Projektować może wyłącznie osoba posiadająca wykształcenie techniczne oraz doświadczenie w projektowaniu (praktykę zawodową dostosowaną do rodzaju, stopnia skomplikowania działalności i innych wymagań związanych z wykonywaną funkcją) poświadczone w decyzji „uprawnienia budowlane do projektowania”, sprawdzania projektów architektoniczno-budowlanych i sprawowania nadzoru autorskiego oraz została wpisana na listę członków właściwej izby samorządu zawodowego, co jest potwierdzone zaświadczeniem wydanym przez tę izbę, z określonym w nim terminem ważności.
W uprawnieniach budowlanych są określone specjalności oraz zakres prac projektowych określonych w art.14 ustawy – Prawo budowlane (dalej w tekście PB).
Do projektowania bez ograniczeń i sprawdzania projektów architektoniczno-budowlanych wymagane jest:
- ukończenie studiów magisterskich (w rozumieniu przepisów o szkolnictwie wyższym) na kierunku odpowiednim dla danej specjalności (studiów politechnicznych);
- odbycie dwuletniej praktyki przy sporządzaniu projektów oraz
- rocznej praktyki na budowie.
Do projektowania w ograniczonym zakresie wymagane jest:
- ukończenie studiów zawodowych (politechnicznych) na kierunku odpowiednim dla danej specjalności lub ukończenie studiów magisterskich (politechnicznych) na kierunku pokrewnym dla danej specjalności;
- odbycie dwuletniej praktyki przy sporządzaniu projektów oraz
- rocznej praktyki na budowie.
Osoba z uprawnieniami w ograniczonym zakresie nie może być sprawdzającym.
Prawo Budowlane enumeratywnie wymienia specjalności i z uwagi na jego charakter (administracyjny – nakazowy) projektant jest obowiązany działać w ramach tego prawa. PB w przedmiocie samodzielnych funkcji w budownictwie jest skierowane do osób fizycznych, stąd w ustawie nie ma pojęcia osoby prawnej w postaci „jednostka projektowania”, „biuro projektów” itp. Z uwagi na charakter przedmiotu zamówienia, wyjątkowo projektant będzie równocześnie jednoosobową jednostką projektowania, której jakość projektu oceni inny projektant (sprawdzający) z uprawnieniami bez ograniczeń w specjalności zgodnej z projektem, będący osobą fizyczną.
Mimo, że z treści PB nie wynika wprost obowiązek „oszczędnego” projektowania, to z istoty umowy cywilno-prawnej o wykonanie prac projektowych w budownictwie wynika obowiązek projektowania w sposób oszczędny (tzn. minimalizujący koszty robót budowlanych) poprzez wybór odpowiedniej dla danego obiektu budowlanego technologii robót. Projektant, który w swoich opracowaniach nie uwzględni zasady oszczędnego projektowania, naraża się na brak zapotrzebowania na jego pracę.
Projektant, przedstawiając w projekcie konkretną technologię robót, musi uwzględnić, że na ich cenę ma wpływ czas (cykl) wykonywania; co oznacza, że projektant powinien uwzględnić okres użytkowania obiektu, projektować w sposób określony w przepisach techniczno-budowlanych oraz zgodnie z zasadami wiedzy technicznej, zapewniając:
- bezpieczeństwo konstrukcji,
- bezpieczeństwo pożarowe,
- bezpieczeństwo użytkowania,
- odpowiednie warunki higieniczne i zdrowotne oraz
- ochronę środowiska,
- ochronę przed hałasem i drganiami,
- oszczędność energii i
- odpowiednią izolacyjność cieplną przegród.
Z tych to m.in. powodów zamawiający nie może ograniczyć wyboru najkorzystniejszej oferty do kosztów prac projektowych (ceny).
Dla zachowania wymogów PB projekt musi być zgodny z warunkami zabudowy, środowiskowymi uwarunkowaniami (zabytkowymi i ochrony środowiska naturalnego).
