Dlaczego zmiany są konieczne?
Obsługa wniosków oraz dopłaty na wymianę „kopciucha” i termomodernizację domów są kluczowe dla poprawy jakości powietrza w Polsce. Niestety, dotychczasowy program zmagał się z wieloma problemami.
Kontrole przeprowadzone przez NFOŚiGW wykazały podejrzenie nadużyć w działaniu firm wykonawczych. Skala tych nieprawidłowości i zebrane materiały poskutkowały przygotowaniem przez NFOŚiGW zawiadomienia do prokuratury, które dotyczy przede wszystkim możliwości popełnienia oszustwa, wyłudzenia, podrobienia lub przerobienia dokumentu, poświadczenia nieprawdy oraz posłużenia się dokumentem potwierdzającym nieprawdę.
Zidentyfikowane zostały m.in. przypadki:
- zawyżania rachunków za usługi i materiały
- realizacji nieefektywnych inwestycji
- wymuszania udzielenia pełnomocnictwa.
Firmy, których dotyczy zawiadomienie, w imieniu swoich beneficjentów wnioskowały najczęściej o najwyższy poziom dofinansowania, który w programie wynosi 136,2 tys. zł. Beneficjenci nie posiadają jednak często żadnych lub prawie żadnych dokumentów dotyczących realizowanego przedsięwzięcia. Pełnomocnicy nie uzgadniają optymalnego zakresu prac, ich zakres jest narzucany jako „możliwy do realizacji w ramach dotacji, którą można uzyskać z programu”. Beneficjenci w większości przypadków nie mają świadomości, co obejmuje wniosek o dofinansowanie, w tym jakie oświadczenia są tam składane. Po podpisaniu pełnomocnictwa już o niczym nie są informowani.
O nieprawidłowościach w programie Czyste Powietrze informowały także WFOŚiGW, które w całej Polsce złożyły 103 zawiadomienia do prokuratury lub na policję, w związku z nadużyciami w programie – najwięcej, bo aż 47 w województwie kujawsko-pomorskim.
Ponadto beneficjenci programu Czyste Powietrze składają bezpośrednio do organów ścigania zawiadomienia, że padli ofiarami oszustw ze strony wykonawców. Zgłoszenia o nieuczciwych wykonawcach i pośrednikach spływają także do NFOŚiGW oraz WFOŚiGW.
Ogółem w I półroczu 2024 r. w przeprowadzono u beneficjentów 4 656 kontroli, w tym nieprawidłowości programu stwierdzono w 12% skontrolowanych umów.
Kontrole w programie „Czyste Powietrze”. Kogo dotyczą, co i kiedy może być kontrolowane?
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej – samodzielnie lub przez podmioty zewnętrzne – mogą przeprowadzać kontrole przedsięwzięć realizowanych w ramach programu od daty złożenia wniosku o dofinansowanie, w trakcie realizacji oraz w okresie trwałości, tj. 5 lat od daty zakończenia przedsięwzięcia.
Kontroli może zostać poddany sposób wykorzystania udzielonej dotacji, w tym miejsce realizacji przedsięwzięcia, a beneficjent zobowiązany jest wówczas udostępnić dokumenty związane z dotacją oraz budynek. Od kilku tygodni intensywność kontroli na miejscu jest dużo większa. Ta forma weryfikacji poprawności realizacji inwestycji będzie rozszerzana.
Jakie są konsekwencje kontroli, w której stwierdza się nieprawidłowości?
Realizacja przedsięwzięcia niezgodnie z umową, m.in. brak likwidacji źródeł ciepła lub zaniżanie dochodów, prowadzi do wypowiedzenia umowy i zwrotu dotacji wraz z odsetkami. Przy innych nieprawidłowościach możliwe jest zmniejszenie dotacji.
Reforma programu Czyste Powietrze ma na celu:
- ochronę gospodarstw domowych przed oszustwami
- uszczelnienie programu, tak by służył tym najbardziej potrzebującym
- uproszczenie i przyspieszenie obsługi wniosków i wypłat
- obniżenie rachunków za ogrzewanie
- ocieplenie domów
- ograniczenie liczby kopciuchów
- poprawę jakości powietrza
- przyspieszenie transformacji energetycznej Polski.
Kluczowe reformy programu
W ramach zmian wprowadzone zostaną:
- Wypłaty na konto celowe beneficjenta: Eliminuje to możliwość wyłudzania pieniędzy przez wykonawców.
- Limity dotacji na kategorie kosztów: Koniec zawyżania cen za materiały i usługi.
- Wsparcie dla najuboższych: Wymóg posiadania nieruchomości przez co najmniej 3 lata przed złożeniem wniosku.
- Obowiązek uzyskania określonego standardu energetycznego: Inwestycje muszą prowadzić do zapotrzebowania na energię nie większego niż 120 kWh/m2.
- Więcej kontroli na miejscu: Zwiększenie liczby inspekcji, by zapobiec fałszowaniu dokumentów i nieuczciwym praktykom.
- Operatorzy wsparcia: Gminy oraz inne instytucje będą pomagać w przeprowadzeniu inwestycji od planowania po rozliczenie.
Konsultacje społeczne
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚIGW) zaprasza do udziału w konsultacjach społecznych nowej odsłony programu. Uwagi można zgłaszać od 9 do 27 grudnia 2024 r. Formularze i szczegółowe informacje dostępne są na stronie konsultacji.
Najczęściej zadawane pytania i odpowiedzi - Program „Czyste Powietrze”
Mamy propozycje maksymalnych stawek dotacji na docieplenie i stolarkę okienną
Przejdźmy jednak do konkretnych stawek. Ciekawą sprawą jest izolacja termiczna, która w dotychczasowej wersji programu była zebrana pod zbiorczym terminem “ocieplenie przegród budowlanych”. Maksymalne stawki nie były tu wyznaczone, jednak intensywność dotacji mogła wynieść na kolejnych progach odpowiednie do 50%, 75% i 100%. W nowej wersji postanowiono podzielić ten punkt na trzy osobne kategorie: ocieplenie stropów/poddaszy, podłóg i ścian. Ich maksymalne stawki określone są na podstawie powierzchni użytkowej budynku lub lokalu.
Co ciekawe stawki maksymalne nie są w Czystym Powietrzu nowością, a na niektóre urządzenie i usługi obowiązywały również w poprzedniej wersji programu, przed jego zawieszeniem. Przykładem są tutaj źródła ciepła, takie jak kotły na pellet lub pompy ciepła. W jaki sposób zmieniła się maksymalna stawka dopłat, jaką można otrzymać na te urządzenia?