Wprowadzenie
Szwajcaria (oficjalna nazwa państwa – „Konfederacja Szwajcarska”; skrót na nalepkach na samochodach „CH” pochodzi od jego łacińskiej nazwy Confoederatio Helvetica) to górzyste państwo federacyjne położone w samym sercu Europy. Szwajcaria jest republiką związkową, jedną z najstarszych demokracji w Europie. Składa się z 26 kantonów mających dużą samodzielność, własne rządy, parlamenty i podatki. Jest krajem neutralnym politycznie, nie uczestniczącym w integracji europejskiej, ale związanym z Unią Europejską pakietami umów bilateralnych (w tym również dotyczących zamówień publicznych). Od grudnia 2008 r. Szwajcaria jest częścią Układu z Schengen, co oznacza brak kontroli paszportowych przy przekraczaniu granic z sąsiadami z UE. Szwajcaria należy do ONZ, WTO, OECD, EFTA, OBWE i Rady Europy. W Szwajcarii obowiązują 4 języki urzędowe: niemiecki, francuski, włoski i retoromański. Język niemiecki przeważa w części centralnej i wschodniej, francuski w zachodniej, a włoski w południowej. Walutą jest frank szwajcarski (CHF).
Wartość zamówień publicznych w Szwajcarii jest szacowana na ok. 30 mld CHF, przy czym lwia część przypada na jeden kanton – Berno (stolicę Szwajcarii). Język niemiecki jest podstawowym językiem stosowanym w zamówieniach publicznych (wynika to z faktu, że większość ludności posługuje się językiem niemieckim oraz z faktu, że na kantony niemieckie przypada większa część zamówień udzielanych w Szwajcarii).
Przepisy o zamówieniach publicznych
System zamówień publicznych jest dość skomplikowany, co jest wynikiem struktury administracyjnej tego federacyjnego państwa. Składa się on z 3 poziomów:
- międzynarodowego, obejmującego umowy międzynarodowe, których stroną jest Szwajcaria,
- krajowego (regulowanego ustawą federalną i rozporządzeniem, o którym mowa poniżej), oraz
- kantonalnego (są to ustawy obowiązujące w poszczególnych kantonach (26) oraz porozumienie międzykantonalne).
Ponieważ Szwajcaria nie jest ani członkiem Unii Europejskiej ani też, inaczej niż np. Norwegia, nie jest członkiem Europejskiego Obszaru Gospodarczego, nie obowiązują w niej przepisy wynikające z unijnych dyrektyw dotyczących zamówień publicznych.
Podstawowymi zasadami udzielania zamówień publicznych w Szwajcarii są: zasada przejrzystości, uczciwej konkurencji, oszczędnego wydatkowania środków publicznych, równego traktowania wykonawców (zakaz dyskryminacji firm zagranicznych), ochrony pracowników, równego traktowania kobiet i mężczyzn oraz poufności.
Podstawowymi aktami prawnymi regulującymi zamówienia publiczne w Szwajcarii są zatem:
- ustawa z dnia 16 grudnia 1994 r. o zamówieniach publicznych (SR 172.056.1);
- rozporządzenie z 11 grudnia 1995 r. o zamówieniach publicznych (SR 172.056.11);
- obowiązujące w ramach Światowej Organizacji Handlu (WTO) regulacje w zakresie zamówień publicznych – Porozumienie w sprawie zamówień rządowych (GPA),
- umowa Szwajcarii z Unią Europejską o zamówieniach publicznych podpisana 21 czerwca 1999 r., obowiązująca od 2002 r., która rozszerzyła zakres reguł GPA na zamówienia towarów i usług w niektórych dziedzinach (tzw. zamówienia sektorowe).
Jak wygląda zakres stosowania poszczególnych aktów prawnych?
Ustawa federalna obejmuje zamówienia na dostawy, usługi lub roboty budowlane udzielane przez podmioty zamawiające szczebla federalnego, czyli:
- administrację federalną,
- Radę Federalną,
- federalne instytuty technologii oraz ich ośrodki badawcze,
- pocztę szwajcarską,
- federalne przedsiębiorstwa działające w sektorach wodnym, energetycznym, transportu i telekomunikacji.
Ustawa ma zastosowanie do zamówień o następującej wartości minimalnej:
- 230.000 CHF na dostawy i usługi,
- 8,7 mln CHF na roboty budowlane,
- 700.000 CHF w przypadku dostaw i usług zamawianych przez podmioty wymienione w art. 2 ustawy.
Progi te obowiązują do końca 2013 r.
