Zamówienia publiczne w Szwecji

Sztokholm – Stare Miasto (fot.Wikipedia)

Wprowadzenie

Tematykę zamówień publicznych w Szwecji regulują od początku 2008 r. dwie ustawy:

• ustawa o zamówieniach publicznych (2007:1091), która reguluje procedury udzielania zamówień przez podmioty sektora publicznego

oraz

• ustawa o zamówieniach w sektorach wodnym, energetyki, transportu i usług pocztowych (2007:1092) – ustawa sektorowa.

Ustawy te zostały uchwalone pod koniec 2007 r. aby wdrożyć postanowienia unijnych dyrektyw dotyczących zamówień publicznych (2004/17 oraz 2004/18). Tekst obu ustaw jest dostępny w internecie pod adresem http://www.konkurrensverket.se (niestety w chwili obecnej jedynie po szwedzku). Jest to strona szwedzkiej agendy rządowej ds. konkurencji - Konkurrensverket, która od lipca 2008 r. zajmuje się również kwestiami zamówień publicznych.

Organizacja systemu zamówień publicznych

System zamówień publicznych w Szwecji jest co do zasady zdecentralizowany. Poszczególni zamawiający są sami odpowiedzialni za prowadzone przez siebie postępowania o zamówienia publiczne. Sporą popularnością, przede wszystkim w administracji centralnej, cieszą się jednak tzw. zamówienia ramowe. Są one udzielane w imieniu wszystkich agencji rządowych i mogą obejmować wiele produktów oraz usług. Po udzieleniu takiego zamówienia ramowego na rzecz całej lub części administracji, dany organ administracji może zwrócić się bezpośrednio do wykonawcy strony takiego zamówienia ramowego z propozycją zakupienia określonych towarów na określonych warunkach i po określonej cenie. W takim przypadku nie zachodzi potrzeba przeprowadzania kolejnego postępowania przetargowego.

Zasady udzielania zamówień publicznych

Postępowanie w sprawach zamówień publicznych w Szwecji oparte jest na następujących zasadach: najlepszej praktyki biznesowej, uczciwej konkurencji, zakazu dyskryminacji i obowiązku równego traktowania wykonawców, ubiegających się o udzielenie zamówienia.

Zasady te mają zastosowanie do wszystkich zamówień, niezależnie od ich wartości. Oprócz tego do zamówień publicznych w Szwecji mają zastosowanie zasady wynikające z orzecznictwa ETS:

• proporcjonalności,
• wzajemnego uznawania oraz
• przejrzystości.

Zakres obowiązywania ustawy

Podmiotami zamawiającymi obowiązanymi do stosowania ustawy są:

• organy państwowe centralne i lokalne, inne agencje rządowe,
• organy zarządzające podmiotów regionalnych i lokalnych (samorząd terytorialny),
• organy samorządu terytorialnego, lokalne organy administracji rządowej, spółki, stowarzyszenia oraz fundacje stanowiące własność publiczną,
• instytucje kościelne (parafie).

Zakresem ustawy, podobnie jak w innych państwach UE, objęte jest udzielanie zamówień na dostawy, roboty budowlane oraz usługi. Ustawy dotyczą zarówno zamówień o wartości przekraczającej progi obowiązywania unijnych dyrektyw, jak i tzw. zamówień podprogowych. W ślad za dyrektywami UE ustawy szwedzkie wprowadzają rozróżnienie pomiędzy usługami tzw. priorytetowymi (wymienionymi w załączniku A do ustawy) oraz niepriorytetowymi (załącznik B). Różnica pomiędzy nimi polega na bardziej elastycznych procedurach udzielania zamówień w przypadku usług z załącznika B. Usługi typu B, nawet jeżeli ich wartość przekracza progi europejskie (o czym bardziej szczegółowo poniżej) mogą być udzielane zgodnie z procedurami uproszczonymi (to samo dotyczy oczywiście usług typu B o wartości podprogowej). Z kolei zamówienia na usługi priorytetowe podlegają bardziej rygorystycznym procedurom, ale po przekroczeniu progu europejskiego.

