Cel główny analizy LCCA
Pierwszym krokiem analizy LCCA jest definicja problemu, w ramach której należy wyodrębnić komplet celów. Studium dostępnej literatury wskazuje na możliwość wyodrębnienia celu głównego oraz celów pobocznych (dodatkowych), które przyświecają analizom kosztów cyklu życia (LCCA).
Jeżeli spojrzymy na podstawowy aspekt LCCA, którym jest ekonomiczna analizy kosztów cyklu życia, to będziemy w stanie wyróżnić jeden, ale za to spójny cel główny. Jest nim oszacowanie kosztów cyklu życia dla materiału, komponentu lub obiektu budowlanego, w tym również budynku. I takie sformułowanie celu głównego analizy LCCA odpowiada wprost definicji kosztów cyklu życia budynku wg podejścia podstawowego, prezentowanego w normie ISO 15686-5:2017 [5]. Zgodnie z nim, koszty cyklu życia są wyrażoną w jednostkach walutowych wielkością wszystkich istotnych kosztów ponoszonych w cyklu życia budynku, z uwzględnieniem kosztów wpływających zarówno na dostępność, jak też niezawodne i bezpieczne działanie budynku w okresie analizy (więcej o klasyfikacji kosztów i przychodów w LCC można przeczytać w wydaniu BzG 2/2022 [1]).
Analogicznie będzie w przypadku sformułowania celu głównego przez pryzmat polskich regulacji prawnych, tj. kalkulacji kosztów cyklu życia budynku w oparciu o metodologię prezentowaną w Rozporządzeniu Ministra Rozwoju i Technologii z dnia 23 listopada 2021 r. w sprawie metody kalkulacji kosztów cyklu życia budynków oraz sposobu przedstawiania informacji o tych kosztach [6]. Jak wynika z treści § 1 przedmiotowego rozporządzenia, celem kalkulacji LCC jest obliczenie sumy kosztów nabycia, użytkowania oraz utrzymania budynku w trzydziestoletnim okresie obliczeniowym.
W tym miejscu warto zaznaczyć, że w ujęciu normy ISO 15686-5:2017 [5], alternatywnym celem głównym dla analizy LCCA może być oszacowanie całości kosztów życia (WLC, ang. whole life costs). W tym przypadku mowa będzie o wariancie analizy WLCA (ang. whole life costs analysis), opartej na definicji całości kosztów życia. Zgodnie z normową definicją, WLC jest wielkością wyrażoną w jednostkach walutowych dla wszystkich istotnych kosztów oraz korzyści (przychodów) przewidywanych w cyklu życia budynku.
Cele poboczne analizy LCCA
Analizom kosztów cyklu życia w budownictwie (LCCA) towarzyszą liczne cele poboczne lub inaczej cele dodatkowe. Poniżej zostanie omówione kilka przypadków LCCA dostępnych w literaturze przedmiotu, z których wynika zakres tychże celów.
Jak zauważa autorka publikacji [7], oszacowanie kosztów cyklu życia budynku może być podstawą do wprowadzania zmian we wstępnie przyjętych założeniach przez inwestora lub decydenta, na rzecz którego ma zostać zrealizowane przedsięwzięcie budowlane. Wspomniane tutaj zmiany mogą wykluczyć ryzyko popełnienia błędów decyzyjnych, które będą prowadzić do niekorzystnego pod względem techniczno-ekonomicznym wyboru rozwiązań projektowych w fazie planowania przedsięwzięcia, co może skutkować znacznym zwiększeniem nakładów finansowych do poniesienia w fazie długotrwałej eksploatacji budynku (wzrost kosztów utrzymania i użytkowania budynku). Tym samym za jeden z celów dodatkowych analizy LCCA, można uznać dążenie do minimalizacji (ograniczenia) kosztów związanych z fazą eksploatacji budynku. Cel ten jest utożsamiany z weryfikacją hipotezy o wysokim wpływie rozwiązań przyjętych na etapie projektowania przedsięwzięcia budowlanego na wielkość kosztów cyklu życia budynku.
Kolejnymi przykładami celów pobocznych (dodatkowych) LCCA mogą być:
- wskazanie słabych stron dla alternatywnych wariantów przedsięwzięcia budowlanego – autorzy pracy [8] badali profil udziału najwyższych kosztów dla wybranych elementów w budynkach; w oparciu o wyniki badań zawnioskowali, które z badanych rozwiązań alternatywnych będą dawać najmniejsze korzyści inwestorowi w fazie długoletniej eksploatacji budynku,
- badanie wpływu sposobu reakcji na ryzyko zidentyfikowane w cyklu życia budynków na wielkość kosztów cyklu życia – autorzy cyklu publikacji [9-11] prowadzili szeroko zakrojone badania własne nad problemem szacowania wielkości kosztów cyklu życia (LCC) lub całości kosztów życia (WLC) budynków; analizą objęto kwestię wpływu różnych wariantów realizacji budynków eksploatowanych aż do wycofania, w kontekście czynników ryzyka mogących zaistnieć w każdej z faz cyklu życia budynku; autorzy zaproponowali inwestorom różne warianty scenariuszy cyklu życia budynków, które były przez nich oceniane i porównywane pod względem kosztów cyklu życia (LCC) lub całości kosztów życia budynku (WLC) oraz ekwiwalentu rocznych kosztów cyklu życia budynku (LCEAC) w przypadku, gdy porównywane czasy eksploatacji budynków różniły się między sobą,
- wspomaganie planowania nakładów na utrzymanie i użytkowanie komponentu budowlanego w fazie jego eksploatacji – niniejszy cel odpowiada badaniom autora publikacji [12] nad wariantowaniem scenariuszy cyklu życia dla wybranych rodzajów nawierzchni drogowych, w tym nawierzchni podatnych.