Projektant (jednostka projektowania) musi zapewnić w razie potrzeby udział w opracowaniu projektu osób posiadających uprawnienia budowlane do projektowania w odpowiedniej specjalności oraz wzajemne skoordynowanie techniczne wykonanych przez te osoby opracowań projektowych, zapewniające uwzględnienie zawartych w przepisach zasady bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w procesie budowy, z uwzględnieniem specyfiki projektowanego obiektu budowlanego.
Zgodnie z treścią rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 3 lipca 2003 roku w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego[1] (wydanego na podstawie delegacji zawartej w art.34 ust.6 pkt 1 ustawy PB) projekt budowlany musi mieć formę zgodną z treścią §§ 3÷6 ww. rozporządzenia.
Na projekt budowlany składa się:
- projekt zagospodarowania działki lub terenu, zawierający część opisową oraz część rysunkową, sporządzoną na kopii aktualnej mapy zasadniczej lub mapy jednostkowej, zestawienie powierzchni poszczególnych części zagospodarowania działki lub terenu, informacje czy działka lub teren, na którym jest projektowany obiekt budowlany, są wpisane do rejestru zabytków itp. (zob. § 8 rozporządzenia).
- projekt architektoniczno-budowlany, który powinien zawierać zwięzły opis techniczny oraz część rysunkową.
Opis techniczny powinien być zgodny z zakresem i treścią projektu i określać:
1) przeznaczenie i program użytkowy obiektu budowlanego oraz jego charakterystyczne parametry techniczne, w szczególności kubaturę i zestawienie powierzchni, wysokość i długość,
2) formę architektoniczną i funkcję obiektu budowlanego,
3) układ konstrukcyjny obiektu budowlanego, zastosowane schematy konstrukcyjne (statyczne), założenia przyjęte do obliczenia konstrukcji, sposób posadowienia obiektu, rozwiązania konstrukcyjno-materiałowe podstawowych elementów konstrukcji obiektu,
4) dla obiektów użyteczności publicznej i budynków mieszkalnych wielorodzinnych – sposób zapewnienia warunków niezbędnych dla korzystania z tego obiektu przez osoby niepełnosprawne,
5) dla obiektów produkcyjnych, usługowych lub technicznych – podstawowe dane technologiczne,
6) dla obiektów liniowych – rozwiązania budowlane i techniczno-instalacyjne, nawiązujące do warunków terenu występujących wzdłuż jego trasy,
7) rozwiązania zasadniczych elementów wyposażenia budowlano-instalacyjnego, zapewniające użytkowanie obiektu budowlanego zgodnie z przeznaczeniem,
8) rozwiązania i sposób funkcjonowania zasadniczych urządzeń instalacji technicznych,
9) charakterystykę energetyczną obiektu budowlanego,
10) dane techniczne obiektu budowlanego, charakteryzujące wpływ obiektu budowlanego na środowisko pod względem:
- zapewnienia zapotrzebowania i jakości wody oraz ilości, jakości i sposobu odprowadzania ścieków,
- emisji zanieczyszczeń gazowych,
- ilości i rodzaju wytwarzanych odpadów,
- emisji hałasu oraz wibracji, a także promieniowania,
- wpływu obiektu na istniejący drzewostan, powierzchnię ziemi,
11) warunki ochrony przeciwpożarowej.
Część rysunkowa powinna przedstawiać:
1) elewacje w liczbie dostosowanej do wyjaśnienia formy architektonicznej obiektu budowlanego oraz jego wyglądu zewnętrznego,
2) rzuty wszystkich charakterystycznych poziomów obiektu budowlanego
- układu funkcjonalno-przestrzennego obiektu budowlanego,
- rozwiązań budowlano-konstrukcyjnych,
- położenia sytuacyjno-wysokościowego i skrajnych parametrów instalacji i urządzeń technologicznych,
- budowli przemysłowych i innych tworzących samonośną część techniczno-użytkową,
3) w stosunku do budynku ogrzewanego – rozwiązania konstrukcyjno-materiałowe przegród zewnętrznych,
4) podstawowe urządzenia instalacji ogólnotechnicznych i technologicznych,
5) zasadnicze elementy wyposażenia technicznego, w tym:
- instalacje i urządzenia budowlane, sanitarne, grzewcze, wentylacyjne i gazowe,
- instalacje i urządzenia budowlane, elektryczne, telekomunikacyjne oraz instalację piorunochronną,
- instalacje i urządzenia budowlane ochrony przeciwpożarowej.