Procedury udzielania zamówień

Powyżej wartości progowych przewidzianych w dyrektywach unijnych do udzielania zamówień stosuje się trzy procedury:

• procedurę otwartą,
• procedurę ograniczoną,
• procedurę negocjacyjną.

W przypadku zamówień w sektorze publicznym podstawowymi procedurami udzielania zamówień publicznych są: procedura otwarta oraz ograniczona. Procedura negocjacyjna z kolei może być stosowana jedynie wyjątkowo, o ile spełnione są przesłanki wskazane w ustawach. Wybór pomiędzy procedurą otwartą i ograniczoną należy do samego zamawiającego (w ustawie sektorowej swobodny wybór obejmuje jeszcze procedurę negocjacyjną z ogłoszeniem).
W przypadku procedury otwartej ofertę może złożyć każdy wykonawca, w odpowiedzi na dane ogłoszenie o zamówieniu.
W procedurze ograniczonej oferty mogą złożyć jedynie wykonawcy zaproszeni przez zamawiającego. Postępowanie w tej procedurze składa się z dwóch odrębnych faz. Zamawiający publikuje najpierw ogłoszenie, w którym zaprasza wykonawców do składania wniosków o dopuszczenie do udziału w postępowaniu. Następnie zamawiający dokonuje wyboru takiej liczby wykonawców, która zapewni rzeczywistą konkurencję, oceniając ich kwalifikacje i doświadczenie na podstawie dokumentów i środków dowodowych, jakich może żądać zgodnie z unijnymi przepisami. Wybranych przez siebie wykonawców zamawiający zaprasza następnie do składania ofert.
Procedura negocjacyjna polega na tym, że zamawiający udziela zamówienia po przeprowadzeniu negocjacji z jednym lub większą liczbą wykonawców. Obie ustawy rozróżniają procedurę negocjacyjną z wcześniejszą publikacją ogłoszenia oraz bez. Ta ostatnia w przypadku zamówień sektorowych może być stosowana jedynie wyjątkowo.

Udzielając zamówień „podprogowych” zamawiający może zastosować procedury uproszczone lub ograniczone, a zupełnie wyjątkowo udzielić zamówienia z wolnej ręki.
W procedurze uproszczonej zamawiający zaprasza przedsiębiorców do składania ofert, poprzez zamieszczenie ogłoszenia w elektronicznej, publicznie dostępnej bazie danych lub w inny sposób, który może zapewnić prawdziwą konkurencję.
Procedura selektywna polega z kolei na tym, że zamawiający zamieszcza zaproszenie do składania wniosków o dopuszczenie do udziału w postępowaniu w elektronicznej, publicznie dostępnej bazie danych.
Zamówienie z wolnej ręki (zamówienie bezpośrednie) można stosować tylko w sytuacjach, kiedy zachodzi pilna potrzeba udzielenia zamówienia, wynikająca z okoliczności, których nie można było przewidzieć i na które zamawiający nie ma wpływu.

Kryteria udzielenia zamówienia

Zamawiający może wybrać ofertę najkorzystniejszą na podstawie wyłącznie najniższej ceny albo na podstawie kryterium „oferty najkorzystniejszej ekonomicznie”. W tym ostatnim przypadku, wyboru oferty dokonuje się przy uwzględnieniu podkryteriów, takich jak np. cena, koszty bieżące, jakość, estetyka, wpływ na środowisko naturalne i inne. Wszystkie kryteria (podkryteria) stosowane przez zamawiającego w celu wyboru oferty najkorzystniejszej ekonomicznie powinny być podane do wiadomości oferentów w ogłoszeniu lub dokumentacji przetargowej, w miarę możliwości w kolejności ich znaczenia.

Ogłoszenia o zamówieniach

Zgodnie z zasadą przejrzystości zamawiający mają obowiązek publikacji ogłoszeń o zamówieniach. Obowiązek ten dotyczy wszystkich zamówień, zarówno przekraczających progi europejskie jak i podprogowych. W przypadku zamówień „europejskich” (czyli powyżej progów z dyrektyw) zamawiający są obowiązani do publikowania następujących ogłoszeń:

• ogłoszenie wstępne o planowanych zamówieniach, które będą udzielane w ciągu kolejnych 12 miesięcy,
• ogłoszenie o danym zamówieniu,
• ogłoszenie o udzielonym zamówieniu.