Rozporządzenie z kolei reguluje trzy kwestie:
1) definiuje w sposób bardziej szczegółowy procedury udzielania zamówień publicznych, nakreślone ogólnie w ustawie,
2) przewiduje pewne obowiązki dla zamawiających udzielających zamówień o wartości mniejszej niż progi wyżej wymienione, oraz
3) określa warunki, na jakich podmioty udzielające zamówień tzw. sektorowych są obowiązane stosować ustawę.
W tym ostatnim zakresie, rozporządzenie stanowi, że podmioty sektorowe podlegają przepisom o zamówieniach publicznych od następujących progów:
- 960 tys. CHF w przypadku dostaw i usług w sektorze telekomunikacyjnym,
- 640 tys. CHF w zakresie dostaw i usług w sektorze kolejowym,
- 766 tys. CHF w sektorze energetycznym,
- 8 mln CHF dla robót budowlanych w sektorze telekomunikacji i
- 9,575 mln CHF dla robót budowlanych w sektorze energetycznym.
Przepisy poszczególnych kantonów zawierają, dzięki przyjęciu porozumienia międzykantonalnego, jednakowe progi. Przykładowo, w przypadku zamówień publicznych na dostawy do 100.000 CHF można stosować zamówienie z wolnej ręki, do 250.000 CHF zaproszenie do składania ofert, zaś poczynając od 250.000 CHF obowiązkowy jest przetarg otwarty lub ograniczony (procedury te są wyjaśnione nieco poniżej).
Ogłoszenia o zamówieniach publicznych w Szwajcarii publikowane są obecnie w postaci elektronicznej na specjalnie utworzonym portalu www.simap.ch, aczkolwiek niektóre kantony stosują też publikację tradycyjną w ich dziennikach urzędowych (np. https://amtsblatt.ag.ch w Aargau). „Simap” to platforma elektroniczna, z której korzystają szwajcarscy zamawiający różnych szczebli[1]. Na portalu tym zamieszczane są wszystkie ogłoszenia o zamówieniach udzielanych przez administrację federalną (oczywiście, jeżeli wartość zamówienia przekracza określone progi), kanton Berno, (na który to kanton przypada największa część zamówień publicznych udzielanych w Szwajcarii), pozostałe kantony, większe miasta Szwajcarii (Berno, Zurych, Lugano, Lozanna, St. Gallen i inne). Oprócz ogłoszeń (i dokumentacji przetargowych ich dotyczącej) na platformie zamieszczane są:
- przydatne informacje o zamówieniach publicznych zarówno w Szwajcarii jak i UE (informacje o obowiązujących progach, przewodnik po zamówieniach publicznych udzielanych w sześciu francuskojęzycznych kantonach - Guide romand pour les marchés publics),
- przepisy o zamówieniach publicznych (ustawa federalna, rozporządzenie, ustawy poszczególnych kantonów); warto pamiętać, że wprawdzie w każdym kantonie obowiązuje odrębna ustawa to jednak zasady udzielania zamówień publicznych są wszędzie w zasadzie identyczne,
- linki do poszczególnych instytucji federalnych udzielających zamówień publicznych, organów odpowiedzialnych za zamówienia publiczne itp.
Platforma jest prowadzona w języku niemieckim, francuskim, włoskim oraz angielskim.
Procedury zamówień publicznych
Procedurami udzielania zamówień publicznych są:
- przetarg otwarty,
- przetarg ograniczony,
- zaproszenie do składania ofert,
- zamówienie z wolnej ręki,
- konkurs.
Tryby podstawowe to przetarg otwarty i ograniczony; pozostałe tryby mogą być stosowane tylko w przypadku spełnienia określonych warunków.
Przetarg otwarty to postępowanie, w którym ofertę może złożyć każdy oferent, odpowiadając w terminie na ogłoszenie opublikowane przez zamawiającego. Termin składania ofert wyznaczony przez zamawiającego powinien być dostatecznie długi, aby umożliwić przygotowanie i złożenie ofert, nie krótszy wszakże niż 40 dni licząc od dnia publikacji ogłoszenia o zamówieniu. W przypadku pilnej potrzeby udzielania zamówienia zamawiający może wyznaczyć krótszy termin, nie krótszy jednak niż 10 dni. Co ciekawe, w przypadku przetargu otwartego dopuszczalne są negocjacje zamawiającego z oferentami, o ile
1) informacja o negocjacjach została zawarta w ogłoszeniu o zamówieniu, lub
2) żadna ze złożonych ofert nie jest wyraźnie najkorzystniejsza ekonomicznie.
