Maroko, oficjalnie Królestwo Marokańskie (arab. المملكة المغربية Al-Mamlaka al-Maghribijja, berb. Tagldit N Lmaġrib) to państwo położone w północno-zachodniej Afryce nad Oceanem Atlantyckim i Morzem Śródziemnym zamieszkałe przez ponad 33 mln mieszkańców. Graniczy z Algierią (na wschodzie), Saharą Zachodnią (na południu) i hiszpańskimi eksklawami (i enklawami równocześnie)[1] w Afryce: Ceutą i Melillą (na północy). Warto dodać, że arabska nazwa tego państwa (Maghrib) znaczy po prostu „Zachód” (tak jak „Sahara” po arabsku oznacza prozaicznie „pustynię”)[2] . Powierzchnia kraju wynosi 446.550 km2. Walutą jest dirham marokański (1 dirham odpowiada mniej więcej 0,09 euro).

Językami urzędowymi są arabski i berberyjski. W użyciu, z uwagi na kolonialne wpływy, jest także język hiszpański i francuski – zwłaszcza znajomość tego ostatniego jest przydatna w dziedzinie zamówień publicznych (o czym za chwilę).

 

 

Procedury udzielania zamówień publicznych są uregulowane w przyjętym w marcu 2013 r. (czyli 8 joumada I 1434 kalendarza muzułmańskiego) dekrecie nr 2-12-349 dotyczącym zamówień publicznych. Dekret obowiązuje od 1 września 2013 r. Tekst dekretu w tłumaczeniu na język francuski jest dostępny pod adresem: www.marchespublics.gov.ma (w zakładce Textes réglementaires).

 

Zamówień publicznych udziela są zgodnie z zasadami swobodnego dostępu do zamówień publicznych, równego traktowania wykonawców (wyjątkiem są preferencje krajowe dozwolone w zakresie zamówień na prace studialne – marches d’études – gdzie preferencja cenowa dla firm krajowych może wynieść do 15%), poszanowania praw przedsiębiorców, przejrzystości decyzji podejmowanych przez zamawiających, oraz z uwzględnieniem aspektów ekologicznych i biorąc pod uwagę zapewnienie trwałego rozwoju (durable).

 

Dekret podkreśla efektywność działania administracji, rozsądne wydatkowanie środków publicznych, konieczność przestrzegania zasady przejrzystości oraz obowiązek wyboru oferty najkorzystniejszej ekonomicznie (co w praktyce znaczy najtańszej, o czym szerzej poniżej). Dekret dotyczy zamówień publicznych na dostawy, usługi oraz roboty budowlane udzielanych przez organy Państwa, organy regionalne i lokalne, podmioty oraz niektóre przedsiębiorstwa publiczne.

 

Dekret nie dotyczy (są one nabywane w drodze zwykłej praktyki handlowej (fr. droit commun)) – zamówień na usługi telekomunikacyjne, internetowe, dzieła sztuki (włączając także ich transport), „specjalistyczne usługi eksperckie”, zakupu, najmu lub dzierżawy nieruchomości, zamówień związanych z działalnością artystyczną (spektakle, bilety do kina), a także na usługi medyczne, pojazdy i ich części, usługi pocztowe, hotelowe, restauracyjne, ubezpieczeniowe itp. itd.

 

Warto jeszcze zwrócić uwagę na preferencje dla małych i średnich przedsiębiorców (MSP). Każdy zamawiający ma obowiązek zarezerwować w danym roku 20% wartości zamówień, jakich zamierza udzielić, na rzecz krajowych MSP. Wymagać można także wykorzystania lokalnej siły roboczej – w przypadku zamówień udzielanych przez podmioty lokalne można postawić wymóg, aby co najmniej 10% pracowników zatrudnionych przy realizacji zamówienia pochodziło z miejscowości (regionu), gdzie zamówienie jest udzielane.

 

Procedury udzielania zamówień publicznych

 

Zamówień publicznych udziela się w następujących trybach:

  • przetarg nieograniczony,
  • przetarg ograniczony,
  • przetarg z kwalifikacją wstępną,
  • licytacja elektroniczna (odwrócona licytacja, gdzie on-line składane są oferty z coraz to niższymi cenami),
  • konkurs,
  • procedura negocjacyjna.

