Podstawowe przepisy w dziedzinie zamówień publicznych

 

Od dnia 30 lipca 2010 r. udzielanie zamówień publicznych u naszego wschodniego sąsiada odbywa się w oparciu o postanowienia uchwalonej w czerwcu 2010 r. ustawy „O realizacji zamówień publicznych”. Nie są to jednak przepisy regulujące w pełnym zakresie zamówienia udzielane przez instytucje publiczne w tym kraju. Po pierwsze, przepisów tejże ustawy nie stosuje się do inwestycji związanych z organizacją i przeprowadzeniem Mistrzostw Europy w piłce nożnej w Polsce i na Ukrainie w 2012. Odrębna ustawa uchwalona w 2010 r. wyłączyła zastosowanie w tym przypadku konkurencyjnych, przejrzystych procedur (z czym nie było większych problemów jako, że Ukraina nie jest członkiem Unii Europejskiej, ani też stroną umowy międzynarodowej - Porozumienia w sprawie zamówień rządowych GPA[1]). Zamówienia w tym zakresie są udzielane „z wolnej ręki”, nie podlegają kontroli Ministerstwa Rozwoju Gospodarczego i Handlu Ukrainy (głównego organu odpowiedzialnego za monitoring zamówień publicznych) a zgodę na zastosowanie tego trybu wyraża wyłącznie Narodowa Agencja ds. Przygotowań i Przeprowadzenia na Ukrainie Finału Mistrzostw Europy w Piłkę Nożną "Euro-2012”. Po drugie, obowiązuje cały szereg przepisów sektorowych regulujących odrębnie kwestie zamówień publicznych w dziedzinach takich jak: transport kolejowy, wydobycie i dostawa gazu ziemnego i ropy naftowej, usługi pocztowe, usługi telekomunikacyjne, woda i odprowadzanie ścieków, czy też energia elektryczna (każdy z tych sektorów ma „swoją” ustawę). Wspólną cechą tych przepisów jest stosowanie jako trybu podstawowego zamówienia od jednego dostawcy - czyli „wolnej ręki”, z uwagi na jego pozycję monopolistyczną.

 

Organy odpowiedzialne za zamówienia publiczne

 

Za koordynację systemu zamówień publicznych na Ukrainie odpowiada Ministerstwo Rozwoju Gospodarczego i Handlu Ukrainy (http://www.me.gov.ua). Do obowiązków tego organu należy m.in.: udzielanie odpowiedzi i wyjaśnień w sprawie przepisów regulujących funkcjonowanie systemu zamówień publicznych, wydawanie „Biuletynu zamówień publicznych” oraz prowadzenie państwowego portalu dotyczącego zamówień publicznych (http://www.tender.me.gov.ua).
Z kolei instytucją zajmującą się rozpoznawaniem sporów stron postępowania o zamówienia publiczne (organem odwoławczym) jest Komitet Antymonopolowy (http://www.amc.gov.ua) - o procedurach odwoławczych patrz poniżej. Komitet składa się z Prezesa i 10 członków; podlega on bezpośrednio Prezydentowi Ukrainy. Sprawami odwołań od decyzji zamawiających zajmuje się odrębny Departament w Komitecie.

 

Zasady udzielania zamówień publicznych

 

Pomimo, że Ukraina nie jest ani w Unii Europejskiej ani w GPA, ustawodawca przyjmując w 2010 r. nową ustawę wziął pod uwagę standardy międzynarodowe obowiązujące w tym zakresie (z wyjątkiem sytuacji gdzie mogło to zagrozić kluczowym inwestycjom, jak te związane z organizacją Mistrzostw Europy). Ustawa przewiduje m.in. zakaz jakiejkolwiek dyskryminacji podmiotów zagranicznych uczestniczących w procedurach zamówień publicznych na Ukrainie. Przewiduje ponadto obowiązek przestrzegania zasady uczciwej konkurencji, efektywności, przejrzystości na wszystkich etapach postępowania, obiektywnej i bezstronnej oceny ofert oraz zakazu korupcji.