Ogłoszenia o zamówieniach publicznych w Szwecji, o wartościach przekraczających progi unijne, publikowane są w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej (dodatek S). Obecny adres strony internetowej to: http://www.ted.europa.eu. Ogłoszenia o zamówieniach publicznych w Szwecji zamieszczane są ponadto w „Anbuds Journalen” (http://www.allego.se/home.aspx). Jest to portal poświęcony tematyce zamówień publicznych, gdzie oprócz ogłoszeń zamieszczane są także dokumentacje przetargowe oraz obowiązujące przepisy.

Warunki, które muszą być spełnione przez wykonawców

Zamawiający może wymagać od wykonawcy wykazania, że nie zachodzi w stosunku do niego żadna z okoliczności skutkujących jego wykluczeniem. Wykonawca ma wówczas obowiązek wykazać za pomocą odpowiednich dokumentów, że spełnia warunki udziału w postępowaniu, a w przypadku, gdy takie dokumenty nie są wydawane przez administrację kraju, z którego pochodzi, za pomocą oświadczenia wykonawcy. Zamawiający może również określić w ogłoszeniu lub dokumentacji przetargowej, jakie rodzaje dokumentów ma przedstawić wykonawca w celu potwierdzenia swojej sytuacji ekonomicznej i finansowej oraz zdolności technicznych i profesjonalnych. Żądanie przedstawienia określonych dokumentów musi być uzasadnione przedmiotem zamówienia; zamawiający zobowiązany jest uwzględnić przy tym uzasadnione interesy wykonawców związane z ochroną ich tajemnic technicznych i handlowych.

Dostępne procedury i środki odwoławcze

Wykonawcom, których interesy prawne zostały naruszone przez zamawiającego (w trakcie postępowania o udzielenie zamówienia) przysługują środki odwoławcze niezależnie od wartości zamówienia, będącego przedmiotem postępowania, również w przypadku zamówień, które ze względu na swoją wartość nie podlegają przepisom dyrektyw. Środki odwoławcze dzielą się na mające charakter administracyjny oraz sądowy.

Dostawcy lub wykonawcy, który uważa, że doznał lub może doznać uszczerbku na skutek naruszenia prawa przez zamawiającego, przysługuje prawo do wniesienia odwołania do sądu administracyjnego.
W Szwecji są 23 sądy regionalne rozpatrujące odwołania w pierwszej instancji, cztery sądy drugiej instancji, rozpatrujące odwołania od wyroków sądów niższej instancji oraz Najwyższy Sąd Administracyjny. Odwołanie wnosi się do sądu właściwego wg siedziby zamawiającego. Sądy administracyjne rozpatrują zwykle odwołania w składzie jednoosobowym; w niektórych przypadkach w składzie: jeden sędzia zawodowy i trzech ławników. Postępowanie przed sądem jest w miarę szybkie (trwa od 1 do 4 miesięcy) i nie jest kosztowne, gdyż:

• nie pobiera się żadnego wpisu od wnoszonego odwołania,
• nie obowiązuje tzw. przymus adwokacki,
• każda ze stron ponosi swoje własne koszty związane z udziałem w postępowaniu.

Wniesienie odwołania jest dopuszczalne nie później niż 10 dni od dnia poinformowania wykonawców o wyborze oferty. Wnosząc odwołanie dostawca lub wykonawca może domagać się naprawienia danego naruszenia lub powtórzenia postępowania przez zamawiającego. Sąd, który uwzględnia wniesione odwołanie może zdecydować, że postępowanie powinno zostać powtórzone, albo że może być kontynuowane dopiero po naprawieniu naruszenia, np. po usunięciu dyskryminujących zapisów w specyfikacji technicznej. W przypadku środków o charakterze cywilno-prawnym wykonawca, który został pokrzywdzony przez zamawiającego, może dochodzić od niego odszkodowania za poniesione szkody przed sądem powszechnym. Z żądaniem takim można wystąpić przed sąd pierwszej instancji, w terminie do roku od dnia, w którym upłynął termin dochodzenia środków o charakterze administracyjnym (z żądaniem takim można wystąpić dopiero po upływie terminu na zastosowanie środków administracyjnych).