W świetle zapisów charakterystycznych cech projektu budowlanego oraz zawartości jego treści, należy ocenić, jaka jest zawartość projektu wykonawczego, któremu autorzy rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 18 maja 2004 roku[2] wyznaczyli 40-60% wartości prac projektowych.
Na pewno podmiot ustawy Prawo zamówień publicznych nie ma obowiązku zamawiania projektu koncepcyjnego i projektu wykonawczego. Jeżeli szczegółowość opracowania projektu budowlanego umożliwia zamawiającemu sporządzenia przedmiaru robót w układzie kosztorysowym, a następnie kosztorysu inwestorskiego, należy rozważyć celowość zamawiania projektu wykonawczego, który zawiera szczegółowe rozwiązania zapisane w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 roku w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie[3], w Polskiej Normie i typowych dla poszczególnych rodzajów obiektów budowlanych specyfikacjach technicznych wykonania i odbioru robót budowlanych.
Dyskusyjne też jest zamawianie projektu koncepcyjnego przez zamawiających, którzy dysponują profesjonalnymi założeniami do projektowania lub zamawiających, którzy nie posiadają profesjonalnej wiedzy dla oceny rozwiązań koncepcyjnych wielowariantowych.
W przypadku, kiedy zamawiający zrezygnuje z zamawiania projektu wykonawczego, powinien w umowie o wykonanie projektu budowlanego, zastrzec sobie prawo do zawarcia umowy o sprawowanie nadzoru autorskiego przez wykonawcę projektu budowlanego lub też w umowie o wykonanie projektu budowlanego ustalić warunki pełnienia funkcji nadzoru autorskiego; w tym ustalić jednostkowy koszt nadzoru autorskiego oraz przewidywaną liczbę dni na pełnienie tej funkcji. Nadzór autorski jest kontynuacją projektowania, stąd odrębna umowa o pełnienie nadzoru autorskiego będzie również umową o dzieło – umową rezultatu.
W przypadku, kiedy zamawiający w umowie o wykonanie projektu budowlanego nie ustali obowiązku pełnienia przez jednostkę projektowania funkcji nadzoru autorskiego, a ta dla opracowania projektu budowlanego korzysta z projektanta niebędącego jego pracownikiem, może się zdarzyć, że nadzór autorski będzie pełnił projektant, który nie był autorem projektu budowlanego i wtedy taki projektant:
- zażąda dodatkowego wynagrodzenia za analizę techniczną projektu budowlanego,
- odmówi zawarcia umowy o dzieło na nadzór autorski, a wtedy umowa z tym projektantem będzie miała charakter umowy zlecenia, w której odpowiedzialność projektanta będzie ograniczona do należytej staranności.
W znowelizowanej ustawie Prawo budowlane przewidziano obowiązek usunięcia wad dokumentacji technicznej (w ramach wynagrodzenia za projekt budowlany i wykonawczy). Obowiązek ten dotyczy również sprawdzającego. Kiedy w wyniku błędu w dokumentacji technicznej powstanie szkoda, zamawiający będzie miał prawo dochodzić odszkodowania również od sprawdzającego.
[1] Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 3 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego (Dz.U nr 120, poz.1133 z późn.zm.)
[2] Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 18 maja 2004 roku w sprawie określenia metod i podstaw sporządzania kosztorysu inwestorskiego, obliczania planowanych kosztów prac projektowych oraz planowanych kosztów robót budowlanych określonych w programie funkcjonalno-użytkowym (Dz.U nr 130, poz. 1389)
[3] Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 roku w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U nr 75, poz.690 z późn.zm.)