 

Zakres obowiązywania przepisów

 

Zgodnie z ustawą, procedury zamówień publicznych na Ukrainie muszą być zastosowane przez wszystkie podmioty, które całkowicie lub częściowo finansują swoje zakupy ze środków publicznych. Zastosowanie procedur zamówień publicznych jest wymagane, gdy szacunkowa wartość przedmiotu zamówienia przekracza 100 tys. hrywien (dalej „UAH”)[2] w przypadku towarów i usług oraz 300 tys. UAH w przypadku robót budowlanych. Od pewnego czasu trwają prace nad ustawą podnoszącą te progi - zgodnie z projektem miałyby one zostać podwojone. Podmiot zamawiający nie może dokonywać podziału zamówienia ani zaniżania jego wartości w celu obejścia procedur zamówień publicznych przewidzianych w ustawie. Urzędnicy winni takiego naruszenia muszą się liczyć z karami do 300 tys. UAH.

W przypadku zamówień publicznych finansowanych z kredytów czy pożyczek otrzymanych przez Ukrainę od międzynarodowych instytucji finansowych (w tym m.in. od Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju, czy Europejskiego Banku Inwestycyjnego) zamówienia te odbywają się w oparciu o procedury ustanowione przez daną instytucję, a w przypadku braku takich procedur - w oparciu o prawo wewnętrzne Ukrainy.

 

Tryby udzielania zamówień publicznych

 

Za podstawowy rodzaj procedury zamówienia publicznego uznawana jest procedura przetargu otwartego. Ponadto, ale tylko w sytuacji kiedy spełnione są określone warunki zdefiniowane w ustawie, ukraińskie prawo zamówień publicznych przewiduje następujące rodzaje procedur zamówień publicznych:

 

- przetarg dwustopniowy (np. gdy nie jest możliwe sporządzenie precyzyjnych specyfikacji technicznych na wstępie postępowania lub zamówienie dotyczy badań i prac naukowych),

- zapytanie o cenę (wysyłane do co najmniej 3 wykonawców), jeżeli zamówienie jest udzielane na rynku cechującym się dużą zmiennością cen, a wartość zamówienia nie przekracza 200 tys. UAH,

- wstępna kwalifikacja,

- zakup u jednego dostawcy („wolna ręka”) - np. w sytuacji kiedy ze względu na ochronę praw wyłącznych jest tylko jeden wykonawca lub dostawca, który może zrealizować dane zamówienie, albo zachodzi nadzwyczaj pilna potrzeba realizacji danego zamówienia.

 

Procedura zamówienia publicznego nie może zostać przeprowadzona bez publikacji ogłoszenia w „Biuletynie zamówień publicznych”. Ogłoszenia o przeprowadzeniu procedur zamówień publicznych, a także inne informacje związane z realizacją procedur zamówień publicznych (takie jak np. wyniki danego postępowania) są publikowane w cotygodniowym papierowym wydaniu „Biuletynu zamówień publicznych”, a następnie także - w ciągu 30 dni do dnia otwarcia ofert / wstępnych propozycji ofertowych - na państwowym portalu dotyczącym zamówień publicznych (http://www.tender.me.gov.ua).
Wszelkie dokumenty przygotowywane przez podmiot zamawiający w ramach danej procedury zamówienia publicznego muszą być sporządzone w języku ukraińskim, a w przypadku dużych zamówień (o wartości powyżej 200 tys. euro w przypadku dostaw, 300 tys. euro w przypadku usług oraz 500 tys. euro w zakresie robót budowlanych) w języku ukraińskim i angielskim.

Od oferentów zamawiający może, ale nie musi, wymagać złożenia wadium - maksymalnie 1% wartości zamówienia na roboty budowlane oraz 5% w przypadku dostaw lub usług. Z kolei od zwycięzcy można żądać zabezpieczenia należytego wykonania umowy w wysokości do 5% wartości umowy.

Obowiązuje zasada, że dla ważności przetargu konieczne jest złożenie co najmniej dwóch nie podlegających odrzuceniu ofert. Oferty muszą być złożone na piśmie.