 

Dekret stosunkowo dużo miejsca poświęca świadczeniom (usługom) architektonicznym – dotyczy ich prawie ¼ tekstu dekretu. Zamówień „na architektów” udziela się w odrębnych trybach: konsultacji architektonicznych (do 40 mln dirhamów), konkursu architektonicznego (powyżej 40 mln dirhamów) oraz negocjacji (jeśli konieczne są negocjacje z architektami).

 

W przetargu nieograniczonym, w odpowiedzi na ogłoszenie zamawiającego, oferty mogą złożyć wszyscy wykonawcy zainteresowani danym zamówieniem. Zasadniczo możliwe są dwa rozwiązania:

  1. Zamawiający podaje maksymalną kwotę, jaką może zapłacić – wykonawcy rywalizują proponując rabaty/ zniżki (wyrażone w %) w stosunku do ceny podanej przez zamawiającego; jest to tzw. zamówienie „au rabais ou à majoration”;
  2.  Zamawiający nie podaje kwoty maksymalnej – wykonawcy składają oferty zawierające ceny łączne/ ostateczne – wygrywa ten, który zaproponuje najniższą cenę (jest to tzw. zamówienie „sur offres des prix”).

Termin składania ofert wynosi co najmniej 21 dni i biegnie od dnia następującego po publikacji ogłoszenia na portalu zamówień publicznych. Termin ten podlega wydłużeniu do 40 dni w przypadku zamówień publicznych na roboty budowlane o wartości co najmniej 63 mln dirhamów, na dostawy lub usługi udzielane przez organy państwowe o wartości co najmniej 1,6 mln dirhamów oraz na dostawy lub usługi zamawiane przez organy lokalne i podmioty publiczne warte co najmniej 8,7 mln dirhamów.

 

W przetargu ograniczonym zamawiający nie publikuje ogłoszenia o zamówieniu lecz zwraca się bezpośrednio do określonej liczby wykonawców (co najmniej 3) i zaprasza ich do składania ofert. Przetarg ograniczony jest stosowany wyjątkowo, kiedy z góry wiadomo, że ze względu na przedmiot zamówienia istnieje ograniczona, znana liczba wykonawców zdolnych do jego wykonania (tryb ten jest identyczny jak przetarg ograniczony stosowany w Polsce zgodnie z ustawą o zamówieniach publicznych przed 2001 r.). Termin składania ofert to co najmniej 15 dni. Przetarg ograniczony można stosować do wartości 2 mln dirhamów (łącznie ze wszystkimi podatkami).

 

Przetarg z kwalifikacją wstępną to tryb składający się z dwóch etapów: kwalifikacji i składania ofert (ten z kolei odpowiada unijnej procedurze ograniczonej). Termin składania wniosków o uczestnictwo wynosi co najmniej 15 dni od daty publikacji ogłoszenia.

 

W procedurze negocjacyjnej (która jest stosowana w określonych, wskazanych w dekrecie sytuacjach) zamawiający negocjuje warunki zamówienia z wykonawcami, których zaprasza poprzez publikacje ogłoszenia lub bezpośrednio. Przesłanki jej stosowania są podobne jak w Polsce.

 

Oferty są oceniane przez komisje przetargowe – ich opinia jest wiążąca dla zamawiającego i nie może on jej zmienić. Termin związania ofertą wynosi 75 dni licząc od daty otwarcia ofert, które ma miejsce podczas otwartej sesji komisji przetargowej.

 

Wykonawca może zlecić część prac podmiotom trzecim (podwykonawcom), które powinny spełniać te same warunki kwalifikacji co wykonawca. Wykonawca może swobodnie dobierać podwykonawców, z zastrzeżeniem, że o zakresie powierzonych im prac oraz o nazwach podwykonawców poinformuje zamawiającego (który ma 15 dni na ewentualną uzasadnioną odmowę). Podwykonawstwo nie może przekraczać 50% wartości zamówienia, ani też dotyczyć zasadniczej (kluczowej) części zamówienia.

