Wpływ projektanta na kosztorys robót budowlanych (część II)

3. Wpływ innych czynników zależnych częściowo od projektanta

3.1. Brak uwzględnienia zmienności cen czynników produkcji w okresie, jaki upływa od sporządzenia kosztorysu do dokonywanie płatności oraz rozliczeń inwestycji

W niektórych państwach zachodnich, w zasadach sporządzania kosztorysów, jest podana formuła uwzględniania wpływu inflacji i zmian cen czynników produkcji na wysokość kosztorysu.
Polskie zasady kosztorysowania i przepisy dotyczące ustalania wartości kosztorysowej inwestycji (WKI) na ten temat nie mówią nic. Oznacza to, że uwzględnianie czynnika inflacji i wzrostu cen czynników produkcji zależy od wyobraźni oraz świadomości projektanta i inwestora o wpływie tego czynnika. Przeważnie inwestor nie formułuje takiego wymagania, a projektant tego nie wnioskuje.

W ostatnich latach zaczęły ukazywać się fachowe publikacje, obrazujące wskaźniki zmienności cen wyrobów budowlanych i obiektów za lata ubiegłe oraz prognozy kształtowania się tych cen na okresy przyszłe. Stwarza to szansę szerszego uwzględnienia wpływu inflacji i zmienności cen czynników produkcji w kosztorysach robót budowlanych oraz w szacowaniu kosztów obiektów budowlanych.

3.2. Brak w przepisach dotyczących określania wartości kosztorysowej inwestycji (Dz.U. z 2006 r. Nr 120, poz.831) wymagań uwzględnienia rezerwy na roboty nieprzewidziane i zmienności cen czynników produkcji

Rozporządzenia dotyczące WKI, poprzednie i obecne, nie wskazują na potrzebę uwzględnienia rezerwy na roboty nieprzewidziane i wzrost cen czynników produkcji, jakie mogą wystąpić w okresie przygotowania i realizacji inwestycji.
Jak wykazuje praktyka, w inwestycjach budowlanych występuje wiele ryzyk, które z zasady wpływają na zmienność ceny finalnej. Możliwość wystąpienia zwiększenia kosztów i obowiązek zapłaty za roboty dodatkowe jest nawet przewidywany w formule klasycznej realizacji inwestycji, zapisanej w Kodeksie cywilnym - przy wynagrodzeniu rozliczeniowym. Przy wynagrodzeniu ryczałtowym koszty robót dodatkowych w zasadzie pokrywa wykonawca. Powinien to uwzględnić w swojej ofercie. Stopień tego uwzględnienia jest następstwem poziomu konkurencyjności na rynku wykonawców. Im mniejsze jest uwzględnienie w ofercie rezerwy na roboty nieprzewidywane i wzrost cen czynników produkcji, tym działania wykonawcy na obniżenie poziomu jakościowego i zastąpienie wyrobów budowlanych tańszymi są większe.

W aktualnym stanie prawnym sprawą wyobraźni i świadomości inwestora i projektanta jest stwierdzenie zasadności uwzględnienia w WKI rezerwy na roboty nieprzewidziane.

Przypomnieć należy, że w dawnych przepisach dotyczących opracowywania zbiorczego zestawienia kosztów (ZZK) istniał obowiązek uwzględniania rezerwy na roboty nieprzewidziane w wysokości 10%. Przejściowo były dyspozycje, aby ta rezerwa wynosiła 5%, a niektórzy inwestorzy akceptowali rezerwę w wysokości 15%. W ocenie autora warto do tego powrócić.

3.3. Dokładność szacowania kosztów robót budowlanych

Z analizy doświadczeń europejskich i polskich oraz danych zawartych w Projekcie celowym pt. „Krajowy system zarządzania budowlanymi przedsięwzięciami inwestycyjnymi finansowanymi z udziałem środków publicznych i pomocowych Unii Europejskiej"^[1] - wynika, że stosownie do stopnia uszczegółowienia rozpoznania cech technicznych inwestycji budowlanej i warunków jej realizacji, należy liczyć się z dokładnością oszacowania kosztów zrealizowania przedsięwzięć, jak niżej:

• 30% w analizach związanych z oceną celowości przedsięwzięcia,
• 20% w analizach związanych ze wstępnym badaniem wykonalności przedsięwzięcia, czyli we Wstępnym Zestawieniu Nakładów (WZN),
• 15% w analizach związanych z badaniem wykonalności przedsięwzięcia (Studium wykonalności) i ustaleniem nieprzekraczalnego kosztu realizacji wybranego wariantu przedsięwzięcia w Podstawowych Założeniach Inwestycyjnych, czyli w opracowaniu pt. Zestawienie Nakładów Inwestycyjnych (ZNI) oraz w „Budżecie przedsięwzięcia", albo w Wartości Kosztorysowej Inwestycji (WKI),
• 10% w analizach kosztów na etapie dokumentacji wstępnej, tj. określonych we Wstępnym Zestawieniu Kosztów (WZK),
• 5% w analizach kosztów na etapie dokumentacji podstawowej (projektu budowlanego), tj. w Zbiorczym Zestawieniu Kosztów (ZZK) oraz Zestawieniu Kosztów Obiektów (ZKO).

3.4. Działania inwestora i projektanta wpływające na prawidłowość kosztorysu

Istotą doświadczeń zagranicznych i polskich jest zasada, że koszty inwestycji powinny być określane i analizowane na każdym etapie przygotowania inwestycji. Oceny tej powinien dokonywać inwestor na podstawie opracowań i zestawień kosztów sporządzonych przez projektanta. Ważne jest, aby inwestor zamawiał sporządzenie opracowań szacujących koszty, oceniał wyniki tych opracowań i podejmował odpowiednie rozstrzygnięcia.

Do działań projektanta i inwestora, które mogą znacząco wpłynąć na zmiany kosztów zrealizowania przedsięwzięcia należy w szczególności zaliczyć:

• zmiany w inwestycji dotyczące jej programu funkcjonalno-użytkowego i zakresu przedmiotowego,
• zmiany w standardzie wyposażenia i wykończenia pomieszczeń,
• wymagania niektórych jednostek opiniujących lub uzgadniających inwestycję,
• zmiany przepisów w trakcie przygotowania inwestycji lub realizacji, albo
• zmiany będące następstwem błędnych działań.

Istotne jest, aby zmiany wprowadzane do inwestycji w trakcie jej przygotowana i realizacji nie były przypadkowe, były na bieżąco analizowane i oceniane oraz wprowadzane dopiero po zaakceptowaniu przez inwestora.

Na zrealizowanie przedsięwzięcia budowlanego inwestor zazwyczaj przeznacza określone środki finansowe, przewidywane w budżecie inwestycji i w planie finansowym. W trakcie opracowywania dokumentacji projektowej i wykonywania robót budowlanych istnieje potrzeba, a właściwie obowiązek, ciągłego sprawdzania (kontrolowania), czy proponowane rozwiązania będą mogły być wykonane w ramach środków przewidzianych na zrealizowanie przedsięwzięcia. Aby taka bieżąca kontrola mogła być w trakcie projektowania wykonana, należy stosować tzw. technologię projektowania „pod budżet". Oznacza to potrzebę bieżącego i ciągłego sprawdzania, czy proponowane rozwiązania projektowe mieszczą się w limicie środków finansowych przeznaczonych na ich zrealizowanie. Kontrola bieżąca tej zgodności dotyczy zarówno elementów, jak i całych obiektów, w odniesieniu do projektów i kosztów robót budowlanych wynikających z tych projektów.

Jeżeli ta bieżąca ocena wskazuje różnice na plus i na minus, które bilansują się (znoszą) wzajemnie w ramach obiektu, to w rozwiązaniach projektowych nie należy wprowadzać zmian. Jeżeli jednak koszty realizacji proponowanych rozwiązań przewyższają środki finansowe przeznaczone na ich zrealizowanie, to należy:

• zmienić rozwiązania projektowe ograniczając program funkcjonalno-użytkowy lub obniżyć jakość materiałów wykończeniowych lub standard wyposażenia technicznego albo technologicznego, lub
• uzyskać zgodę inwestora na zwiększenie środków finansowych przeznaczonych na zrealizowanie przedsięwzięcia, lub
• udokumentować, że z projektów dotyczących całej inwestycji wynika możliwość zmniejszenia kosztów innych obiektów, co zapewni, że łączne koszty całej inwestycji nie zostaną przekroczone, tj. będą zgodne z budżetem inwestycji.