Do interesujących wniosków doszli w swoich badaniach autorzy pracy [4], którzy zwrócili uwagę, że analiza cyklu życia (LCCA) powinna odnosić się do wszystkich kosztów związanych z budynkiem. Oznacza to, że składowe kosztów cyklu życia budynków powinny być rozpatrywane nie tylko dla głównych procesów związanych z ich budową, eksploatacją i wycofaniem. Tym samym wg autorów, za stosowne (choć trudne do osiągnięcia) należy uznać podejście, zgodnie z którym poza kosztami podstawowymi (związanymi z wydobyciem surowców, produkcją materiałów i komponentów budowlanych, konstruowaniem, użytkowaniem, utrzymaniem oraz rozbiórką budynku), analizie poddawane powinny być również koszty towarzyszące – poboczne, które odpowiadają bezpośrednim procesom budowlanym na każdym etapie cyklu życia budynku (np. koszty transportu sprzętu i brygad roboczych, koszty zużycia energii do produkcji budowlanej, koszty zagospodarowania odpadów pochodzących z remontów, nadbudów, przebudów, itp.). W opinii autorów, szczegółowa analiza kosztów pobocznych stanowi jeden z celów dodatkowych LCCA, w przypadku której ważne jest przede wszystkim to, aby każdy rodzaj kosztów włączonych do analizy, mógł być jednoznacznie zdefiniowany dla wszystkich wariantów rozwiązań budynków, gdy dokonywane mają być analizy porównawcze prowadzące do podjęcia decyzji przez inwestora o wyborze danego wariantu realizacji przedsięwzięcia.
Biorąc pod uwagę opisane powyżej przykłady celów dodatkowych (pobocznych) analizy LCCA można pokusić się o stwierdzenie, że cele te mogą być dowolnie formułowane w zależności od zakresu potrzeb wynikających z przedmiotu analizy LCCA.
Założenia do analizy LCCA
Oszacowanie kosztów cyklu życia budynku (LCC) wiąże się z koniecznością uwzględnienia pewnych założeń oraz wytycznych. Zbiór ten może być następujący [3, 13, 14]:
- porównywane pod względem kosztów powinny być tylko takie przedsięwzięcia budowlane (lub ich elementy), które spełniają projektowy okres użytkowania, wymagania funkcjonalne i dotyczące właściwości użytkowych,
- preferowane powinny być te rozwiązania, które spełniają wymagania właściwości użytkowych, ale generują niższe koszty cyklu życia budynku,
- uwzględniane powinny być koszty w takim samym okresie użytkowania zarówno dla całego budynku, jak również jego poszczególnych elementów,
- do analizy powinny być włączone wszystkie istotne czynniki ekonomiczne, w tym także te, których charakter może być przypadkowy,
- uwzględnione powinny zostać koszty początkowe, zawierające koszty odnoszące się bezpośrednio do całego budynku, jego elementów oraz konstrukcji, tj. koszty projektowania, wykonania konstrukcji i instalacji oraz koszty opłat i ewentualnych obciążeń,
- uwzględnione powinny zostać wszystkie koszty operacyjne, tj. koszty zużycia energii, utrzymania czystości, ubezpieczenia, utrzymania, kontroli, czy rozbiórki,
- koszty utrzymania powinny zawierać koszty związane z wymianą elementów budowlanych, ich naprawą, renowacją, demontażem i ponownym montażem,
- do kosztów utrzymania powinno się doliczać koszty utrzymania codziennego oraz cyklicznego,
- przyszłe koszty powinny być brane pod uwagę z odniesieniem ich wartości do dnia przeprowadzenia LCCA (np. w oparciu o rachunek dyskonta).
Należy zwrócić uwagę, że ww. założenia i wytyczne są jedynie przykładowe. Niektóre z nich mogą być różnie postrzegane przez pryzmat regulacji obowiązujących w danym kraju. Na przykład zapis, że „uwzględniane powinny być koszty w takim samym okresie użytkowania zarówno dla całego budynku, jak również jego poszczególnych elementów”. Jeśli popatrzymy na polskie regulacje zawarte w Rozporządzeniu Ministra Rozwoju i Technologii z dnia 23 listopada 2021 r. [6], to będzie można stwierdzić, że przedmiotowe założenie jest prawidłowe. W § 1 rozporządzenia pojawia się bowiem zapis o sztywnym – trzydziestoletnim okresie obliczeniowym. Natomiast w regulacjach międzynarodowych, np. w normie ISO 15686-5:2017 [5], powyższego założenia już nie znajdziemy, ponieważ norma ta dopuszcza możliwość porównywania między sobą wariantów przedsięwzięcia o różnej długości trwania fazy eksploatacji budynku (np. 50 i 60 lat).
W kolejnych artykułach przejdziemy do omówienia wybranych modeli szacowania LCC wykorzystywanych w Polsce i na świecie. Pokazane zostaną przykłady kalkulacji LCC z wykorzystaniem dostępnego na rynku oprogramowania.
Wszystkie artykuły autora z serii poświęconej tematyce kosztów cyklu życia budynków (LCC) można znaleźć na www.bzg.pl.