 

Publikacja ogłoszeń

 

Publikacja ogłoszeń odbywa się na portalu zamówień publicznych www.marchespublics.gov.ma (w zakładce Annonces). Na portalu zamieszczane są też dokumentacje przetargowe – możliwe jest też elektroniczne składanie ofert. W określonych sytuacjach zamawiający mają także obowiązek publikacji w 2 -3 dziennikach o zasięgu krajowym, w języku arabskim oraz francuskim. Zamawiający ma również obowiązek poinformowania o swoich planach (zamiarach) zamówień publicznych na dany rok. Ogłoszenie zbiorcze dotyczące planowanych zamówień publikuje się, najpóźniej do końca pierwszego kwartału, na ww. portalu a także w co najmniej jednym dzienniku o zasięgu krajowym. Plan zamówień powinien też „wisieć” przez co najmniej 30 dni w siedzibie zamawiającego.

 

Warunki kwalifikacji

 

Wykonawcy ubiegający się o zamówienie publiczne nie mogą znajdować się w sytuacji skutkującej ich wykluczeniem (zaleganie z podatkami, stan likwidacji lub upadłości, znajdowanie się na „czarnej liście”, na którą można trafić tymczasowo lub „na zawsze” na skutek prób nielegalnego wpłynięcia na decyzje zamawiającego, oszustw związanych ze składanymi dokumentami itp.)[3] . Powinni spełniać określone przez zamawiającego warunki związane z doświadczeniem, kwalifikacjami, zasobami technicznymi lub ludzkimi, sytuacją ekonomiczną i finansową itp. W momencie składania oferty oferenci przedkładają jedynie oświadczenie o spełnianiu warunków – dokumenty lub certyfikaty są wymagane tylko od wykonawcy, którego oferta jest oceniana jako najkorzystniejsza.

 

Kryteria udzielenia zamówienia

 

Przepisy obowiązujące od 2013 r. (w przeciwieństwie do poprzednich) przewidują tylko jedno kryterium udzielenia zamówienia, tj. najniższą cenę. W przypadku wszakże zamówień na dostawy, gdzie istotne są koszty eksploatacji lub utrzymania, wyboru można dokonać na podstawie ceny łącznej, będącej kombinacją ceny nabycia oraz przeliczonego na wartości monetarne kosztu eksploatacji lub utrzymania przedmiotu zamówienia w określonym czasie.

 

Elementy takie jak: zdolności techniczne, zasoby techniczne, doświadczenie, zasoby ludzkie, gwarancje, właściwości funkcjonalne, serwis po sprzedaży, wpływ na środowisko naturalne są brane również pod uwagę, ale jako tzw. kryteria (warunki) dopuszczalności (critères d’admissibilité) – ich niespełnienie skutkuje po prostu odrzuceniem oferty.

 

Dekret posługuje się pojęciem „zawyżona oferta” (offre excessive – zbyt droga aby można ją zaakceptować) oraz „oferta rażąco niska”. Zawyżona oferta to taka, która jest najkorzystniejsza spośród złożonych w postępowaniu (najtańsza), ale przekracza o ponad 20% szacowaną przez zamawiającego wartość robót budowlanych, dostaw lub usług (z wyjątkiem prac studialnych, gdzie to ograniczenie nie obowiązuje). W przypadku złożenia takiej oferty jest ona po prostu odrzucana. Oferta z kolei rażąco niska to najkorzystniejsza oferta, która jest o więcej niż 25% tańsza niż wartość szacunkowa określona przez zamawiającego, jeżeli przedmiotem zamówienia są roboty budowlane, oraz o 35% w przypadku zamówień publicznych na dostawy i usługi (znowu, wyjątkiem są prace studialne). W takim przypadku komisja przetargowa nie odrzuca jednak natychmiast danej oferty lecz zwraca się do wykonawcy na piśmie o podanie wyjaśnień dotyczących zarówno ceny łącznej jak i cen cząstkowych. W zależności od tego na ile są przekonywujące wyjaśnienia oferenta, oferta jest zaakceptowana lub odrzucana. Podczas wyjaśnień bierze się pod uwagę oszczędność metody produkcyjnej, szczególnie korzystne warunki dostępne wykonawcy, oryginalność projektu lub oferty, a także racjonalne wykorzystanie dostępnych zasobów.