 

Warunki udziału w postępowaniu

 

O zamówienia publiczne mogą ubiegać się na równych prawach zarówno wykonawcy ukraińscy jak i zagraniczni; nie mogą jednak znajdować się w sytuacji skutkującej ich wykluczeniem, np.:

 

- posiadanie przez podmiot zamawiający niepodważalnych dowodów na składanie przez oferenta propozycji korupcyjnych jakiejkolwiek osobie zajmującej stanowisko kierownicze w podmiocie zamawiającym lub w innym organie państwowym w celu wpłynięcia na wynik danej procedury;

- uczestnictwo danego wykonawcy w zmowie przetargowej;

- prawomocne skazanie danej osoby fizycznej - uczestnika procedury zamówienia publicznego za przestępstwo popełnione w związku z naruszeniem procedur zamówień publicznych lub z tytułu nielegalnego uzyskiwania korzyści materialnych;

- prawomocne skazanie osoby zajmującej stanowisko kierownicze u uczestnika procedury zamówienia publicznego (która to osoba została upoważniona przez tego uczestnika do reprezentowania jego interesów w danym postępowaniu o zamówienie publiczne) za przestępstwo popełnione w związku z naruszeniem procedur zamówień publicznych lub z tytułu nielegalnego uzyskiwania korzyści majątkowych;

- złożenie oferty przetargowej przez danego uczestnika procedury zamówienia publicznego, który jest podmiotem powiązanym z innymi uczestnikami tej procedury;

- niezłożenie przez danego uczestnika procedury zamówienia publicznego dokumentów potwierdzających jego zdolność prawną do zawarcia umowy o realizację zamówienia publicznego;

- prawomocne uznanie za upadłego lub wszczęcie procedury likwidacyjnej w stosunku do danego uczestnika procedury zamówienia publicznego.

 

Podmiot zamawiający może nie dopuścić danego wykonawcy do udziału w procedurze zamówienia publicznego i odrzucić jego ofertę również w następujących przypadkach: zaleganie z płaceniem podatków i innych obowiązkowych opłat państwowych czy też nieprowadzenie przez danego uczestnika procedury zamówienia publicznego działalności gospodarczej zgodnie z jego statutem.

 

Procedury i środki odwoławcze

 

Wykonawca, który uważa, że jego interesy zostały naruszone w wyniku nieprawidłowego przeprowadzenia przez podmiot zamawiający danej procedury zamówienia publicznego (decyzji, działań lub braku działań, niepodejmowanych lub podejmowanych niezgodnie z obowiązującym prawem), może skorzystać ze środków odwoławczych.

Zasadniczo, dostępne są dwie możliwości:

- wniesienie skargi do niezależnego organu odwoławczego - Komitetu Antymonopolowego Ukrainy,

- zwrócenie się bezpośrednio do zamawiającego o naprawienie danego naruszenia.

 

Skargę do Komitetu wnosi się w ciągu 14 dni od dnia poinformowania skarżącego o decyzji lub działaniach podmiotu zamawiającego naruszających prawa lub interesy prawne tego podmiotu, lub też w ciągu 14 dni od dnia uzyskania przez dany podmiot informacji o takich decyzjach, działaniach lub zaniechaniach ze strony podmiotu zamawiającego. Skarga taka nie może jednak być złożona już po zawarciu umowy w sprawie zamówienia publicznego (skargi dotyczące tego typu umów rozpatrywane są na drodze sądowej).
Skargi dotyczące dokumentacji przetargowych mogą być składane w dowolnym momencie po publikacji ogłoszenia o przetargu, ale przed upływem terminu składania ofert przetargowych.
Do skargi wnoszonej do Komitetu należy dołączyć dokumenty potwierdzające naruszenie procedury zamówienia publicznego lub niezgodne z prawem decyzje, działania lub zaniechania ze strony podmiotu zamawiającego. Za rozpatrzenie skargi pobierana jest opłata (wpis) w wysokości 5 tys. UAH - w przypadku skarg dotyczących procedur zamówień na dostawy lub usługi lub 15 tys. UAH - w przypadku skarg dotyczących robót budowlanych.
 

Po otrzymaniu skargi Komitet powinien w ciągu trzech dni poinformować podmiot składający skargę oraz podmiot zamawiający o dacie i miejscu rozpatrzenia skargi (podmiotowi zamawiającemu przekazywana jest kopia skargi). Podmioty te mają prawo wziąć udział w rozpatrywaniu skargi.