W przetargu ograniczonym w ogłoszeniu o zamówieniu publicznym zamawiający zaprasza najpierw potencjalnie zainteresowanych wykonawców do składania wniosków o udział w postępowaniu, przeprowadza ich kwalifikację wstępną a następnie zaprasza zakwalifikowanych wykonawców do składania ofert. Zamawiający może ograniczyć z góry liczbę zaproszonych wykonawców (nie mniej jednak niż 3), jeżeli przyczyni się to do zwiększenia efektywności postępowania o zamówienie publiczne. Podobnie jak w przypadku przetargu otwartego dopuszczalne są negocjacje z oferentami. Terminy składania wniosków i ofert powinny być dostatecznie długie, aby umożliwić uczciwą konkurencję, nie krótsze wszakże niż 25 dni na składanie wniosków (licząc od daty publikacji ogłoszenia o zamówieniu) oraz 40 dni na składanie ofert liczone od daty wysłania zaproszenia do składania ofert. Oba terminy mogą być skrócone w przypadku pilnej potrzeby udzielenia zamówienia.
Zaproszenie do składania ofert to procedura przypominająca bardzo nasze zapytanie o cenę. Zamawiający zaprasza, bez publikacji ogłoszenia, określonych wykonawców do składania ofert zwracając się do nich bezpośrednio. W miarę możliwości zamawiający powinien uzyskać oferty od co najmniej 3 różnych wykonawców. Zaproszenie do składania ofert jest możliwe tylko w przypadku zamówień o wartości nieprzekraczającej 230.000 CHF (dostawy lub usługi) oraz 2 mln CHF (roboty budowlane). Przepisy nie określają minimalnego terminu składania ofert w tej procedurze.
W zamówieniu z wolnej ręki zamawiający zwraca się bezpośrednio do jednego konkretnego dostawcy lub wykonawcy, w okolicznościach wskazanych w ustawie lub rozporządzeniu, w szczególności jeżeli wartość zamówienia nie przekracza 150.000 CHF (roboty budowlane lub usługi) oraz 50.000 CHF w przypadku dostaw.
Jakie są kryteria udzielania zamówień?
Oczywiście cena, która może być stosowana, jako jedyne kryterium udzielenia zamówienia, jeżeli przedmiotem jest dostawa produktów standardowych, o ustalonych standardach jakościowych. W pozostałych przypadkach zamawiający dokonuje wyboru oferty najkorzystniejszej ekonomicznie, w oparciu o następujące (wymienione przykładowo) kryteria: termin realizacji zamówienia, jakość, cena, efektywność ekonomiczna, koszt operacyjny, estetyka, charakterystyka ekologiczna, wartość techniczna, innowacyjność, funkcjonalność, efektywność, koszt w cyklu życia produktu, doświadczenie.
Procedury odwoławcze
Wykonawcy mają prawo do zaskarżenia decyzji zamawiającego poprzez wniesienie odwołania. Wniesienie odwołania jest możliwe tylko w przypadku, kiedy dane zamówienie podlega ustawie, nie jest zaś możliwe, jeśli jest objęte tylko rozporządzeniem (chodzi o tzw. zamówienia „klasyczne” o mniejszej wartości niż progi; w tym przypadku można jedynie złożyć skargę do organu zwierzchniego nad zamawiającym). Odwołanie może być wniesione przez podmiot, który ma interes w uzyskaniu danego zamówienia i który doznał uszczerbku na skutek bezprawnej decyzji zamawiającego (np. polegającej na wykluczeniu wykonawcy lub niewybraniu jego oferty). Następujące decyzje mogą być więc przedmiotem zaskarżenia:
- wybór oferty najkorzystniejszej,
- unieważnienie postępowania,
- treść zaproszenia do składania ofert,
- wybór wykonawców w przetargu ograniczonym,
- wykluczenie wykonawców z udziału w postępowaniu.
Odwołanie wnosi się do Federalnego Sądu Administracyjnego (Tribunal administratif fédéral) następnie decyzje podjęte przez sąd mogą być zaskarżane do Federalnego Sądu Najwyższego.
Wniesienie odwołania nie wstrzymuje, co do zasady, prowadzonego postępowania o zamówienie publiczne, jednakże odwołujący się może wystąpić do sądu o wydanie zakazu zawarcia przez zamawiającego umowy w sprawie zamówienia publicznego. Sąd ma także uprawnienie do przyznania odszkodowania odwołującemu się, jeśli umowa w sprawie zamówienia publicznego została już zawarta i to z naruszeniem przepisów. Termin wniesienia odwołania wynosi 20 dni, zaś w przypadku odwołania do Sądu Najwyższego – 30 dni. Czas trwania postępowania odwoławczego zależy od tego jak złożona jest sprawa – średnio trwa ono ok. 12 miesięcy.
[1] Szwajcarskiego Simap nie należy mylić z systemem informacji o zamówieniach publicznych w UE Information system for European public procurement, który nazywa się identycznie (Simap), ale dostępny jest pod adresem http://simap.europa.eu/index_en.htm.