 

Wynagrodzenie (cena) w zamówieniach publicznych w Maroku może być:

  • stałe (fixe) – nie może ulec zmianie podczas wykonywania zamówienia (z wyjątkiem sytuacji, kiedy zmienia się stawka podatku VAT),
  • zmienne (révisable) – może być modyfikowane w celu uwzględnienia zmian warunków gospodarczych podczas realizacji zamówienia,
  • tymczasowe (provisoire) – stosowane w momencie realizacji zamówienia, kiedy jeszcze nie są znane wszystkie jego okoliczności (dotyczy to z reguły sytuacji, gdy zachodzi pilna potrzeba udzielenia zamówienia).

Zastosowanie ceny stałej lub zmiennej zależy od przedmiotu zamówienia oraz czasu trwania zamówienia. Przykładowo – roboty budowlane są realizowane w oparciu o wynagrodzenie zmienne. Z kolei zamówienia na prace studialne są realizowane po cenach stałych, jeśli mają być zrealizowane w ciągu 4 miesięcy, a gdy termin wykonania jest dłuższy - można zastosować wynagrodzenie zmienne.

 

Środki i procedury odwoławcze

 

W przypadku naruszenia przepisów o zamówieniach publicznych przez zamawiającego, uczestnik postępowania może w pierwszej kolejności wnieść protest bezpośrednio do zamawiającego. Może to również uczynić w przypadku, kiedy dokumentacja przetargowa zawiera dyskryminujące zapisy, bądź też oferta wykonawcy została odrzucona przez komisję przetargową lub jury konkursu. Protest można wnieść w dowolnym momencie pomiędzy publikacją ogłoszenia o zamówieniu a upływem piątego dnia od poinformowania przez zamawiającego o wynikach postępowania. W przypadku wszakże protestu na czynność odrzucenia oferty, protest należy wnieść w ciągu 5 dni od otrzymania informacji od zamawiającego o odrzuceniu oferty. Zamawiający ma następnie 5 dni na rozpatrzenie protestu. Jeśli wykonawca nie jest usatysfakcjonowany rozstrzygnięciem protestu przez zamawiającego, przysługuje mu następnie prawo do wniesienia odwołania (znowu w terminie 5 dni) do, odpowiednio:

  • ministra właściwego do spraw zamówień publicznych, jeżeli zamawiającym jest organ państwowy,
  • ministra spraw wewnętrznych, jeżeli zamawiającym jest organ regionalny lub lokalny,
  • „właściwej instytucji”, gdy zamówienie jest udzielane przez podmiot publiczny.

Podmioty rozpatrujące odwołanie mogą nakazać zamawiającemu naprawienie danego uchybienia lub zdecydować o unieważnieniu całego postępowania. Przed podjęciem tej ostatniej decyzji jest możliwe zawieszenie na okres 10 dni postępowania o zamówienie publiczne.

 

Środków odwoławczych nie można wnosić w stosunku do decyzji o wyborze danego trybu postępowania, decyzji komisji przetargowej (jury) o odrzuceniu wszystkich ofert oraz decyzji o unieważnieniu z określonych powodów postępowania o zamówienie publiczne.

 

 

 

[1] Eksklawa to część terytorium danego państwa znajdująca się w pewnym oddaleniu od głównego obszaru tego państwa (np. Alaska); jeśli „eksklawa” jest otoczona w całości przez terytorium innego państwa jest równocześnie „enklawą”.

[2] Nazwa „Maroko” pochodzi od hiszpańskiej nazwy jednej z historycznych stolic tego kraju – Marakeszu. Co ciekawe, „Maroko” w języku tureckim nazywa się „Fas” – ta nazwa z kolei pochodzi od nazwy innego marokańskiego miasta – Fezu, które z kolei kojarzy się z tradycyjnym męskim nakryciem głowy.

[3] „Czarna lista” wykonawców jest zamieszczana na portalu zamówień publicznych. Od decyzji o zamieszczeniu na liście przysługuje odwołanie.