Skarga może zostać odrzucona wyłącznie w przypadku wystąpienia jednej z następujących przesłanek:

 

- skarżący składa ją w odniesieniu do naruszenia, które było uprzednio przedmiotem rozpatrywania przez Komitet i w odniesieniu do którego podjęto decyzję o odrzuceniu skargi;

- skarga została złożona niezgodnie z obowiązującym trybem i wymogami;

- nie wniesiono wpisu za rozpatrzenie skargi;

- podmiot zamawiający samodzielnie usunął naruszenia, które były przedmiotem skargi.

 

Po rozpatrzeniu danej skargi Komitet podejmuje - w ciągu 30 dni roboczych od dnia jej otrzymania - decyzję o istnieniu/ braku naruszenia prawa zamówień publicznych. W przypadku stwierdzenia naruszeń Komitet wskazuje działania, jakie powinien podjąć podmiot zamawiający w celu usunięcia tych naruszeń lub unieważnia daną procedurę zamówień publicznych (w sytuacji gdy nie jest możliwe usunięcie danych naruszeń). Decyzje Komitetu Antymonopolowego mogą być zaskarżone do Kijowskiego Rejonowego Sądu Administracyjnego w przeciągu 30 dni od dnia ich otrzymania. Złożenie skargi nie wstrzymuje procedury zamówienia publicznego (za wyjątkiem sytuacji, gdy o wstrzymaniu danej procedury zadecyduje Komitet przy rozpatrywaniu danej skargi z własnej inicjatywy lub na wniosek podmiotu składającego skargę). Złożenie tej skargi uniemożliwia jednak podpisanie umowy w sprawie zamówienia publicznego. W przypadku wstrzymania danej procedury podlega ona wznowieniu jedynie po usunięciu przez podmiot zamawiający naruszenia będącego przedmiotem skargi oraz po poinformowaniu Komitetu (i przedstawieniu dokumentów to potwierdzających) o usunięciu naruszenia - na podstawie czego Komitet podejmuje decyzję o wznowieniu danej procedury zamówienia publicznego.

 

Drugi dostępny wykonawcom środek to wniosek o usunięcie nieprawidłowości przez podmiot zamawiający, wnoszony do danego zamawiającego. Złożenie takiego wniosku nie pozbawia wykonawcy prawa do późniejszego złożenia skargi na działania podmiotu zamawiającego do Komitetu. W przypadku otrzymania takiego wniosku podmiot zamawiający ma prawo - jeśli się zgadza z wykonawcą - wdrożyć dowolne działania, uznane przez niego za służące usunięciu nieprawidłowości. Po rozpatrzeniu danego wniosku zamawiający powinien poinformować wszystkich zainteresowanych o wynikach rozpatrzenia takiego wniosku. Decyzja zamawiającego dotycząca otrzymanego wniosku może być później zaskarżona do Komitetu Antymonopolowego lub - w ciągu 30 dni od jej otrzymania - na drodze sądowej.

 

 

Więcej cennych informacji o zamówieniach publicznych na Ukrainie można znaleźć na stronach Wydziału Promocji Handlu i Inwestycji Ambasady Rzeczypospolitej Polskiej w Kijowie (http://www.kiev.trade.gov.pl/pl).

 

 

 

 

[1] GPA (ang. Government Procurement Agreement) - międzynarodowa umowa dotyczącą zamówień publicznych (tzw. Porozumienie w sprawie Zamówień Rządowych). Oprócz Wspólnoty Europejskiej stronami GPA są także: Szwajcaria, Norwegia, Liechtenstein, Islandia, USA, Kanada, Japonia, Korea Płd., Hongkong, Singapur, Izrael oraz Aruba. Przepisy GPA oparte są na zasadzie równego i niedyskryminacyjnego traktowania dostawców i wykonawców z poszczególnych państw - stron umowy. Przepisy GPA dotyczą jedynie zamówień o wartościach przekraczających określone progi.

 

[2] 1 euro to mniej więcej 10 UAH