W warunkach gospodarki rynkowej powinno się zaniechać technologii projektowania „ile wyjdzie", a stosować technologię projektowania „pod budżet", czyli stosować kontrolę kosztów w trakcie projektowania. Metoda projektowania „pod budżet" jest trudniejsza, ale jest już stosowana w wielu jednostkach projektowania. Jej stosowanie może być wspomagane odpowiednimi programami do kosztorysowania, pozwalającymi wyceniać warianty rozwiązania szczegółowego i wybierać rozwiązania mieszczące się w budżecie inwestycji.

4. Podsumowanie i wnioski

1) Wpływ projektanta na kosztorys robót budowlanych jest duży, ale na prawidłowość kosztorysu oddziaływują także inne czynniki.
 

2) Do czynników wpływających na jakość kosztorysu, zależnych od projektanta, należy zaliczyć:
 

• niekompletność projektu, a w efekcie niekompletność przedmiaru robót,
• brak skoordynowania wewnętrznego rozwiązań projektowych, skutkujący różnorodnością decyzji technicznych lub pominięciem niektórych zagadnień,
• posługiwanie się przez projektanta nieaktualną lub błędną bazą cenową,
• nieuwzględnienie zmienności cen czynników produkcji w okresie, jaki upływa od sporządzenia kosztorysu do dokonywania płatności oraz rozliczania inwestycji,
• nieuwzględnianie w oszacowaniach kosztów inwestycji (WKI/ZZK) rezerwy na roboty nieprzewidziane i zmianę cen czynników produkcji, uwzględnianą przez wykonawców,
• brak wymagań inwestora w sprawie sporządzania opracowań kosztowych dla inwestycji na każdym etapie jej przygotowania oraz inwestorskiej oceny tych kosztów, czyli zarządzania przez inwestora kosztami przedsięwzięcia,
• stosowanie przez projektanta technologii projektowania „pod budżet", tj. bieżącego kontrolowania czy proponowane rozwiązania projektowe mogą być zrealizowane w ramach budżetu przedsięwzięcia, z zaniechaniem technologii projektowania „ile wyjdzie".

3) Wnioski, których realizacja wpłynęłaby na poprawę jakości opracowań kosztorysowych:

• wprowadzenie zmian w ustawie Prawo zamówień publicznych, wspomagających dobre opisanie przedmiotu zamówienia na prace projektowe i obejmujących zaprojektowanie i wykonanie oraz szersze stosowanie kryterium oferty najkorzystniejszej ekonomicznie,
• poprawa stopnia skoordynowania wewnętrznego rozwiązań projektowych i kosztowych oraz wprowadzenie systemu sprawdzania rozwiązań projektowych zalecanego w normach europejskich,
• wprowadzenie dla zamawiających prace projektowe i roboty budowlane sprawozdania po wykonaniu zamówienia z etapów przygotowania i realizacji inwestycji, zestawionych porównawczo danych: z etapu SIWZ, zawartej umowy i po wykonaniu przedmiotu zamówienia; informacje te urealnią przygotowanie i warunki wykonania przyszłych, podobnych zamówień,
• wprowadzenie do praktyki uwzględniania w oszacowaniach kosztów inwestycji (WKI/ZZK) wskaźnika inflacji i proponowanych zmian cen czynników produkcji oraz rezerwy inwestora w WKI/ZZK na roboty nieprzewidziane i zmiany cen czynników produkcji, jakie mogą wystąpić w okresie między ustaleniem WKI/ZZK, a płatnościami za roboty budowlane,
• wspomaganie sporządzania przedmiaru robót technologią komputerową, która usuwa błędy arytmetyczne oraz pozwala kontrolować uwzględnienie wprowadzania do przedmiaru poszczególnych rodzajów robót.

^[1] przyp.red. – odsyłamy Państwa do artykułu dr. Olgierda Sielewicza „Krajowy system zarządzania przedsięwzięciami inwestycyjnymi finansowanymi ze środków publicznych”