Zamówienia publiczne w Portugalii

Wprowadzenie

Przepisy (zasady, procedury) udzielania zamówień publicznych w Portugalii są uregulowane od niedawna w zupełnie nowych przepisach – dekrecie z mocą ustawy – Kodeks Zamówień Publicznych nr 18/2008 przyjętym przez Ministerstwo Robót Publicznych, Transportu i Telekomunikacji 29 stycznia 2008 r. (Código dos Contratos Públicos). Jest to akt dość obszerny, liczący 470 artykułów. Warto jednak zauważyć, że reguluje on, w sposób czasami bardzo szczegółowy, kwestie związane z zamówieniami publicznymi (z wyjątkiem procedur i środków odwoławczych) - w tym zagadnienia wykonania umowy w sprawie zamówienia publicznego. Nowe przepisy obowiązują od 30 lipca 2008 r.

Podstawowe informacje o systemie zamówień publicznych

Ciekawostką jest to, że system zamówień publicznych w Portugalii jest w pełni elektroniczny. Dotyczy to całego postępowania o zamówienie publiczne począwszy od publikacji ogłoszenia (oczywiście elektronicznej) poprzez komunikację pomiędzy zamawiającym a wykonawcami (odbywającą się wyłącznie za pomocą narzędzi elektronicznych) a skończywszy na składaniu ofert. Postępowania o zamówienia publiczne toczą się na platformach elektronicznych stosowanych przez zamawiających. Nie dotyczy to oczywiście zamówień o bardzo małej wartości (do 5000 euro), gdzie jedynym śladem postępowania o zamówienie publiczne jest faktura wystawiona przez przedsiębiorcę.

Podmiotami zamawiającymi w Portugalii są:

• organy państwowe,
• organy regionów autonomicznych,
• samorząd lokalny,
• instytuty publiczne,
• fundacje publiczne,
• tzw. osoby prawa publicznego, a także
• podmioty działające w sektorach gospodarki wodnej, energetyki, transportu i usług pocztowych (publiczne oraz prywatne, działające na postawie praw wyłącznych lub szczególnych).

Jeśli chodzi o administrację odpowiedzialną za kwestie zamówień publicznych, brak jest centralnego organu, w którego kompetencjach znajdowałaby się koordynacja funkcjonowania systemu zamówień publicznych. I tak, za kwestie związane z zamówieniami publicznymi na roboty budowlane odpowiada Ministerstwo Robót Publicznych, Transportu i Komunikacji (Ministério das Obras Públicas, Transportes e Comunicaçőes). Zamówienia z kolei na dostawy i usługi dla administracji publicznej są scentralizowane i są udzielane przez Krajową Agencję ds. Zamówień Publicznych (ANCP - Agência Nacional de Compras Públicas).

Ogłoszenia o wszystkich zamówieniach publicznych zamieszczane są w portalu – elektronicznej bazie zamówień publicznych – http://www.base.gov.pt. W założeniu, ma być ona podstawowym narzędziem do wymiany informacji o zamówieniach publicznych; w tej chwili ma jeszcze stosunkowo ograniczone funkcje – zamieszcza się tam ogłoszenia, tekst ustawy oraz innych przepisów, odpowiedzi na często zadawane pytania oraz wykresy prezentujące schemat poszczególnych procedur. W przyszłości, zgodnie z zapowiedziami, zadania tego portalu mają ulec rozbudowaniu. Ogłoszenia są jeszcze publikowane w elektronicznym wydaniu dziennika urzędowego Diário da República Electrónico (http://www.dre.pt).

Z kolei ogłoszenia o zamówieniach o wartościach przekraczających progi unijne tzn. 133.000 euro dla dostaw i usług udzielanych przez organy państwa oraz 206.000 euro na dostawy i usługi zlecane przez inne organy a także 5.150.000 euro na roboty budowlane publikowane są również w Dzienniku Urzędowym UE (TED).

Ustawa nie przewiduje dolnego progu obowiązywania jej przepisów. Do progu 5000 euro jest przewidziana „ultra-uproszczona” procedura – w oparciu o fakturę wystawioną przez wykonawcę. Dla zamówień o wartościach nie przekraczających z kolei określonych poniżej progów możliwe jest tzw. zamówienie bezpośrednie, kiedy zamawiający zwraca się bezpośrednio do jednego lub większej liczby wybranych wykonawców i z nim(i) negocjuje i podpisuje umowę. Progi, o których mowa to:

• 150.000 euro w przypadku robót budowlanych,
• 75.000 euro dla dostaw i usług oraz
• 100.000 euro dla innych zamówień objętych ustawą.

Progi te są odpowiednio wyższe dla Narodowego Banku Portugalii oraz przedsiębiorstw publicznych i wynoszą 1.000.000 euro (roboty budowlane) oraz 206.000 euro (inne zamówienia).

W przypadku zamówienia bezpośredniego nie publikuje się oczywiście ogłoszenia o wszczęciu postępowania, a jedynie ogłoszenie końcowe o udzieleniu zamówienia. Publikacja tego ostatniego jest warunkiem niezbędnym dla skuteczności umowy zawartej z wykonawcą – jeżeli nie zostało zamieszczone ogłoszenie, umowa jest nieważna.

Warto zauważyć, że również w przypadku zamówień bezpośrednich ustawodawca zadbał o ochronę konkurencji. I tak, zamawiający nie może zawrzeć przedmiotowo identycznej umowy z tym samym wykonawcą, któremu powierzono realizację umowy lub umów, których łączna wartość w ciągu ostatnich dwóch lat przekraczałaby progi dopuszczalności zamówienia bezpośredniego.

