegółowe wymagania określa instytucja udzielająca dofinansowania.

Przykładowa lista dokumentów wymagana dla inwestycji termomodernizacyjnych wspieranych w ramach Programu TERMO  realizowanego przez Bank Gospodarstwa Krajowego (BGK) [4] obejmuje:

• Świadectwo charakterystyki energetycznej,
• Audyt energetyczny,
• Raport z badania szczelności budynku (dla budynków o pow. powyżej 5000 m²),
• Raport z badania termowizyjnego (dla budynków o pow. powyżej 5000 m²),
• Opracowanie wskazujące na przeprowadzenie oceny śladu węglowego budynku w pełnym cyklu życia (dla budynków o pow. powyżej 5000 m²),
• Analiza ryzyk wynikających ze zmian klimatu,
• Analiza dotycząca wpisywania się w gospodarkę o obiegu zamkniętym,
• Wykaz odpadów i Plan segregacji odpadów,
• Deklaracje właściwości użytkowych lub krajowe deklaracje właściwości użytkowych lub inne dokumenty potwierdzające posiadanie wymaganych właściwości przez wyroby budowlane,
• Wykaz działań skutecznie zapobiegających emisji hałasu, kurzu i zanieczyszczeń.

Podsumowanie

Analiza projektu i wymagań pod kątem zgodności z zasadą DNSH oznacza konieczność rozpatrzenia wielu kryteriów, których spełnienie pozwoli na wykazanie zgodności z tą zasadą. W sporządzeniu tej oceny może pomóc specjalne oprogramowanie, które przeprowadzi nas przez cały proces i umożliwi przygotowanie raportu w zakresie poszczególnych celów środowiskowych (fot. 2, 3).
Należy również pamiętać, że proces oceny zgodności nie kończy się w momencie złożenia wniosku o dofinansowanie projektu, ale wymaga ciągłego monitorowania w trakcie realizacji i sprawdzania, czy deklarowane parametry i działania zostaną wykonane, a przypadku zmian w projekcie dokonania ponownej analizy. Kluczowym etapem będzie rozliczenie projektu i dostarczenie dokumentacji, która potwierdzi zrealizowanie inwestycji w zgodzie z zasadą DNSH.