Procedury udzielania zamówień publicznych

Poza omówionym wcześniej zamówieniem bezpośrednim ustawa przewiduje jeszcze następujące tryby:

Podstawowymi trybami są oczywiście przetarg publiczny oraz ograniczony. Pozostałe tryby mogą być stosowane tylko wówczas, jeśli spełnione są określone warunki wskazane w sposób wyczerpujący w ustawie (np. wartość zamówienia, pilna potrzeba udzielenia zamówienia lub fiasko poprzednio prowadzonego postępowania).

Procedury udzielania zamówień powinny odbywać się z przestrzeganiem zasad: efektywności wydatkowania pieniędzy publicznych, konkurencyjności, niedyskryminacji i równego traktowania wykonawców, przejrzystości a także swobodnego przepływu towarów oraz swobody przedsiębiorczości i świadczenia usług.

Pewną ciekawostką jest fakt, że ustawa dopuszcza, w sytuacji wyjątkowo pilnej potrzeby, super przyspieszoną procedurę, gdzie termin składania ofert wynosi co najmniej 24 godziny (termin ten musi w całości wypaść w dniu roboczym). Jest to dopuszczalne w przypadku dostaw i usług powszechnie dostępnych, zaś jedynym stosowanym kryterium jest najniższa cena.

Ułatwieniem dla wykonawców jest niewątpliwie fakt, że dokumenty na potwierdzenie rzetelności, dobrej sytuacji finansowej i ekonomicznej wykonawcy a także jego zdolności technicznej i/lub zawodowej są wymagane jedynie od wykonawcy, którego oferta została oceniona jako najlepsza w danym postępowaniu. Zamawiający ma obowiązek żądać od wybranego wykonawcy wniesienia zabezpieczenia należytego wykonania zamówienia w wysokości 5 % wartości umowy. Zabezpieczenie nie jest wymagane jeżeli wartość zamówienia jest mniejsza niż 200.000 euro. Zabezpieczenie powinno być wniesione w terminie 10 dni od notyfikowania wykonawcy decyzji zamawiającego w formach wskazanych w ustawie. Decyzja o wyborze danego wykonawcy przestaje obowiązywać, jeżeli wykonawca nie dotrzymał warunków wniesienia zabezpieczenia.

Kryteriami udzielenia zamówień publicznych są najniższa cena lub oferta najkorzystniejsza ekonomicznie. W tym ostatnim przypadku zamawiający bierze pod uwagę obok ceny także inne kryteria związane z przedmiotem zamówienia (jakość, serwis posprzedażny, termin dostawy, termin wykonania, estetyka, funkcjonalność itp.). Oferty można składać wyłącznie w języku portugalskim w formie elektronicznej, poprzez upload na platformie wykorzystywanej przez zamawiającego w danym postępowaniu. Ponieważ system zamówień publicznych jest całkowicie elektroniczny nie ma publicznego otwarcia ofert. Wykonawcy mają jednak możliwość (po uzyskaniu loginu od zamawiającego) uzyskania na platformie elektronicznej, na której odbywa się postępowanie, wglądu do własnego wniosku lub oferty a także wniosków i ofert konkurencji. Jest to możliwe od dnia następującego po dniu, w którym upływał termin składania ofert lub wniosków.

Warto jeszcze wspomnieć o nienormalnie niskiej ofercie – za taką uważa się ofertę z ceną niższą o co najmniej 40 % (roboty budowlane) lub 50 % (pozostałe zamówienia) od wartości zamówienia wskazanej przez zamawiającego w dokumentacji przetargowej. Takie oferty przed odrzuceniem podlegają jednak obowiązkowemu postępowaniu wyjaśniającemu.

Środki i procedury odwoławcze

System odwoławczy w zamówieniach publicznych w Portugalii jest oparty na dwuinstancyjnym sądownictwie administracyjnym. Dotyczy to zarówno zamówień objętych prawem europejskim, jak i zamówień podprogowych. Wykonawcy mają możliwość odwołania się od danej decyzji zamawiającego do tego samego zamawiającego lub jego organów nadrzędnych – nie jest to jednak niezbędne i zamiast tego mogą skorzystać z możliwości wniesienia bezpośrednio sprawy do sądu administracyjnego pierwszej instancji. Sąd taki istnieje w każdym okręgu Portugalii. Od wyroku sądu przysługuje w drugiej i ostatniej instancji apelacja do Najwyższego Sądu Administracyjnego z siedzibą w Lizbonie. W praktyce przypadki zaskarżania decyzji zamawiających do sądu są dość rzadkie. Termin na wniesienie sprawy wynosi – w przypadku decyzji zamawiających innych niż decyzja o udzieleniu zamówienia 5 dni zaś 10 dni od decyzji o wyborze oferty najkorzystniejszej. Zamawiający nie może również zawrzeć umowy w sprawie zamówienia publicznego przed upływem 10 dniowego terminu od poinformowania wykonawców o swojej decyzji. Wniesienie sprawy do sądu skutkuje tym, że sąd może (ale nie musi!, np. w sytuacji kiedy przemawia za tym interes publiczny sąd może odmówić zawieszenia postępowania) zawiesić postępowanie. Z wnioskiem o zawieszenie postępowania występuje sam skarżący. Od 2003 r. możliwe jest również anulowanie zawartych umów w sprawie zamówień publicznych.